लहानपणी मला बातम्या वाचून वाटायचं की किती लेम वागतात आपले नेतेमंडळी! जरा मोठं झालो तसं त्यांचं लेम वागणं लाजिरवाणं वाटायला लागलं. मग वाटायचं की बाहेरच्या देशांनी आमच्याकडं पाहिलं तर कसं वाटेल? "आमच्या देशामध्ये न, जरा असंच सगळं गडबड असतं" म्हणायची सवय लागली. आपल्या आपल्यातसुद्धा. "बाहेरचा देश" ही तेव्हा एक काल्पनिक इंटीटी होती. "बाहेरचा देश" हा असा भाग की जिथं सगळं परफेक्ट. आपल्याकडे जे जे राडे होतात ते अजिबात न होत असल्याने एकदम बेष्ट. विंडोज ९८ च्या वॉलपेपर सारखा डीफॉल्ट निसर्गरम्य. तुफान हुशार माणसं रस्त्या रस्त्यावर शिंपडलेला असा प्रदेश. हा असला न्यूनगंड नकळत मनाशी बाळगून आम्ही मोठे झालो आणि मग एके दिवशी खऱ्या परदेश वाऱ्या सुरु झाल्या. तिथं सगळंच आपल्या देशापेक्षा छान असणार होतं. आणि ते विमानातून उतरल्या क्षणापासून मी अधाशासरखं दाखवत फिरणार होतो. कोणी आजूबाजूला असेल तर त्यांना. नाहीतर स्वतः स्वतःला. हा असा नकळत स्वतःशी केलेला करार होता. I think अजूनही बऱ्याच लोकांचा असतो तसा.
मग एकदा मी ऑफिसमधून घरी येताना, कोरियाच्या रस्त्यांवर मशीनगन घेऊन उभी असलेली मोठीच्या मोठी पलटण पाहिली. कधी जकार्ता मध्ये आयुष्यभर देशाबाहेर न पडलेल्या माझ्या तिथल्या इंडोनेशिअन कलिग्सनी मला ख्या ख्या ख्या करत सांगितलं की अख्ख्या एशिया मध्ये तेच जास्ती करप्ट असणारेत. त्यांच्याही मनात एक आपापला न्यून होता. त्यांचीपण एक "बाहेरचा देश" नावाची कल्पना होती. तिथल्या काहींना तर वाटायचं की मी "बाहेरच्या देशा"तून आलोय. एके दिवशी कोण्या ऑस्ट्रेलियन लोकांनी परत एकदा बालीमध्ये काहीतरी घाण केली म्हणून ऑस्ट्रेलियाच्या जकार्ता मधल्या एम्बसीमध्ये एका हिरोने अन्थ्रेक्सची पावडर नेऊन टाकली. कोणी उदो उदो केला. कोणी निंदा केली. मला ऑफिसला सुट्टी मिळाली. तेव्हा बाल्कनीमध्ये बसून लांबच्या लांब पसरलेल्या शहराकडं बघून असं वाटलं की हा "बाहेरचा देश" नसावा. कदाचित एशियाच जरासा गडबड प्रकार असावा. खूप गर्दी, त्यामुळं खूप मतं, मग तुझं नाय माझं नाय घाल कुत्र्याला असं असावं.
दरम्यान खूप वर्षं गेली. "बाहेरचा देश" काही सापडला नाही. आत्ताच काही महिन्यापूर्वी मी ब्रिटनमध्ये बसून ग्रेक्सीटवर चर्चा ऐकल्या. ग्रीसकडचे पैसे संपले म्हणे. आता आपल्या कष्टाचे पैसे यांना कितीवेळा कर्ज द्यायचे म्हणून बाकीच्या युरोपिअन देशांना ग्रीस त्यांच्या गट्टीमध्ये नको होतं. ग्रीसच्या राजकारण्यांना आलेला बुडबुडा. त्यांना काय बाहेर जायचं नव्हतं. दरम्यान ग्रीसची जनता आपल्याला अशी अपमानास्पद वागणूक आणि सरकार गप्पच म्हणून रुसून बसलेली! सगळाच गोंधळ. लोकांना मुबलक प्रमाणात ओपिनियन पुरवण्यात येत होती. आणि लोक ती ओपिनियन आपलीच म्हणून त्वेषाने एकमेकांशी वादविवाद करत होते. या विषयावर दररोज चर्चा उपचर्चा करून चरितार्थ चालवणाऱ्यांचीही मला ओळख झाली. थोडी ओपिनिअन्स माझ्याकडेही आली. यातून मनोरंजन करून घेणं म्हणजे मॅच्युअर्ड हे मी लगेच आत्मसात केलं. ग्रेक्सीट हा प्रकार थोडाफार झेपायला सुरु झाला होताच तेवढ्यात कोणीतरी ब्रेक्सीट नावाचं पिल्लू पायात सोडलं. यामध्ये उलटं होतं. ब्रिटननं बाहेर पडायचं म्हणून दंगा सुरु केलेला.
आम्ही भूमिपुत्र, म्हणून आम्ही श्रेष्ठ. आमचा पैसा. आमचे जॉब्स. परप्रांतीय म्हणजे गुन्हेगारी, वायफळ खर्च. संस्कृतीचा ऱ्हास. असली ज्वाज्वल्य अभिमानाची भाषणं मी लंडन मध्ये ऐकली. युरोपिअन युनिअन मध्ये खूपच कचरा भरलाय आणि आपण तर खूप भारी आहोत असं म्हणून मग ब्रिटनची नेते मंडळी पेटून उठलेली मी पहिली. परत लोकांना मुबलक ओपिनियन वाटण्यात आली. त्यावर परत "वैचारिक" वादविवाद भरवण्यात आले. आणि मग काठावर का होईना चक्क ब्रेक्सिट व्हावं असं मत पास झालं की!! या वेळेस मलाही अधिकृत मतदान करता आलं. वोटिंग करायचं राहिलं असलं तरी ज्यांनी वोटिंग केलं ते कसे गाढव होते यावरही खल झाला. दुसऱ्या दिवशी लोकं चहाबरोबर खायचं बिस्कीट संपल्यासारखं सैरभैर झाले! आता कशावर शिरा ताणणार? कोणाकडे पुढचा प्लानच सापडेना. पेटून उठलेले नेते मंडळी चुनावी जुमला होता असं म्हणून गाशा गुंडाळून रिटायर होतो म्हणायला लागली! एकूण काय? तर पाचा प्रश्नांची ब्रेक्सीटची कहाणी साठ प्रश्न अनुत्तरीत ठेवून निष्फळ संपन्न होतीय की काय असं वाटलं.
या सगळ्यामध्ये मी तसा घर का ना घाटका. कधी प्रेक्षकांत बसून टाळ्या पिटल्या, तर कधी आपण इथलेच म्हणून अक्कल पाझळली. थोड्याच वेळात अमेरिकेच्या निवडणुकानी जोर पकडला. मग तर सगळंच बदललं. And then suddenly Brexit was no more the only comedy that happened on world stage in 2016! निवडणुकांच्या निकालांनी बऱ्याच लोकांना चकित केलं. तर बऱ्याच जणांना चिंतितही केलं. आता अर्धा देश ज्याच्या मागे उभा राहिला तो माणूस निवडून आला याची काय चिंता करायची म्हणा? आता अश्या माणसाच्या मागं उभं राहणाऱ्यांची संख्या अर्ध्या देशसंख्येएवढी होईपर्यंत समजलंच नाही याची चिंता करता येईल फार फार तर. पण तो आणखीनच वेगळा विषय.
माझा आणखी एक "बाहेरचा देश" बाहेरचा निघालाच नाही. ज्या "बाहेरच्या देशामुळं" जग सुंदर असणार होतं तो देश कुठला याचं उत्तर अधिकाधिक अवघड होत होतं.
Actually, "बाहेरचा देश" ही कल्पनाच खूप मजेशीर आहे असं मला वाटतं. आपलं दररोजच रहाटगाडगं नाकारून चार दिवस टुरिस्ट म्हणून भटकताना दिसलेल्या चकचकीत ग्लासचा हट्ट केल्यासारखं. आपल्याकडे निवडणुकांचे फड लागतात तेव्हा दिवसात तीन वेळा तिथल्या अजब कथांची गलबत येऊन थडकतात. आपण दुर्लक्ष केलं तरी त्यांचा कचरा अंगावर पडतच राहतो. त्यांचा आधी कंटाळा येतो. नंतर राग. आणि मग क्वचित डोकावणारा दूरचा डोंगर लय भारी वाटतो. तिकडच्या डोंगरावर राहणाऱ्यांची कहाणी वेगळी. त्यांचा कचरा वेगळा. तो आपल्या अंगावर पडत नाही. त्या कचऱ्याबद्दल आपल्याला अज्ञान. आणि त्या अज्ञानातल्या सुखकडची धाव म्हणजे हा "बाहेरच्या देशाचा" शोध. शेवटी कुठंही जा. या सगळ्याच्या गाभ्यामध्ये माणूसच. तो खाऊन खाऊन किती वेगळी माती खाणार?
एकूण काय मग? सगळी बोंबाबोंब असं म्हणायचं?
एखाद्या दिवशी आजूबाजूला सुरू असलेलं बघून खूप निगेटिव्ह वाटलं की हे असलं सुचतं. पण मलाही माहिती आहे की हे असं नसतं. नसावंच म्हणजे. भलतीकडं पाहिलं की भलतंच दिसतं. आपल्याकडं काहीतरी छान आहे. आपल्याला छान गोष्टींचा छंद आहे म्हणून वेगवेगळ्या छान जागा शोधणं हे असंही असत असेलच की. मग त्या जागा देशांच्यातल्या असोत किंवा मनातल्या. अशा कारणाने सापडत गेलेल्या बाहेरच्या प्रदेशाने जग सुंदर होतही असेल. नाही?
You change something because you want to go away from what you dislike is far different than going somewhere to find more of what you like. One is running away leaving things behind and other is going on a journey collecting things. But then I take a step back. I look at myself and try to find an answer. Have I collected things on my way or do I have only what I have right now... which also can become nothing anytime? Have I been an adventurist or have I been an escapist?
... And I struggle finding it out while the hunt for बाहेरचा देश continues nonetheless.
मग एकदा मी ऑफिसमधून घरी येताना, कोरियाच्या रस्त्यांवर मशीनगन घेऊन उभी असलेली मोठीच्या मोठी पलटण पाहिली. कधी जकार्ता मध्ये आयुष्यभर देशाबाहेर न पडलेल्या माझ्या तिथल्या इंडोनेशिअन कलिग्सनी मला ख्या ख्या ख्या करत सांगितलं की अख्ख्या एशिया मध्ये तेच जास्ती करप्ट असणारेत. त्यांच्याही मनात एक आपापला न्यून होता. त्यांचीपण एक "बाहेरचा देश" नावाची कल्पना होती. तिथल्या काहींना तर वाटायचं की मी "बाहेरच्या देशा"तून आलोय. एके दिवशी कोण्या ऑस्ट्रेलियन लोकांनी परत एकदा बालीमध्ये काहीतरी घाण केली म्हणून ऑस्ट्रेलियाच्या जकार्ता मधल्या एम्बसीमध्ये एका हिरोने अन्थ्रेक्सची पावडर नेऊन टाकली. कोणी उदो उदो केला. कोणी निंदा केली. मला ऑफिसला सुट्टी मिळाली. तेव्हा बाल्कनीमध्ये बसून लांबच्या लांब पसरलेल्या शहराकडं बघून असं वाटलं की हा "बाहेरचा देश" नसावा. कदाचित एशियाच जरासा गडबड प्रकार असावा. खूप गर्दी, त्यामुळं खूप मतं, मग तुझं नाय माझं नाय घाल कुत्र्याला असं असावं.
दरम्यान खूप वर्षं गेली. "बाहेरचा देश" काही सापडला नाही. आत्ताच काही महिन्यापूर्वी मी ब्रिटनमध्ये बसून ग्रेक्सीटवर चर्चा ऐकल्या. ग्रीसकडचे पैसे संपले म्हणे. आता आपल्या कष्टाचे पैसे यांना कितीवेळा कर्ज द्यायचे म्हणून बाकीच्या युरोपिअन देशांना ग्रीस त्यांच्या गट्टीमध्ये नको होतं. ग्रीसच्या राजकारण्यांना आलेला बुडबुडा. त्यांना काय बाहेर जायचं नव्हतं. दरम्यान ग्रीसची जनता आपल्याला अशी अपमानास्पद वागणूक आणि सरकार गप्पच म्हणून रुसून बसलेली! सगळाच गोंधळ. लोकांना मुबलक प्रमाणात ओपिनियन पुरवण्यात येत होती. आणि लोक ती ओपिनियन आपलीच म्हणून त्वेषाने एकमेकांशी वादविवाद करत होते. या विषयावर दररोज चर्चा उपचर्चा करून चरितार्थ चालवणाऱ्यांचीही मला ओळख झाली. थोडी ओपिनिअन्स माझ्याकडेही आली. यातून मनोरंजन करून घेणं म्हणजे मॅच्युअर्ड हे मी लगेच आत्मसात केलं. ग्रेक्सीट हा प्रकार थोडाफार झेपायला सुरु झाला होताच तेवढ्यात कोणीतरी ब्रेक्सीट नावाचं पिल्लू पायात सोडलं. यामध्ये उलटं होतं. ब्रिटननं बाहेर पडायचं म्हणून दंगा सुरु केलेला.
आम्ही भूमिपुत्र, म्हणून आम्ही श्रेष्ठ. आमचा पैसा. आमचे जॉब्स. परप्रांतीय म्हणजे गुन्हेगारी, वायफळ खर्च. संस्कृतीचा ऱ्हास. असली ज्वाज्वल्य अभिमानाची भाषणं मी लंडन मध्ये ऐकली. युरोपिअन युनिअन मध्ये खूपच कचरा भरलाय आणि आपण तर खूप भारी आहोत असं म्हणून मग ब्रिटनची नेते मंडळी पेटून उठलेली मी पहिली. परत लोकांना मुबलक ओपिनियन वाटण्यात आली. त्यावर परत "वैचारिक" वादविवाद भरवण्यात आले. आणि मग काठावर का होईना चक्क ब्रेक्सिट व्हावं असं मत पास झालं की!! या वेळेस मलाही अधिकृत मतदान करता आलं. वोटिंग करायचं राहिलं असलं तरी ज्यांनी वोटिंग केलं ते कसे गाढव होते यावरही खल झाला. दुसऱ्या दिवशी लोकं चहाबरोबर खायचं बिस्कीट संपल्यासारखं सैरभैर झाले! आता कशावर शिरा ताणणार? कोणाकडे पुढचा प्लानच सापडेना. पेटून उठलेले नेते मंडळी चुनावी जुमला होता असं म्हणून गाशा गुंडाळून रिटायर होतो म्हणायला लागली! एकूण काय? तर पाचा प्रश्नांची ब्रेक्सीटची कहाणी साठ प्रश्न अनुत्तरीत ठेवून निष्फळ संपन्न होतीय की काय असं वाटलं.
या सगळ्यामध्ये मी तसा घर का ना घाटका. कधी प्रेक्षकांत बसून टाळ्या पिटल्या, तर कधी आपण इथलेच म्हणून अक्कल पाझळली. थोड्याच वेळात अमेरिकेच्या निवडणुकानी जोर पकडला. मग तर सगळंच बदललं. And then suddenly Brexit was no more the only comedy that happened on world stage in 2016! निवडणुकांच्या निकालांनी बऱ्याच लोकांना चकित केलं. तर बऱ्याच जणांना चिंतितही केलं. आता अर्धा देश ज्याच्या मागे उभा राहिला तो माणूस निवडून आला याची काय चिंता करायची म्हणा? आता अश्या माणसाच्या मागं उभं राहणाऱ्यांची संख्या अर्ध्या देशसंख्येएवढी होईपर्यंत समजलंच नाही याची चिंता करता येईल फार फार तर. पण तो आणखीनच वेगळा विषय.
माझा आणखी एक "बाहेरचा देश" बाहेरचा निघालाच नाही. ज्या "बाहेरच्या देशामुळं" जग सुंदर असणार होतं तो देश कुठला याचं उत्तर अधिकाधिक अवघड होत होतं.
Actually, "बाहेरचा देश" ही कल्पनाच खूप मजेशीर आहे असं मला वाटतं. आपलं दररोजच रहाटगाडगं नाकारून चार दिवस टुरिस्ट म्हणून भटकताना दिसलेल्या चकचकीत ग्लासचा हट्ट केल्यासारखं. आपल्याकडे निवडणुकांचे फड लागतात तेव्हा दिवसात तीन वेळा तिथल्या अजब कथांची गलबत येऊन थडकतात. आपण दुर्लक्ष केलं तरी त्यांचा कचरा अंगावर पडतच राहतो. त्यांचा आधी कंटाळा येतो. नंतर राग. आणि मग क्वचित डोकावणारा दूरचा डोंगर लय भारी वाटतो. तिकडच्या डोंगरावर राहणाऱ्यांची कहाणी वेगळी. त्यांचा कचरा वेगळा. तो आपल्या अंगावर पडत नाही. त्या कचऱ्याबद्दल आपल्याला अज्ञान. आणि त्या अज्ञानातल्या सुखकडची धाव म्हणजे हा "बाहेरच्या देशाचा" शोध. शेवटी कुठंही जा. या सगळ्याच्या गाभ्यामध्ये माणूसच. तो खाऊन खाऊन किती वेगळी माती खाणार?
एकूण काय मग? सगळी बोंबाबोंब असं म्हणायचं?
एखाद्या दिवशी आजूबाजूला सुरू असलेलं बघून खूप निगेटिव्ह वाटलं की हे असलं सुचतं. पण मलाही माहिती आहे की हे असं नसतं. नसावंच म्हणजे. भलतीकडं पाहिलं की भलतंच दिसतं. आपल्याकडं काहीतरी छान आहे. आपल्याला छान गोष्टींचा छंद आहे म्हणून वेगवेगळ्या छान जागा शोधणं हे असंही असत असेलच की. मग त्या जागा देशांच्यातल्या असोत किंवा मनातल्या. अशा कारणाने सापडत गेलेल्या बाहेरच्या प्रदेशाने जग सुंदर होतही असेल. नाही?
You change something because you want to go away from what you dislike is far different than going somewhere to find more of what you like. One is running away leaving things behind and other is going on a journey collecting things. But then I take a step back. I look at myself and try to find an answer. Have I collected things on my way or do I have only what I have right now... which also can become nothing anytime? Have I been an adventurist or have I been an escapist?
... And I struggle finding it out while the hunt for बाहेरचा देश continues nonetheless.
No comments:
Post a Comment