पार्टीशन

संध्याकाळी थोडासा वेळ काढून बर्लिन वॉल मेमोरियलला धडकून आलो. खूपच तुटपुंजी माहिती आहे मला या वॉलबद्दल. कदाचित त्यामुळं कुतूहल बरंच आहे. असलेलं पार्टिशन इथल्या लोकांनी म्हणे काढून टाकलं आणि दोन तुकड्यांचा परत एक देश केला. ही कल्पनाच भारी वाटली एकूण. त्यामुळं खास जायचं होतं इथं. पण मी पोचतो ते बंद झालेलं. मग बाहेरून जे दिसलं ते बघून परत आलो. तिथं राहिलेले अवशेष, ग्राफिटी, आणि त्याभोवती घुटमळणाऱ्या सहलीसाठी आलेल्या टोळक्या असं एवढंच चित्र बघायला मिळालं.

दुसऱ्या महायुद्धनंतर अमेरिका आणि रशियामध्ये सुरू असलेल्या शीतयुद्धाचे पडसाद बर्लिनमध्ये ठळकपणे उमटले म्हणे. त्याचंच एक प्रतीक म्हणजे ही भिंत. लोकांना communist ईस्ट जर्मनी कडून capitalist वेस्ट जर्मनी कडे जायला मिळू नये म्हणून बांधलेली. नाना प्रकारे लोकांनी ही भिंत पार करायचा प्रयत्न केला. कोणी भुयारं खणली. कोणी विमानं उडवली, कोणी फुग्यातून गेले. या प्रयत्नात बरेच लोक यशस्वी झाले, तर काही लोक मारलेही गेले. प्रत्येक अशा प्रयत्नानंतर भिंत आणखीच दणकट करण्यात आली. भिंतीच्या बाजूला बंदुकी, landmines आणि वॉच टॉवर या गोष्टी येत गेल्या. हे सुरू असताना, वेस्ट जर्मनीची म्हणे बरीच प्रगती होत राहिली. आणि ईस्ट जर्मनी त्या मानाने गरिब राहिली. याच्या पार्श्वभूमीवर रशिया आणि अमेरिका यांचा शतरंज सुरूच होता. काही दशकं हे असंच सुरू राहिलं आणि मग १९८९ ला म्हणे भिंत पाडून शेवटी दोन देशांचा परत एक देश झाला. हा असा काहीसा इथला इतिहास आहे.

एकूणच पार्टीशनच्या फार उल्लेखनीय गोष्टी आपल्याला ज्ञात नसल्यानं याचं कौतुक जास्ती वाटलं. आणि हे पार्टीशन तर भीषण महायुद्धा नंतरचं. म्हणून खरं सांगायचं तर परिस्थितीचा अंदाजही नीटसा करता आला नाही. पण तसं म्हणलं तर युरोप मध्ये अशी बरीच ठिकाणं सर्रास आढळतात की जिथं आज बेल्जियन चॉकलेट घालून बनवलेला फ्रेंच क्रेप विकणारा पोलिश माणूस बर्लिनच्या रस्त्यावर उभा असेल. पहिलं आणि दुसरं महायुद्ध आठवलं तर याच देशाची माणसं एकमेकाला बेचिराख करायला निघालेली. या महायुद्धांच्या खलनायकांचा कायमच खूप उदो उदो होतो. मग ते चर्चिल असो, हिटलर असो किंवा मुसोलिनी असो. पण सध्याचं हे चित्र पाहून मला राहून राहून प्रश्न पडतो की इतक्या पराकोटीच्या रक्तपातानंतर, हे आजचं चित्र उभं करणारे नायक कोण असावेत? आणि तेही एका देशात नाही तर युरोपच्या इतक्या सगळ्या देशात एकाचवेळी कार्यरत असणारे. आम्हीच श्रेष्ठ, आम्हीच बरोबर होतो आणि आम्ही सोडून बाकी सगळ्यांचा द्वेष करा हे सुलभ तत्वज्ञान मागे सोडायला जित आणि जेते या दोघांनाही कोणी परावृत्त केलं असेल? सध्याच्या युरोपमध्ये एकमेकाचे हेवेदावे नाहीत असं नाही. फ्रेंच लोकांच्या स्वभावावर ताशेरे ओढले जातात. आर्थिक दृष्ट्या कमकुवत ग्रीस आणि इटलीची चेष्टा होते. पण जुनी उणी दुणी नव्या पिढीला संस्कार म्हणून देऊ केलेली आढळत नाहीत. किंवा मला तरी आढळली नाहीत.

हे कसं झालं असेल?

ता.क. केल्याने देशाटन वाला भाग आहे हा जरा. जसा हा प्रश्न सापडला तसंच आणखी जरा फिरलो की कदाचित त्याचं उत्तरही सापडेल अशी आशा आहे. बाकी इतिहासाचा अभ्यास इतिहासाच्या परीक्षा संपल्यानंतर इतका भारी वाटायला लागला हे गूढ जरा मजेशीर आहे.

भटकंती

माझ्या पहिल्या विमान प्रवासाच्या आता खूपच अंधुक आठवणी आहेत. तब्बल १४ वर्ष होत आली त्याला. सेऊलला एका क्लायंट कडं जायचं होतं. आधी जो माणूस जाणार असं ठरलेलं, त्याचं लग्न ठरलं. तर मग त्याच्या ऐवजी म्हणून माझी वर्दी लागलेली. पुढे माझ्या कोरियन कलिगना मला हे अडतीसशे वेळा सांगावं लागलेलं की अहो आमच्याकडं २५ म्हणजे खूप लवकर नसतं. म्हणजे एखाद वेळेस, याला खूप उशिरा म्हणू शकतील पण लवकर नक्कीच नाही. Cultural Differences हो आणि काय? पण त्यांना कायमच याचं अप्रूप वाटायचं आणि हा विषय नाही म्हणाल तरी दर दोन चार दिवसांनी निघायचाच. एक परदेशातून इसम आला आपल्याकडे म्हणून जरा माझं कौतुक होईल अशी अपेक्षा होती माझी. झालं पण थोडं कौतुक, पण त्या पेक्षा त्या दुसऱ्या पोराचं कसं काय इतक्यात लग्नाचं ठरलं याचं कुतूहल जास्ती होतं. असो म्हणजे. कुणाचं कशात, तर कुणाचं कशात. तसं बघितलं तर, दुसऱ्या परदेशवारीला पण आधीचा गडी शेवटच्या क्षणी गळाला म्हणून मला धरलेला. त्यावेळी सुनामी हे कारण होतं. आणि माझं अजून ठरायचं होतं की सूनामीला घाबरायच असतं की नसतं. अशा या सगळ्यात पहिल्या दोन तीन छोट्या छोट्या वाऱ्या होऊन गेल्या.

सगळच नव्यानं कळत होतं. जे काही होतंय ते असच असावं दरवेळी हा समज. विमानप्रवासाबद्दल काही मतं नव्हती, काही अपेक्षाही नव्हत्या. सगळ्याचच कुतूहल आणि कौतुक. आता इतक्या वर्षांनी आणि इतक्या adventurous trips नंतर त्या पहिल्या ट्रीप मधली मजा कळतीये. तर झालेलं असं. म्हणजे अंधुकच आठवतंय पण तरीही झालेलं हे असं. शेवटच्या घटकेला माणूस बदलल्याने, माझा विसा बीसा करायचं जरा लेटच सुरू झालेलं. तिकडे क्लायंटने बोंब मारायला सुरू केलेली. तिथे आधी असलेला माणूस त्यांना पसंत नव्हता. प्लस बदली येणारा जो होता तो आता येणार नव्हता होता. तेही क्लायंटच्या मते जेन्युअन नसलेल्या कारणामुळे. त्यामुळे "निवांत करूया", हा पर्याय आमच्याकडे नव्हताच. पटापट कागदपत्रं द्या, विसा काढा, आणि पळा. हे असणार होतं. यातली घाई मला फारशी तेव्हा माहिती नव्हती. माझे खूप बेसिक मध्ये वांदे सुरू होते. म्हणजे पासपोर्टवर एक ECNR (का ECR) चा शिक्का असतो. तो माझ्या पासपोर्ट वर नव्हता म्हणे. त्याचं काहीतरी सुरू होतं. Emigration Check Not Required याच्या पुढं विसाच्या फॉर्मवर yes किंवा no यातलं एक लिहायचं होतं. आता हे काय लिहायचं हे समजून घ्यायला मला का कोणास ठाऊक पण य वर्षं लागली. पासपोर्ट वर शिक्का आहे, म्हणून check ची गरज नाही म्हणून no लिहायचं की शिक्का आहे म्हणून yes लिहायचं? या प्रश्नानं मला का कोणास ठाऊक ३ - ४ वेळातरी छळलं. मीही हा प्रश्न खूप विचार करून दरवेळी रिकामा सोडायचो. किंवा कधी yes, कधी no असं लिहायचो. तेव्हा मुंबई एअरपोर्टला पण एक फॉर्म भरून घ्यायचे तुम्ही उडायच्या आधी. त्यातही हा प्रश्न असायचाच. म्हणजे झालं की आता, माणूस आला न आत दारापर्यंत. अजूनही का छळतायत असं वाटायचं. असो. पहिल्या वेळी तर या प्रश्नानं उगाचच धांदल उडालेली. त्या ECNR असल्या का नसल्या मुळे मला चार ज्यादा कागदपत्रं जोडावी लागणार होती. त्यात आणि मध्येच शोधाशोध पण सुरू होती की कोरियाला जाताना ECNR चा संबंध असतो का नाही. म्हणजे प्रश्नच invalid होतो का बघायचा उगाच केविलवाणा प्रयत्न.

शेवटी ते सगळं केलं. Travel desk नावाचा एक गूढ विभाग होता कंपनी मध्ये की ज्याच्याशी आधी कधीही संपर्क आलेला नव्हता. त्यांच्याबरोबर हा सगळा रोमान्स सुरू होता. त्यांनी या प्रोसेस मध्ये आधीच तिकीटही काढलेलं. जायची तारीख वगैरे सगळं आलेलं. लोकांचे प्रवास विषयक, कोरिया विषयक खास सल्ले देणं ही सुरू झालेलं. तेव्हा ऑलिंपिक मध्ये कुत्र्यांचं मांस खायला दिल्याबद्दल खूप हल्ला झालेला. त्यासाठी आणखी चार सल्ले मिळालेले. चुकून नॉर्थ कोरिया कडे कसं जाऊ नको, हेही सांगून झालेलं. एकानं तर सांगितलेलं की चपात्या फ्रीज करून घेऊन जा सगळ्या दिवसाच्या. ते ऐकून अमाच्या मातोश्रींनीही हिरीरीने तब्बल पन्नास वगैरे चपात्या फ्रीज करून दिलेल्या. पण मुळात मुद्दा असा होता की, माझ्याकडं अजून व्हिसा आलेलाच नव्हता. आणि तो नसणं ही गोष्ट पॅनिक व्हायची आहे, हे मला माहितीही नव्हतं. वीकेंड आलेला का कुठला सण बिण होता तेव्हा. मुंबईचा एजंट होता आणि त्यानं माझा पासपोर्ट पाठवलेलाच नव्हता. पाठवूच शकणार नाही असं होतं कदाचित. मला आता समान घेऊन मुंबईला जाताना मध्येच उतरून एजंट हुडकून, पासपोर्ट घेऊन पुढं एअरपोर्टला जायचं होतं. आणि या सगळ्यामध्ये कुठलीच गोष्ट कोणालाही odd वाटलीच नव्हती! म्हणजे तसं आत्तातरी आठवत नाही आहे. आज विचार करतो, तर वाटतं की च्यामारी, काय थ्रील होतं. मीस केलं आपण. जरा कल्पना असती तर आणखी मजा आली असती! असो पण आता काय. तीही काय कमी मजा नव्हती.

बीना पासपोर्टची अमाची स्वारी केके ट्रॅव्हल च्या मदतीने शेवटी कोथरुड डेपोवरून निघाली. पुढे मध्येच अंधेरीला उतरलो. एजंटच्या कोपाच्यातल्या हापिसात जाऊन पासपोर्ट घेतला. तोपर्यंत त्या केके च्या ड्रायव्हर ला थांबायला थोडीच वेळ? त्याने बाकीच्या लोकांना एअरपोर्ट वर पोचवलं, आणि परत मला घ्यायला त्याच ठिकाणी परत आला. हे असं सगळं प्लॅनिंग runtime ला करून सहिसलामत मी जाऊ शकेन यावर किंचितही शंका न वाटल्याबद्दल मला माझंच कौतुक वाटतं काहीवेळा. म्हणजे आत्ताची गोष्ट वेगळी आहे, पण एक पंधरा वर्षापूर्वी, तेही पहिल्याच वेळी, नक्कीच सवय नव्हती की अशी! तर हा केके चां ड्रायव्हर आला ठरल्याप्रमाणे. मुंबई तेव्हा फारशी माहिती नसली तरी मीही पोचलो ठरलेल्या ठिकाणी. पासपोर्ट घेऊन तेही. या बाबाने मला पोचवला बरोबर आणि फर्स्ट टाईम आपण मुंबई एअरपोर्ट च्या आतमध्ये शिरलो. पुढचा स्टॉप आता साऊथ कोरिया. प्रवासात पुढे खूप गमजा झाल्या. कधी बच्चन दिसला, कधी हृतिक. कधी एअरपोर्ट वर आल्यावर तिकीटच चुकीचं आहे असं कळलं. तर कित्येकदा शेवटचा म्हणून बोर्ड केलं.

हे सगळं आता आज अठवण्याचं कारण काय? आता तीही एक मजा आहेच की. उगाच थोडीच आठवतं काही? आजचा दिनक्रम मजेशीर होता. दिवसातली शेवटची मीटिंग साडे चारला, तिथून मग पळत पासपोर्ट घ्यायला. शेंगन व्हिसा नव्हता का संपला मागच्या आठवड्यात? आपण लगेच नव्यासाठी ऍप्लिकेशन पण टाकलेलं की. तेही व्हिसा संपायच्या २४ तास अगोदर. म्हणजे इतक्या लवकर ऍप्लिकेशन तयार केलं याचं तेव्हा कौतुक पण जास्ती होतं. आता तो पासपोर्ट रेडी आहे याचं वेळेत ईमेल येणं अपेक्षित होतं. ते आलंच नाही हे सोडा. पण vfs च्या नावानं ओरडणं सोडून, आपण आधीच चातुर्यानं वेळेत ते हुडकून काढलं या प्राईड मध्ये शुक्रवारी पासपोर्ट घ्यायचं राहिलं. आता आज सोमवार. आजच तर उडायचा दिवस. मीटिंग संपवून, पीक टायमाला पळत जाऊन, पासपोर्ट घेऊन, तेही व्हिसा मिळालाच असेल असा विश्वास उराशी बाळगून लगेच तिथूनच पुढे हिथरो! आणि हे सगळं करून फ्लाईट उडायचा आधी हे आपल्या फेसबुक अॅप नसलेल्या फोन वरून फेसबुक वर पोस्ट पण! :)

१४ वर्ष झाली आज असं हवेत प्रवास करून. ३१ ऑगस्ट २००४ ला लागलेला पहिला शिक्का आणि त्याचा हा पहिला किस्सा. आता आजचा हा कितवा काय माहिती, पण फार काही बदललंय असं वाटत नाही. म्हणजे, शेवटी आपल्याला फ्लाईट मिळतेच. यामध्ये फार काही बदललंय असं वाटत नाही.

At Churchill War Rooms

War between Churchill and Hitler seemed like a war between bad and worse. Whom you called worse decided how you got judged. This war museum has a showcase of the heroism of Churchill's men, the side that won and also the propaganda of opposition party and the enemy in a corner, the side that lost. Being from the side that was neither or rather being from the side that was used to carry on this war, it was disturbing to walk thru these corridors to inhale the glory of said triumph.

There are always many shades to a story. History is just one of them. In Mein Kampf, Hitler argues about the evils of democracy, communism, socialism and also the hunger of European nations for land expansion. While one can argue about his inferences and methods, his observations can not be denied. Churchill and the allies had their version too. But if in the end, it is going to be about whose bad sells most, gets to call it a good then its a different question altogether. This continued to bother me as I walked further.

In fact, it is saddening many times that any kind of army really needs to exist in our world. I think, all of us are brought up with the teaching that says, you are good, but others may not be. Is that why we keep army?

Or it could be this one. People who know how to do things, get elected to power. And more often than not they show how spectacularly bad were they dealing with their disagreements with each other. Is that why we keep army?

And despite knowing it all, this breed of people continues​ to sacrifice life for this madness. They are still out there, and more than feeling proud, I think we should feel sad that they have to exist.

The war museums can make you really negative at times. Isn't it?.

Anyway, I found these pictures in the museum as I was passing by the isles.

बाहेरचा देश

लहानपणी मला बातम्या वाचून वाटायचं की किती लेम वागतात आपले नेतेमंडळी! जरा मोठं झालो तसं त्यांचं लेम वागणं लाजिरवाणं वाटायला लागलं. मग वाटायचं की बाहेरच्या देशांनी आमच्याकडं पाहिलं तर कसं वाटेल? "आमच्या देशामध्ये न, जरा असंच सगळं गडबड असतं" म्हणायची सवय लागली. आपल्या आपल्यातसुद्धा. "बाहेरचा देश" ही तेव्हा एक काल्पनिक इंटीटी होती. "बाहेरचा देश" हा असा भाग की जिथं सगळं परफेक्ट. आपल्याकडे जे जे राडे होतात ते अजिबात न होत असल्याने एकदम बेष्ट. विंडोज ९८ च्या वॉलपेपर सारखा डीफॉल्ट निसर्गरम्य. तुफान हुशार माणसं रस्त्या रस्त्यावर शिंपडलेला असा प्रदेश. हा असला न्यूनगंड नकळत मनाशी बाळगून आम्ही मोठे झालो आणि मग एके दिवशी खऱ्या परदेश वाऱ्या सुरु झाल्या. तिथं सगळंच आपल्या देशापेक्षा छान असणार होतं. आणि ते विमानातून उतरल्या क्षणापासून मी अधाशासरखं दाखवत फिरणार होतो. कोणी आजूबाजूला असेल तर त्यांना. नाहीतर स्वतः स्वतःला. हा असा नकळत स्वतःशी केलेला करार होता. I think अजूनही बऱ्याच लोकांचा असतो तसा.

मग एकदा मी ऑफिसमधून घरी येताना, कोरियाच्या रस्त्यांवर मशीनगन घेऊन उभी असलेली मोठीच्या मोठी पलटण पाहिली. कधी जकार्ता मध्ये आयुष्यभर देशाबाहेर न पडलेल्या माझ्या तिथल्या इंडोनेशिअन कलिग्सनी मला ख्या ख्या ख्या करत सांगितलं की अख्ख्या एशिया मध्ये तेच जास्ती करप्ट असणारेत. त्यांच्याही मनात एक आपापला न्यून होता. त्यांचीपण एक "बाहेरचा देश" नावाची कल्पना होती. तिथल्या काहींना तर वाटायचं की मी "बाहेरच्या देशा"तून आलोय. एके दिवशी कोण्या ऑस्ट्रेलियन लोकांनी परत एकदा बालीमध्ये काहीतरी घाण केली म्हणून ऑस्ट्रेलियाच्या जकार्ता मधल्या एम्बसीमध्ये एका हिरोने अन्थ्रेक्सची पावडर नेऊन टाकली. कोणी उदो उदो केला. कोणी निंदा केली. मला ऑफिसला सुट्टी मिळाली. तेव्हा बाल्कनीमध्ये बसून लांबच्या लांब पसरलेल्या शहराकडं बघून असं वाटलं की हा "बाहेरचा देश" नसावा. कदाचित एशियाच जरासा गडबड प्रकार असावा. खूप गर्दी, त्यामुळं खूप मतं, मग तुझं नाय माझं नाय घाल कुत्र्याला असं असावं.

दरम्यान खूप वर्षं गेली. "बाहेरचा देश" काही सापडला नाही. आत्ताच काही महिन्यापूर्वी मी ब्रिटनमध्ये बसून ग्रेक्सीटवर चर्चा ऐकल्या. ग्रीसकडचे पैसे संपले म्हणे. आता आपल्या कष्टाचे पैसे यांना कितीवेळा कर्ज द्यायचे म्हणून बाकीच्या युरोपिअन देशांना ग्रीस त्यांच्या गट्टीमध्ये नको होतं. ग्रीसच्या राजकारण्यांना आलेला बुडबुडा. त्यांना काय बाहेर जायचं नव्हतं. दरम्यान ग्रीसची जनता आपल्याला अशी अपमानास्पद वागणूक आणि सरकार गप्पच म्हणून रुसून बसलेली! सगळाच गोंधळ. लोकांना मुबलक प्रमाणात ओपिनियन पुरवण्यात येत होती. आणि लोक ती ओपिनियन आपलीच म्हणून त्वेषाने एकमेकांशी वादविवाद करत होते. या विषयावर दररोज चर्चा उपचर्चा करून चरितार्थ चालवणाऱ्यांचीही मला ओळख झाली. थोडी ओपिनिअन्स माझ्याकडेही आली. यातून मनोरंजन करून घेणं म्हणजे मॅच्युअर्ड हे मी लगेच आत्मसात केलं. ग्रेक्सीट हा प्रकार थोडाफार झेपायला सुरु झाला होताच तेवढ्यात कोणीतरी ब्रेक्सीट नावाचं पिल्लू पायात सोडलं. यामध्ये उलटं होतं. ब्रिटननं बाहेर पडायचं म्हणून दंगा सुरु केलेला.

आम्ही भूमिपुत्र, म्हणून आम्ही श्रेष्ठ. आमचा पैसा. आमचे जॉब्स. परप्रांतीय म्हणजे गुन्हेगारी, वायफळ खर्च. संस्कृतीचा ऱ्हास. असली ज्वाज्वल्य अभिमानाची भाषणं मी लंडन मध्ये ऐकली. युरोपिअन युनिअन मध्ये खूपच कचरा भरलाय आणि आपण तर खूप भारी आहोत असं म्हणून मग ब्रिटनची नेते मंडळी पेटून उठलेली मी पहिली. परत लोकांना मुबलक ओपिनियन वाटण्यात आली. त्यावर परत "वैचारिक" वादविवाद भरवण्यात आले. आणि मग काठावर का होईना चक्क ब्रेक्सिट व्हावं असं मत पास झालं की!! या वेळेस मलाही अधिकृत मतदान करता आलं. वोटिंग करायचं राहिलं असलं तरी ज्यांनी वोटिंग केलं ते कसे गाढव होते यावरही खल झाला. दुसऱ्या दिवशी लोकं चहाबरोबर खायचं बिस्कीट संपल्यासारखं सैरभैर झाले! आता कशावर शिरा ताणणार? कोणाकडे पुढचा प्लानच सापडेना. पेटून उठलेले नेते मंडळी चुनावी जुमला होता असं म्हणून गाशा गुंडाळून रिटायर होतो म्हणायला लागली! एकूण काय? तर पाचा प्रश्नांची ब्रेक्सीटची कहाणी साठ प्रश्न अनुत्तरीत ठेवून निष्फळ संपन्न होतीय की काय असं वाटलं.

या सगळ्यामध्ये मी तसा घर का ना घाटका. कधी प्रेक्षकांत बसून टाळ्या पिटल्या, तर कधी आपण इथलेच म्हणून अक्कल पाझळली. थोड्याच वेळात अमेरिकेच्या निवडणुकानी जोर पकडला. मग तर सगळंच बदललं. And then suddenly Brexit was no more the only comedy that happened on world stage in 2016! निवडणुकांच्या निकालांनी बऱ्याच लोकांना चकित केलं. तर बऱ्याच जणांना चिंतितही केलं. आता अर्धा देश ज्याच्या मागे उभा राहिला तो माणूस निवडून आला याची काय चिंता करायची म्हणा? आता अश्या माणसाच्या मागं उभं राहणाऱ्यांची संख्या अर्ध्या देशसंख्येएवढी होईपर्यंत समजलंच नाही याची चिंता करता येईल फार फार तर. पण तो आणखीनच वेगळा विषय.

माझा आणखी एक "बाहेरचा देश" बाहेरचा निघालाच नाही. ज्या "बाहेरच्या देशामुळं" जग सुंदर असणार होतं तो देश कुठला याचं उत्तर अधिकाधिक अवघड होत होतं.

Actually, "बाहेरचा देश" ही कल्पनाच खूप मजेशीर आहे असं मला वाटतं. आपलं दररोजच रहाटगाडगं नाकारून चार दिवस टुरिस्ट म्हणून भटकताना दिसलेल्या चकचकीत ग्लासचा हट्ट केल्यासारखं. आपल्याकडे निवडणुकांचे फड लागतात तेव्हा दिवसात तीन वेळा तिथल्या अजब कथांची गलबत येऊन थडकतात. आपण दुर्लक्ष केलं तरी त्यांचा कचरा अंगावर पडतच राहतो. त्यांचा आधी कंटाळा येतो. नंतर राग. आणि मग क्वचित डोकावणारा दूरचा डोंगर लय भारी वाटतो. तिकडच्या डोंगरावर राहणाऱ्यांची कहाणी वेगळी. त्यांचा कचरा वेगळा. तो आपल्या अंगावर पडत नाही. त्या कचऱ्याबद्दल आपल्याला अज्ञान. आणि त्या अज्ञानातल्या सुखकडची धाव म्हणजे हा "बाहेरच्या देशाचा" शोध. शेवटी कुठंही जा. या सगळ्याच्या गाभ्यामध्ये माणूसच. तो खाऊन खाऊन किती वेगळी माती खाणार?

एकूण काय मग? सगळी बोंबाबोंब असं म्हणायचं?

एखाद्या दिवशी आजूबाजूला सुरू असलेलं बघून खूप निगेटिव्ह वाटलं की हे असलं सुचतं. पण मलाही माहिती आहे की हे असं नसतं. नसावंच म्हणजे. भलतीकडं पाहिलं की भलतंच दिसतं. आपल्याकडं काहीतरी छान आहे. आपल्याला छान गोष्टींचा छंद आहे म्हणून वेगवेगळ्या छान जागा शोधणं हे असंही असत असेलच की. मग त्या जागा देशांच्यातल्या असोत किंवा मनातल्या. अशा कारणाने सापडत गेलेल्या बाहेरच्या प्रदेशाने जग सुंदर होतही असेल. नाही?

You change something because you want to go away from what you dislike is far different than going somewhere to find more of what you like. One is running away leaving things behind and other is going on a journey collecting things. But then I take a step back. I look at myself and try to find an answer. Have I collected things on my way or do I have only what I have right now... which also can become nothing anytime? Have I been an adventurist or have I been an escapist?

... And I struggle finding it out while the hunt for बाहेरचा देश continues nonetheless.

ले के रहेंगे... आ जा दी

परवा अथेन्समधून परत येताना राडा झाला. तसा तिकडे जाण्यासाठी निघतानाच सुरु झालेला. फायनल बोर्डिंगच्या क्यूमध्ये उभं असताना फोननं हापुशी घातली! अथेन्समध्ये दंगा सुरु झाला अशी बातमी आली. टायमिंग असलं अफलातून की अगदी दोन मिनिटात विमानात बसणार होतो. ओबामा आला, लोकं चिडले, मोर्चे काढले, ओबामा त्याचं काम करून गेला, लोकं मात्र मारामाऱ्या करायला लागले. हे सगळं वाचून क्षणभर विचार केला की ब्वा जायचंय की नाही? पण मोर्चा बीर्चाचं आपल्याला काय कौतुक? आपण स्वतः मोर्चामध्ये सामील झालेली माणसं! म्हणून ठरवलं जाऊच या. काय हाय काय अन नाय काय? तोवर आपला नंबर पण आला लाईन मध्ये.

आपलं नशीब इतकं भारी की या दिवसाच्या दुसऱ्या दिवशी होता स्टुडंट्स डे. जरा कमी लोकशाही दिवसच असायचा. पण कोणीतरी याला स्टुडंट्स डे बनवलं. हा दिवस म्हणजे १९७३ ला ग्रीसच्या स्टुडंट लोकांनी युनिव्हर्सिटीच्या कट्ट्यावर येऊन आरोळी ठोकलेली, "ले के राहेंगे... आ जा दी!!" तो दिवस. घ्या आता. तरीपण हा विषय आपल्याला जरा विशेष होता. म्हणजे ग्रीसने जगाला लोकशाही दिली हे माहिती होतं पण तिथंही अजादीसाठी लढा दिलेला आणि तोही नुकताच ४० वगैरे वर्षांपूर्वी हे माहिती नव्हतं. तर असं झालेलं म्हणे तिकडं काहीतरी. येताना कॅब ड्रायवर बरोबर गप्पा मारताना त्यानं सांगितलं.

या ड्रायवरचं नाव थॉमस. तो म्हणाला की ८-१० वर्षं लष्करानं ताबा घेतलेला म्हणे यांचा. शेवटी स्टुडंटनी दंगा सुरु केला आणि फायनली मिळाली यांना लोकशाही. परत. दर वर्षी आता त्या दिवशी युनिव्हर्सिटी पासून ते अमेरिकन एम्बसीपर्यंत हे लोक रॅली काढतात. अमेरिकन एम्बसीचा संबंध काय झेपाला नाही. पण ठिके. अमेरिकेच्या नावानं किंवा अमेरिकेच्या नावपुढं ओरडायचा छंद युरोप मध्ये तसंही सहज सापडतो. बाकी रॅली म्हणजे किती शांततेत असते माहित्ये की आपल्याला. तर इकडंही असंच झालं. त्यामुळं सलग दुसऱ्या दिवशीही सेंट्रल अथेन्स बंद करावं लागलं.
थॉमस म्हणाला की "लोकं चिडलीत."
मी म्हणालो "कशासाठी? लोकशाही मिळाली न या दिवशी? की लोकांना लष्करच हवंय अजून?"
तर तो खुदकन हसून म्हणाला की "नाही. तसंही नाहीए. आम्ही ग्रीक आहे न? म्हणून काढत बसतो मोर्चे अधे मधे!! बऱ्याचदा आम्हालाही कळत नाही काय पॉईंट आहे ते."
पाहुण्यांच्या समोर हसत हसत घराची इज्जत काढणारं वात्रट पोर सगळ्यांच्याच घरी असतं म्हणा. असो. ज्याची जळते त्याला कळते. आपण बाहेरून येऊन ४ मिनिटांच्या संवादामध्ये रॅशनॅलिटीची काय अपेक्षा धरावी? थॉमसनं चिडण्याचं कारण म्हणून सरळ मला गणितच सांगितलं.
म्हणाला "हे बघ. तू आत्ता दहा युरो देशील. त्यातले बावीस टक्के टॅक्स आणि वर सव्वीस टक्के सरकारला कर्ज चुकवायला. आठठेचाळीस टक्के गेले इकडेच. बाकीच्यातले थोडे कॅबवाल्या कंपनीला द्यायचे ते मी अजून मोजतच नाहीए."
"बरेच झाले की हे. मग कसं करता मग मॅनेज?"
"भरत नाही टॅक्स." एकदम सोर्टेड.
"मग?"
"मग सरकार आणखी टॅक्स वाढवतं! त्यांना कर्ज चुकावायचंय." हाही समजूतदारपणा!

आता यावर काय बोलता? पण थॉमसची गोष्ट एवढ्यावर नाही संपली. आजसे बीस साल पहले वाला अँगल पण होता त्याच्याकडे. हमारी दोस्ती भूल गये टाईप राष्ट्रीय दुःख थॉमसनं प्रयत्नपूर्वक मनात जपलेलं. म्हणाला "काये. आमच्या पुढच्या पिढ्यांना पुरेल इतकं कर्ज करून ठेवलंय आमच्या सरकारनं. ते पैसे परत मिळवण्यासाठी जर्मनी वंगाळ नियम टाकतात आमच्यावर. आमचं सरकारपण मन खाली घालून ऐकतं सगळं. ते लोकांना आवडत नाही. मग लोकं ऐकत नाहीत. पण मुळात जर्मनीला आम्ही आवडतच नाही. हा इथं प्रॉब्लेम आहे!" थॉमसची दुखती नस पुढे होती. म्हणाला की, "जर्मनीचा दुसऱ्या महायुद्धामुळं ग्रीसवर राग आहे. तेव्हा जर्मनी हरलं ते ग्रीसमुळे! तरी आम्ही त्यांना खूप पैशाची मदत केलेली युद्धानंतर. पण आमचे लोक आपसात भांडत बसले. कोणी पैसेच परत मागितले नाहीत. आता जर्मनी आमची मदत विसरलंय. आता जेव्हा आमची पैसे परत करायची वेळ आली तेव्हा विसरायचं तर सोडाच, पण ते लोक त्यावर इंटरेस्ट पण लावतायत!!"

आम्ही विसरलो, तुम्हीही विसरा हे असलं फ्रेंडली सोल्युशन बेष्ट. तसंही आपल्याला नाही का वाटत की ज्यांच्याकडे पैसे आहेत त्यांनी ते कसे मोठ्या मनानं गरिबांना वाटून टाकावे. तसंच की हे थोड्या फार फरकानं. पण मी खरं तर इथपर्यंत पोचलोच नाही. आपली सुई त्याच्या पहिल्या वाक्यावरच अडखळली.

मी विचारलं, "दुसऱ्या महायुद्धात काय काय काय?" आपलं दुसरं महायुद्ध सुरु झालं पोलंड, ऑस्ट्रिया पासून, पुढे जर्मनी, इंग्लंड वगैरे. मग अमेरीका, रशिया आणि मग डायरेक्ट हिरोशिमा नागासाकीवर बॉम्ब. या सगळ्यात ग्रीसमुळं जर्मनी हरलं हे कुठं हुकलं कळेचना.

प्रत्येक देशाच्या, प्रत्येक गावाच्या आपल्या आपल्या वदंता असाव्यात. तिथल्या तिथल्या लोकांना रमायला आवडतील अशा. तुम्हाला पटो न पटो. तसंच थॉमससाठी एकदम सौ फी सदी सच होतं हे. आणि असेलही खरं. काय सांगा?

म्हणाला, "काय झालेलं? की जर्मनीला वाटलं आपण ग्रीसला असंच जिंकू. आणि मग पुढे जाऊ रशियाला जिंकू. पण ग्रीक लोकं भारी. त्यांनी टफ दिली जर्मनीला. हा असा इकडं डोंगर. जर्मनी त्या साइडला. ग्रीस या साईडला. ग्रीसकडं नव्हती फारशी शस्त्रास्त्र. हे लोकं पडले शेतकरी लोक. मग त्यांनी काय केलं? त्यांनी आणले ट्रॅक्टर. ते लावले डोंगराच्या बाजूला. आणि तेच सुरु करून ठेवले. पलीकडे जर्मन सैन्याला वाटलं रणगाडे आहेत. आणि यामुळं लांबली लढाई. खूप महिने सुरु राहिली. पुढे जर्मनीने ग्रीस काबीज केलंच. पण झालं असं की त्यांना रशियाकडं जायला झाला उशीर. समरच्या ऐवजी विंटर मध्ये जावं लागलं. थंडी कुठे झेपती तिकडची? मग तेव्हापासून जी उतरण लागली जर्मनीला ती थेट हरेपर्यंत. चर्चिलपण म्हणाला तेव्हा की Greeks don't fight like Heroes. Heroes fight like Greeks!" थॉमसला स्वतःलाच मजा आलेली गोष्ट सांगून.

"Wow! मला खरंच हे असलं काही माहिती नव्हतं. टू मच. पण मग तुम्ही पैसे का दिलात जर्मनीला?"
"शेजारधर्म म्हणून. त्यांना उभं राहायला गरज होती." पण अब वो ये सब भूल गये है - असला राग होता बिचाऱ्याचा. त्यात पुढे आता गोष्टीमध्ये लष्कर बिष्कर पण येणार होतं.
"पण आमचे लोक बसले कुठेतरी तिसारीकडंच अडकून. असलंच काहीतरी करत बसतात आमचे लोक. आता जर्मनी बघा विसरतंय का पैसे परत घ्यायला?"

तेवढ्यात आम्ही पोचलो आमच्या ठिकाणी. थॉमसची गोष्ट रंगात आलेली पण मग थांबवावी लागली. म्हणाला पैसे नको. गप्पा मारून मजा आली. तरीही मी आग्रहानं दिलेच आणि म्हणालो की यावाल्या पैशावरचा टॅक्स भर.

शेवटी कोणी कोणापासून कुठली आजादी मिळवली काय माहिती. आणि आजादी नसली तर सत्ता कोणाची हेही काय माहिती. शेवटी लोक त्यातच आपापलं काहीतरी शोधून काढतात. त्यातच त्यांना विरंगुळा सापडतो. त्यातच पुढचं पान उलटतात.

वेडा दिमित्रीस...

 अथेन्समध्ये दरवेळी कोणीतरी इंटरेस्टिंग माणूस सपडतोच. यावेळी दिमित्रीसची पाळी होती.

शहराच्या मधोमध, बऱ्यापैकी वस्तीमध्ये त्याचं घर होतं. माझ्या ऑफिसचे दोघे आणि मी मिळून पुढचे तीन दिवस अथेन्स मध्ये कामासाठी जायचं होतं. या तीन दिवसात हॉटेलचा ऑप्शन सोडून कोणाच्या घरी राहायची आयडिया आमच्यातल्या एकाला फार भारी नाही वाटली. त्यानं हॉटेल निवडलं. वेंकट आणि मी दिमित्रीसकडे प्रकटलो. वेंकट सकाळीच पोचला. मला पोचायला रात्र झाली.

दाराच्या वरच्या काचेच्या भागातून आतमधला जिना दिसत होता. त्याच्या दुसऱ्याच पायरीवर, मोठीच्या मोठी काळसर तपकिरी झालेली दाढी असलेला, एक वयस्कर माणूस, हातात पुस्तक घेऊन, पांढऱ्या शुभ्र कपड्यात रस्त्याकडे नजर रोखून बसला होता. गाफील असताना नजर गेली असती तर छातीत धडकीच भरली असती असला अवतार इतक्या रात्री दाराशी बघून. पण दिमित्रीसकडं असली भानगड असणारे याची थोडीफार कल्पना आधीपासून असल्यामुळे तितकासा धक्का नाही बसला. तो बसलेला माणूस म्हणजे साक्षात सॉक्रेटिस होता! त्याच्या बाजूने ६२ वर्षाचा दिमित्रीस पळत पळत पायऱ्या उतरून खाली आला आणि त्यानं दार उघडलं. माझी नजर सोक्रिटीस कडेच होती. घर सोडून परत जाताना याच्याबरोबर फोटो काढायचा असं ठरवत मी आत गेलो.

आमची सोय दुसऱ्या मजल्यावर केलेली. पहिल्या मजल्यावर दिमित्रीस आणि त्याच्या अचाट कलाकृती. आणि तळाच्या मजल्यावर, दिमित्रीसपेक्षा वयानं थोडीशीच लहान असलेली, त्याची मैत्रीण जोआन. "ही माझी मॅनेजर आहे. ही मला खूप आवडते. माझं हिच्यावर प्रेमच आहे. ही इथे राहते. मी वर राहतो. तुम्हाला उद्या हीच ब्रेकफास्ट देईल. माझं इंग्लिश जरा वाईट आहे पण हिला छान इंग्लिश बोलता येतं. तुम्ही हिच्याशी बोला." असं म्हणून दिमित्रीसनं तिची ओळख करून दिली. दिमित्रीसच्या दोन वाक्यांमध्ये आणखी कोणी बोलायची जागा शोधणं म्हणजे जरा अवघडच प्रकरण होतं. जोआन नुसतीच हसून माझ्याकडं बघत होती. दिमित्रीसची मात्र बडबड सुरूच होती. फोटोमध्ये बघितलेल्या बाकी गोष्टी कुठं कुठं आहेत यावर बोलत आम्ही वरच्या मजल्यावर गेलो. वेंकट आमचा आवाज ऐकून बाहेर आला. म्हणाला, "अरे यार सवाल मत पुछो. ये वैसेभी बोहोत कुछ कहानी बताता है. मुझेभी बताया था. पर अधेसे ज्यादा कुछ समझ नही आया!" पण आपण थांबतोय थोडीच! दिमित्रीसची एनर्जी अशी होती की ती बघून कोणी गप्प बसूच शकणार नाही! आमच्या हिंदी संभाषणामुळे तो क्षणभर थांबला. आणि मग म्हणाला, "तुम्ही भारतामधून आला न? तुम्ही लोकं खूप फास्ट बोलता! मला काही कळतंच नाही. जर स्लो बोला. मग जरा जरा कळतं मला. आता माझं वय पण ६२. याचं नाव यानं मगाशी सांगितलेलं पण तेही माझ्या आता लक्षात नाही. तशी तुमची नावं जरा अवघडच आहेत." याच्या अंगात कशाची एवढी एनर्जी संचारली होती देव जाणे. पण संसर्गजन्य एनर्जी होती ती. त्याला आम्ही म्हणालो, "आम्हालापण ग्रीक बोलता येत नाही. त्यामुळे तुमच्या इंग्लिशची फारशी काळजी करू नका. काहीतरी मॅनेज करू आपण." दिमित्रीस मग खालच्या मजल्यावर जाऊन मावळला आणि आम्हीही झोपी गेलो.

हा माणूस बोलताना इतके हातवारे करायचा, इतक्या उड्या मारायचा, की साठी उलटली असेल असं वाटायचा स्कोपच नव्हता. कंबरेतून नकळत थोडासा वाकलेला होता. तेवढंच काय ते असेल तर वयाचं लक्षण! या माणसाकडे इतकी एनर्जी होती, त्याच्या कामाबद्दल इतकी पॅशन होती की बोलायला लागला की डोळे आपोआप मोठे व्हायचे आणि त्याच्या हातवाऱ्यांबरोबर हलायला लागायचे! वेंकटसाठी सुरुवातीला दिमित्रीस म्हणजे "मी ही इथं काय मज्जा केलीए महितीए का?" असं म्हणणारे 'मी आणि माझा शत्रुपक्ष' मधले आजोबा होते. पण त्या आजोबांना आपणहून प्रश्न विचारणारं माझ्यासारखं सावज सापडल्यावर त्यांचा आनंद गगनात मावत नव्हता! वेंकटला सुरुवातीला काळात नव्हतं की मी जेन्युअनली इंटेरेस्टेड आहे की दिमित्रीसची खेचतोय. पण खरं सांगायचं तर दिमित्रीसकडं इतकं काही साठवलेलं होतं की ते बघितलं नाही तर आपलीच वेगळी चेष्टा झाल्यासारखं झालं असतं. पोटली बाबाकी सारखं दिमित्रीस त्याचे किस्से सांगत गेला आणि नंतर वेंकट पण त्याचा फॅन झाला. या माणसाने त्याच्या घरातलं सगळं समान स्वतः बनवलेलं. लाकडी गोष्टी बनवण्यात हातखंडा असावा त्याचा. एक बुद्धिबळाचा मोठा पट बनवलेला. भिंतीवर असंख्य गोष्टी मांडलेल्या. याने इमिलिओ नावाचा रोबो बनवून मधल्या खोलीत ठेवलेला. त्याचं वयही सुमारे ३० वर्ष होतं. जसजशी नवीन टेक्नॉलॉजी येत गेली तसे इमिलिओला नवीन गोष्टी मिळत गेल्या. आता खोलीमध्ये कोणीही आलेलं त्याला आपोआप कळायचं आणि तो हॅलो म्हणायचा. त्याच्या खांद्यावर कॅमेरा बसवलेला आणि त्याचं प्रक्षेपण थेट दिमित्रीसच्या खोलीत. एका युरी एल्गार नावाच्या राष्टीयन माणसाबरोबर मेतकूट जमवून याने ७ स्टॅच्यू बनवलेले. पायरीवर बसलेला सोक्रिटीस त्यातलाच एक. लिविंग रूम च्या छतावर आणि एक माणूस तरंगत होता. किचनच्या दारात हिप्पोक्रॅटिस उभा होता. डॉक्टर लोक शपथ घेतात न, तो हाच. दुसऱ्या मजल्यावर जिथे आम्ही राहत होतो तिथे दरवाज्यात दोन एलिअन्स उभे होते. लिविंग रूम मध्ये याने स्वतः बनवलेल्या खुर्च्या होत्या. त्यातली एक दिमित्रीसची फेवराईट. त्याच्या एका हातापाशी किबोर्ड जोडलेला, दुसरीकडे कॉम्प्युटरचा स्क्रीन. त्यावर चेसमास्टर800 चा पट कायम मांडलेला. आम्ही कॉलेजमध्ये असताना बघितलेला मी ती चेसचा गेम. त्यानंतर थेट आत्ता दिमित्रीसच्या खुर्चीवर पाहिला. कुठे टेबलवर छोटी स्टीलची सोलर सिस्टीम ठेवलेली. यातल्या बऱ्याच गोष्टी कचऱ्यातून उचलेल्यात हेही दिमित्रीसनं लगेच अधोरेखित केलं! कुठे खास लाकडाचे वेगळे आकार करून लाईटचे स्टँड होते. आणि हे सगळं मी बनवलंय हे सांगताना काय लकाकायचे त्याचे डोळे! वाह..! त्याचं लेटेस्ट म्हणजे एक सोफा होता. त्याला एक मेटलची आर्क होती. ती फिरवून गादीवर ठेवली की आकर्षक सोफा. परत फिरवून उभी केली की एकदम डिजाईनर बेड. दुसऱ्याबाजूला आणखी एक अर्धी आर्क. त्यावर एक छोटा लाईट. आमचा हॉटेलमधला मित्रपण येऊन बघून गेला. एक ग्रीक मित्रही घर बघायला म्हणून दुसऱ्या दिवशी खास घरी आला. आणि मी लोकांना घर बघायला बोलावलं म्हणून हा आणखीच खुश.

दुसऱ्या दिवशी घरी यायला थोडा उशीर झाला तर दरात उभं राहूनच याने हजेरी घेतली. म्हणाला, "६ ला फोन कर म्हणलेलो न? मग का नाही केलास? काळजी वाटून राहते न? लेट झाला तर काय हरकत नाही पण सांगून ठेवावं न?" साक्षात आमच्या मातोश्रीच समोर दिसल्या. तिसऱ्या दिवशी इमाने इतबारे संध्याकाळी फोन करून दिमित्रीसबाबाला सांगितलं की "लेट होणारे यायला". मग ओके म्हणाला. ब्रेकफास्ट आपल्या आपल्या रूम मध्ये करायचा नियम होता त्याचा, पण आम्ही सगळे जोआनच्या इथेच बसायचो गप्पा मारत. त्यानं कसं त्याचे आईवडील ग्रीस सोडून चेक रिपब्लिक मध्ये गेले ते सांगितलं. त्यांच्यात २५ वर्षाचं अंतर होतं म्हणे. पहिला चान्स मिळताच त्यानं अथेन्स मध्ये बस्तान हलवलं. आपल्या आई वडिलांचा देश याला बघायचा होता. म्हणाला कालच ग्रीसनं युरोपिअन युनियन बरोबर ९९ वर्षांचा करार केला. काहीतरी शेकडो मिलियन का बिलियन युरो परत करायचेत. त्याच्या मनाला हे विशेष लागलेलं. म्हणाला, "लोकांना कळलेलं नाहीए अजून, पण आजपासून आम्ही ऑफिशिअली पारतंत्र्यात गेलो आहोत."

जोआनचं सगळं लक्ष घर बघण्यात होतं. कायम हसतमुख आणि एकदम शांत. आम्ही गुरुवारी निघणार हा हिशोब तिच्या मनात. दररोज सकाळी आमचं वरच्या मजल्यावर दार वाजलं की ही लगेच बाहेरून आमच्यासाठी ब्रेकफास्ट घेऊन यायची. ज्यूस बनवायची फ्रेश. मला कामासाठी माझा प्लान थोडा बदलावा लागला. बुधवारी संध्याकाळी ऐवजी सकाळी निघायला लागणार होतं. आदल्या दिवशी लेट आल्यामुळं या दोघांना सांगू नाही शकलो. आता सकाळी हे लोक उठायच्या आधीच गायब होणार होतो. फोटो बिटो काढू शेवटच्या दिवशी असं ठरवलेलं ते सगळं आता राहून जाणार होतं. तरीही आम्हाला सकाळी जाग आली आणि खाली जोआनला आम्ही उठल्याची चाहूल लागलीच! समान घेऊन पायऱ्या न वाजवता जरी मी खाली आलो, तरी ही बाहेर आलेली आधीच. "मी निघालोय, वेंकट थांबतोय आणि एक दिवस असं सांगितलं तिला". दिमित्रीसचा दरवाजा बंद होता अजून. पण न सांगता गेलो तर आणि परत हजेरी घ्यायचा म्हणून जोआनला विचारलं की असेल का हा बाबा जागा? पण तिची गडबड वेगळीच. ब्रेकफास्ट न करता कसं सोडू याला? "थांब आलेच" म्हणून बाहेर पडली ती. दिमित्रीसला पण बेल मारून गेली. तो नाईटड्रेसमधेच खाली आला! सगळं ठीक आहे न? वगैरे विचारपूस झाली. तेवढ्यात जोआन ब्रेकफास्ट घेऊन आली. पण मला वेळच नाहीए हे ऐकून खट्टू झाली. तरी दही घ्यायलाच लावलं तिनं. गाडीत बसून खा म्हणाली. परत आम्हाला आमच्या मातोश्रीच आठवल्या. वेंकट गालातल्या गालात हसत हा सगळा प्रकार बघत होता. जाताना दिमित्रीसने ग्रीक स्टाईलमध्ये दोनही गालावर पप्पी घेतली आणि म्हणाला, "परत कधीही ये, यु टू आर ऑलवेज वेलकम." वेंकटनं परत आठवण करून दिली की तो जात नाहीए. जोआन म्हणाली, "पॅरिसमध्ये जातोयस, जरा जपून." आणि या धावत्या भेटीची सांगता झाली.

ग्रीसचं आणि भारताचं बरच सेम सेम आहे. तसं अख्ख्या युरोपबद्दलच वाटतं मला तो भाग वेगळा. फरक एवढाच की ग्रीक लोक पैसा आणि देव सांभाळून ठेवण्यात कुठेतरी कमी पडले असावेत. सगळ्या देव लोकांच्यात कोणी अनाथ देव असतील तर ते ग्रीक लोकांचे. त्यांना आता फक्त म्यूजिअम मधेच स्थान. मंदिरं त्यांच्या नाशिबातून गेली. पैशाचा जर झोलच झालाय. दिमित्रीस म्हणाला, "तशी माणसं इकडची छान मनानं पण आता पैसा कमी, कारखाने बंद पडतायत, म्हणून थोडं विचित्र वागतात." मी माझ्या ग्रीक मित्रांना सांगतो की मी जेव्हा जेव्हा अथेन्सला आलोय तेव्हा तेव्हा खूप भारी लोक भेटलेत. आणि त्यांची प्रतिक्रिया नेहमीच जराशी रुक्ष असते. "तुला त्यांच्याबरोबर दररोज थोडीच राहावं लागतं? म्हणून तुझ्याशी बरं वागत असतील." शेवटच्या दिवशी परतताना मोठाले रस्ते आणि तिथं बंद पडलेली दुकानं दिसतायत. कारखान्याच्या बाहेर थकलेल्या लोकांची गर्दी दिसतेय. हे बंद झालेले दरवाजे कधी उघडतील याची कल्पना कोणालाच नाहीए. दिमित्रीस म्हणाला की तो कोण्या एका अमेरिकन कंपनीला सगळं समान करून विकणार होता. पण क्रायसीस नंतर सगळं ठप्प झालं. आता सगळं समान त्यानं घरात सजवलंय. काहीतरी खटाटोप करून मार्ग काढणं सूरू आहे. आता जे दूध त्याच्या बहिणीला चेक रिपब्लिक मध्ये अर्ध्या युरोपेक्षा कमीमध्ये मिळतं ते त्याला अथेन्स मध्ये एक युरोला मिळणारे.

आमच्या काळी असं नव्हतं, म्हणणारे लोक इथं खूप अढळतात. फक्त "आमच्या काळी"च्या ऐवजी याच्याकडे आता "बिफोर क्रायसीस" अशी टर्म प्रचलित आहे. लोकांची अधे मध्ये कोणा ना कोणाच्या विरोधात निदर्शनं वगैरे सुरु असतात. आणि बाजूच्याच भिंतींवर एखाद्या सीम कार्डमुळे, फोनमुळे, एखाद्या क्रीममुळे किंवा एखाद्या पाण्याच्या बाटलीमुळे प्रचंड खुश झालेल्या सुखी कुटुंबांच्या, तरुणांच्या, मुला मुलींच्या जाहिराती पण असतात. आमचं प्रॉडक्ट घेतलं की लाईफ एकदम सेट ही युक्ती इथं अजूनही चालताना दिसते. इतकं सोपं आणि इतकं अवघड असं आयुष्याचं विश्लेषण असं एकाच आणखी कुठे बघायला मिळेल? हे सगळं असूनही या लोकांनी मध्यंतरी सीरियावगैरे कडून आलेल्या निर्वासित लोकांना आपल्या देशात आसरा द्यायला अजिबात कमी केलं नाही! हेही तितकंच विशेष.

वेड्या दिमित्रीससारखं हे शहर पण तितकंच वेडं वाटतं. दोघांनाही काहीतरी मार्ग लवकरच सापडो.

 

(दिमित्रीसची ग्रीक भाषेतली वेबसाईट: www.idc-space.com)