 |
| Add caption |
आपण करत असणाऱ्या, किंवा आपल्या हातून घडत असणाऱ्या गोष्टी, सगळ्याच गोष्टी अशा एकदम दिल को छू गया कॅटेगरी मध्ये येत नाहीत. दुसऱ्या कोणाच्या दिल को छुवायची गरज नसली तरी स्वतःच्या पण दिल को छूणाऱ्या गोष्टीही सहसा कमीच की. मेडिटेशन मध्ये कसं आपलं आपण स्वतःशी कनेक्ट होतो तसं मन इकडे तिकडे कुठेही न भरकटता फक्त स्वतः स्वतःपाशीच निमूटपणे बसलंय असं कितीदा होतं? एखाद्या चित्रकाराला चित्र काढताना, किंवा एखाद्या हायकरला डोंगर चढताना हा असा अनुभव येतो म्हणे. तल्लीन एकदम. पण आपण न चित्रकार, न हायकर, आणि वर चुंबकासारखं सतराशे साठ गोष्टींचा कचरा मनात साठवतो. पण मग तरीही हे सगळं असं असताना, अशा काही अनपेक्षित गोष्टी पण असतात, किंवा घडतात, की जिथे हे असं नकळत व्हायला होतं. थोड्याश्या वेळासाठी का होईना, पण होतं. तुम्हाला होतं असं?
हे लै वैश्विक, सामाजिक, खोल किंवा गंभीर असायची गरज नाही. असच काहीतरी चिरकूट पण असू शकतं. माझ्याकडे तर काहीवेळा एकदम स्वस्तात पण मिळतं हे. उदाहरणार्थ, मला किराणामालाच्या घरपोच आलेल्या, चुरगळून पडलेल्या प्लॅस्टिकच्या पिशव्या घेऊन त्यांना ओरिगामीच्या कागदासारखं सपाट करून, घड्या घालून चौरसाकृती करण्यात, अहाहा फिलिंग येतं. किंवा हेडफोनच्या केबलचा गुंता सोडवताना. त्यात अनोळखी व्यक्तीचा हेडफोन असेल तर अजूनच बेष्ट. (You can imagine, what I must be doing in the flights when a co-passenger sleeps with headphones tangled! #creepy) किंवा पूर्वी आपल्याला फोन फॉरमॅट करून मग सगळं नवा गडी नवं राज्य करण्यात सुद्धा एक कीक मिळायची.
I am sure, प्रत्येकाचं असं काहीतरी छोटं मोठं असेलच. नेमून दिलेलं काम करताना मनामध्ये सातशे सव्वीस distractions आणि अशा काही अनपेक्षित ठिकाणी मात्र अलग ही लेवल पे कॉन्सन्ट्रेशन. मला तर वाटतं की कराटे कीड मध्ये काचा पुसून त्या पोराची जशी थेट कराटे खेळायची तयारी होते, तशी काहीतरी खास सुपर पॉवर तयार होत असेल माझ्यामध्ये. पण तो विषय वेगळा, कारण खरंच तयार होत असेल तर मला माझी खरी ओळख गोपनीय ठेवणं भाग आहे. इसके बारेमें फिर कभी. सध्या आपण या फक्त अनपेक्षित ठिकाणी सापडलेल्या या अनुभवांबद्दल बोलू.
उदाहरणादाखल बोलायचं झालं तर, एकदा मी past life थेरेपी साठी गेलेलो. का असं काही नाही. गेलेलो. एवढंच. त्यामध्ये आपले आपले बरेचसे अनुत्तरित प्रश्न, मनात असलेल्या स्वतः बद्दलच्या, इतरांच्या बद्दलच्या, किंवा कुठल्याही अनाकलनीय भीती, किंवा अशाच बऱ्याच न झेपलेल्या पण टोचणाऱ्या छप्पन्न गोष्टी, थोड्या बऱ्या हाताळता याव्यात म्हणून आपल्याच भूतकाळाशी संवाद साधता येतो. पण या सगळ्याला फाटा देऊन, आपण फक्त कुतूहल म्हणून मुँह उठाके गेलेलो. (Actually, when I am writing this, I can see, how I stumbled upon so many solutions, way earlier than I ran into problems! And when I ran into problems, I wonder why I never turned back to any one of those! हे जरी #उगाचचdeep #उगाचचीअक्कल असलं त्यावरही परत कधीतरी अजून वेगळं लै मोठं तत्वज्ञान पाझळता येईल. तेव्हा आत्ता विषयांतर करत नाही.) तर मुद्दा असा की ते पास्ट लाईफ थेरेपी करताना, जे काय ढसा ढसा रडून झालं, ते आपलं न भूतो न भविष्यति होतं! स्वतः स्वतःवर अवाक झालेलो तेव्हा मी. शेवटी सगळं संपल्यावर माझं मलाच झेपत नव्हतं, की बॉस ये जो हुआ, वो क्या हुआ? खाया पिया कुछ नहीं अणि रोया मात्र बारडीभर! या पहिल्या प्रकारामध्येच उडालेली ही तारांबळ बघता, मी दुसऱ्या तिसऱ्या सेशन साठी परत फिरकलोच नाही. पण तो अनुभव एकूणच घर करून आहे मनात.
रडणे ही आपली खासियत नक्कीच नाही. चित्रकला सोडली तर, दोन नंबरचा अवघड विषय म्हणजे रडणे. लहान असताना हे आपलं नॅचरल टॅलेंट होतं, आणि मग कधी मागे पडलं काय माहिती! आणि मग जब वापिस आया, तब एकदम छप्पर फाड के आया. हे असं. हे जमणार नाही आपल्याला म्हणून प्रयत्न न करता सोडून दिलेल्या विषयासारखं आहे हे रडण्याचं. थोडा ट्राय करके देखो, इतना बुरा भी नहीं है!
एकदा एका फ्लाईटमध्ये, कॅप्टन फँटॅस्टिक बघत होतो. जंगलात राहणारं कुटुंब. एक बाप, आणि त्याची छोटी मोठी तीन पोरं, तीन पोरी. त्यांची आई आजारी होती, की सुरुवातीलाच आजाराने गेलेली होती. सगळी पोरं बहुधा तिथेच जंगलात जन्मलेली आणि वाढवलेली. जंगलातच राहायचं असेल तर मग सिमेंटच्या जंगलात कशाला राहायचं? सरळ थेट खऱ्या खुऱ्या जंगलातच जाऊया न. असा काहीसा हिशोब. When I was roaming on the streets of Krakow and Prague last year, this film came back to me. There were so many shades of the voices against the capitalistic way of living in every next corner. On one side, they were remains of last few protests of and protests against communist regime. But on the other side they were also a reminders of how much inadequate the new regime also is. पण साहजिकच हा मुद्दा नाहीये. हे आपलं आलं ओघानं म्हणून. तर सिनेमा बघता बघता आपण लवकरच त्यात घुसून बसलो होतो. एकूणच जंगलात राहायची कल्पना लै च आवडलेली. आणि मग सिनेमाने घुमवली गाडी भलतीचकडे. And there was this moment. On one side, I felt the urge of instantly expressing how and what I felt. But I was not used to doing that either. Especially when there were hundreds of people around you. And on the other side, my analytical mind kept on reminding me that nobody knew me there really. In a way, there is nobody around me. If I felt like laughing or even crying, what's the point of holding it back because of the people, whom I hadn't met before, and might not ever meet again too. So what if they saw me crying? or laughing like crazy? म्हणजे, ओळखीच्या लोकांच्यात पण हे असं करायला काहीच हरकत नाही. पण इथे तर ग्रीन फिल्ड न? सूट की मोकाट!
स्वतःला कसं वाटतं हा जरी खूप खाजगी भाग असला, तरी तो दाबून ठेवण्यात काय पॉईंट न? पण मग अमुक ठिकाणीच व्यक्त व्हावं, आणि तमुक ठिकाणी होऊ नये, अमुक प्रकारे व्यक्त व्हावं, किंवा तमुकच व्यक्त करावं, हे असलं मोजमाप कसं ठरवायचं? जिथं मोकळं व्हावंसं वाटेल, तिथे व्हावं. नाही वाटेल तिथे नाही व्हावं. इतकं सोपं का नसावं हे? खरं तर ओळखीच्या लोकांमध्ये हे जरा सोपं असायला हवं. पण पूर्णपणे ओळख असलेले असतातच कितीसे? पण मग कमीत कमी संपूर्णपणे अनोळखी लोकांत तरी जे खळाळून हसायला, किंवा सब कुछ सोडून, ढसा ढसा रडायला काय हरकत आहे? गणित मांडला तर, या दोन पैकी एका बाजूला तरी हातचा पकडायला हवा न. आणि मग, जाऊ दे, घाला चुलीत सगळं, म्हणून त्या दिवशी फ्लाईट मध्ये आपण पोट भरून रडून घेतलं. एकदम सिनेमाच्या तालावर रोलर कोस्टर राईड झाली. तसा ट्रॅजिक वगैरे पण नव्हता पिच्चर. एकदा एअर होस्टेस येऊन विचारून गेली, की बाबा, ठिकेस न? तिला म्हणालो, कॉफी पिऊन खूप वेळ झाला. म्हणून. त्या नंतर पुढचे एक दोन दिवस मी माझ्याच अश्रूंची उकल करत होतो. की हे काय मधेच झालं? मग ते ख़ुशीके आँसू थे पगले, म्हणून सोडून दिलं.
रडता येणं, आणि रडणं समजणं या सुद्धा दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. नाही का? या अशा चार पाच प्रसंगानंतर, आपण कधीही असंच जाता जाता रडून टाकतो. मग ते कधी कधी गाणी बिणी असोत. सिनेमे वगैरे असोत. आपलं तर टेड टॉक बघताना पण रडून झालंय. खूप वर्षांनी क्या स्वाद है जिंदगीका वाली क्रिकेट स्टेडियम मधली जाहिरात बघताना पण रडून झालं. काहीतरी कुठंतरी दबून राहिलेलं असतं की आत. मोकळं करून दिलं की झालं. ते काय होतं आणि कसं मोकळं झालं. का झालं. हे समजून घ्यायचा हट्ट आता मी सोडलाय. नाहीतर त्याचं गणित सोडवताना, अजून दोन चार मोमेंट हुकल्या तर काय करणार? कारण माझ्यासाठी अजून या मोमेंट प्रेडिक्टेबल नाहीयेत. त्या अजूनही खुप अनपेक्षित ठिकाणी, अनपेक्षित वेळेला सापडतात. पण ठीकच आहे म्हणा. असं कुणी ग्लोबल स्टॅंडर्ड बनवलंय रडायचं. आपण एक्सपर्ट पण नाही यात. प्रत्येकाचं आपलं आपलं गणित असणारच की व्यक्त व्हायचं. आणि असावं सुद्धा. आधी व्यक्त व्हायला शिकू. मग त्यामागचे गणितं ही समाजातील.
ता.क. (१): हे लिहिताना आपण काडीमात्रही रडलेलो नाही. किंबहुना, प्रचंड इमोशनल सिन सुरु असेल सिनेमामध्ये, तर आपसूकच खुद्कन हसू येण्याचीही रोग आहे आपल्याला. तो सगळा विषयच वेगळा.
ता.क. (२): काही दिवसापूर्वी, शहरी जीवन, त्यामध्ये एकाकी पडलेली माणसं, कुटूंबं, सध्याच्या परिस्थितीमध्ये गेलेले जॉब, कमी झालेलं उत्पन्न, भविष्यातला अंधार आणि घाऊक मध्ये उधार घेतलेले यशापयशाचे निकष, या सगळ्यांचा मानसिक स्वास्थ्यावर झालेला परिणाम, यावर आम्ही आपसांत बोलत होतो. त्याच अनुषंगाने हा विषय निघाला. वाटलं, की मोकळं होणं, हे अवघड कधी होऊन बसलं, हे जरी माहिती नसलं, तरी आता हे गरजेचे आहे, more than ever, म्हणून आपापले छोटे छोटे मार्ग काढून, त्या त्या वेळी, किंवा होईल तसं मोकळं होणं हे ठरवलं तर फारसं अवघड नाही, हेही तितकंच खरं.
ता.क. (३): आणि keep an eye on your near and dear ones. Someone around you also might be in need of help. Of course, help yourself, before helping others.
हे लै वैश्विक, सामाजिक, खोल किंवा गंभीर असायची गरज नाही. असच काहीतरी चिरकूट पण असू शकतं. माझ्याकडे तर काहीवेळा एकदम स्वस्तात पण मिळतं हे. उदाहरणार्थ, मला किराणामालाच्या घरपोच आलेल्या, चुरगळून पडलेल्या प्लॅस्टिकच्या पिशव्या घेऊन त्यांना ओरिगामीच्या कागदासारखं सपाट करून, घड्या घालून चौरसाकृती करण्यात, अहाहा फिलिंग येतं. किंवा हेडफोनच्या केबलचा गुंता सोडवताना. त्यात अनोळखी व्यक्तीचा हेडफोन असेल तर अजूनच बेष्ट. (You can imagine, what I must be doing in the flights when a co-passenger sleeps with headphones tangled! #creepy) किंवा पूर्वी आपल्याला फोन फॉरमॅट करून मग सगळं नवा गडी नवं राज्य करण्यात सुद्धा एक कीक मिळायची.
I am sure, प्रत्येकाचं असं काहीतरी छोटं मोठं असेलच. नेमून दिलेलं काम करताना मनामध्ये सातशे सव्वीस distractions आणि अशा काही अनपेक्षित ठिकाणी मात्र अलग ही लेवल पे कॉन्सन्ट्रेशन. मला तर वाटतं की कराटे कीड मध्ये काचा पुसून त्या पोराची जशी थेट कराटे खेळायची तयारी होते, तशी काहीतरी खास सुपर पॉवर तयार होत असेल माझ्यामध्ये. पण तो विषय वेगळा, कारण खरंच तयार होत असेल तर मला माझी खरी ओळख गोपनीय ठेवणं भाग आहे. इसके बारेमें फिर कभी. सध्या आपण या फक्त अनपेक्षित ठिकाणी सापडलेल्या या अनुभवांबद्दल बोलू.
उदाहरणादाखल बोलायचं झालं तर, एकदा मी past life थेरेपी साठी गेलेलो. का असं काही नाही. गेलेलो. एवढंच. त्यामध्ये आपले आपले बरेचसे अनुत्तरित प्रश्न, मनात असलेल्या स्वतः बद्दलच्या, इतरांच्या बद्दलच्या, किंवा कुठल्याही अनाकलनीय भीती, किंवा अशाच बऱ्याच न झेपलेल्या पण टोचणाऱ्या छप्पन्न गोष्टी, थोड्या बऱ्या हाताळता याव्यात म्हणून आपल्याच भूतकाळाशी संवाद साधता येतो. पण या सगळ्याला फाटा देऊन, आपण फक्त कुतूहल म्हणून मुँह उठाके गेलेलो. (Actually, when I am writing this, I can see, how I stumbled upon so many solutions, way earlier than I ran into problems! And when I ran into problems, I wonder why I never turned back to any one of those! हे जरी #उगाचचdeep #उगाचचीअक्कल असलं त्यावरही परत कधीतरी अजून वेगळं लै मोठं तत्वज्ञान पाझळता येईल. तेव्हा आत्ता विषयांतर करत नाही.) तर मुद्दा असा की ते पास्ट लाईफ थेरेपी करताना, जे काय ढसा ढसा रडून झालं, ते आपलं न भूतो न भविष्यति होतं! स्वतः स्वतःवर अवाक झालेलो तेव्हा मी. शेवटी सगळं संपल्यावर माझं मलाच झेपत नव्हतं, की बॉस ये जो हुआ, वो क्या हुआ? खाया पिया कुछ नहीं अणि रोया मात्र बारडीभर! या पहिल्या प्रकारामध्येच उडालेली ही तारांबळ बघता, मी दुसऱ्या तिसऱ्या सेशन साठी परत फिरकलोच नाही. पण तो अनुभव एकूणच घर करून आहे मनात.
रडणे ही आपली खासियत नक्कीच नाही. चित्रकला सोडली तर, दोन नंबरचा अवघड विषय म्हणजे रडणे. लहान असताना हे आपलं नॅचरल टॅलेंट होतं, आणि मग कधी मागे पडलं काय माहिती! आणि मग जब वापिस आया, तब एकदम छप्पर फाड के आया. हे असं. हे जमणार नाही आपल्याला म्हणून प्रयत्न न करता सोडून दिलेल्या विषयासारखं आहे हे रडण्याचं. थोडा ट्राय करके देखो, इतना बुरा भी नहीं है!
एकदा एका फ्लाईटमध्ये, कॅप्टन फँटॅस्टिक बघत होतो. जंगलात राहणारं कुटुंब. एक बाप, आणि त्याची छोटी मोठी तीन पोरं, तीन पोरी. त्यांची आई आजारी होती, की सुरुवातीलाच आजाराने गेलेली होती. सगळी पोरं बहुधा तिथेच जंगलात जन्मलेली आणि वाढवलेली. जंगलातच राहायचं असेल तर मग सिमेंटच्या जंगलात कशाला राहायचं? सरळ थेट खऱ्या खुऱ्या जंगलातच जाऊया न. असा काहीसा हिशोब. When I was roaming on the streets of Krakow and Prague last year, this film came back to me. There were so many shades of the voices against the capitalistic way of living in every next corner. On one side, they were remains of last few protests of and protests against communist regime. But on the other side they were also a reminders of how much inadequate the new regime also is. पण साहजिकच हा मुद्दा नाहीये. हे आपलं आलं ओघानं म्हणून. तर सिनेमा बघता बघता आपण लवकरच त्यात घुसून बसलो होतो. एकूणच जंगलात राहायची कल्पना लै च आवडलेली. आणि मग सिनेमाने घुमवली गाडी भलतीचकडे. And there was this moment. On one side, I felt the urge of instantly expressing how and what I felt. But I was not used to doing that either. Especially when there were hundreds of people around you. And on the other side, my analytical mind kept on reminding me that nobody knew me there really. In a way, there is nobody around me. If I felt like laughing or even crying, what's the point of holding it back because of the people, whom I hadn't met before, and might not ever meet again too. So what if they saw me crying? or laughing like crazy? म्हणजे, ओळखीच्या लोकांच्यात पण हे असं करायला काहीच हरकत नाही. पण इथे तर ग्रीन फिल्ड न? सूट की मोकाट!
स्वतःला कसं वाटतं हा जरी खूप खाजगी भाग असला, तरी तो दाबून ठेवण्यात काय पॉईंट न? पण मग अमुक ठिकाणीच व्यक्त व्हावं, आणि तमुक ठिकाणी होऊ नये, अमुक प्रकारे व्यक्त व्हावं, किंवा तमुकच व्यक्त करावं, हे असलं मोजमाप कसं ठरवायचं? जिथं मोकळं व्हावंसं वाटेल, तिथे व्हावं. नाही वाटेल तिथे नाही व्हावं. इतकं सोपं का नसावं हे? खरं तर ओळखीच्या लोकांमध्ये हे जरा सोपं असायला हवं. पण पूर्णपणे ओळख असलेले असतातच कितीसे? पण मग कमीत कमी संपूर्णपणे अनोळखी लोकांत तरी जे खळाळून हसायला, किंवा सब कुछ सोडून, ढसा ढसा रडायला काय हरकत आहे? गणित मांडला तर, या दोन पैकी एका बाजूला तरी हातचा पकडायला हवा न. आणि मग, जाऊ दे, घाला चुलीत सगळं, म्हणून त्या दिवशी फ्लाईट मध्ये आपण पोट भरून रडून घेतलं. एकदम सिनेमाच्या तालावर रोलर कोस्टर राईड झाली. तसा ट्रॅजिक वगैरे पण नव्हता पिच्चर. एकदा एअर होस्टेस येऊन विचारून गेली, की बाबा, ठिकेस न? तिला म्हणालो, कॉफी पिऊन खूप वेळ झाला. म्हणून. त्या नंतर पुढचे एक दोन दिवस मी माझ्याच अश्रूंची उकल करत होतो. की हे काय मधेच झालं? मग ते ख़ुशीके आँसू थे पगले, म्हणून सोडून दिलं.
रडता येणं, आणि रडणं समजणं या सुद्धा दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. नाही का? या अशा चार पाच प्रसंगानंतर, आपण कधीही असंच जाता जाता रडून टाकतो. मग ते कधी कधी गाणी बिणी असोत. सिनेमे वगैरे असोत. आपलं तर टेड टॉक बघताना पण रडून झालंय. खूप वर्षांनी क्या स्वाद है जिंदगीका वाली क्रिकेट स्टेडियम मधली जाहिरात बघताना पण रडून झालं. काहीतरी कुठंतरी दबून राहिलेलं असतं की आत. मोकळं करून दिलं की झालं. ते काय होतं आणि कसं मोकळं झालं. का झालं. हे समजून घ्यायचा हट्ट आता मी सोडलाय. नाहीतर त्याचं गणित सोडवताना, अजून दोन चार मोमेंट हुकल्या तर काय करणार? कारण माझ्यासाठी अजून या मोमेंट प्रेडिक्टेबल नाहीयेत. त्या अजूनही खुप अनपेक्षित ठिकाणी, अनपेक्षित वेळेला सापडतात. पण ठीकच आहे म्हणा. असं कुणी ग्लोबल स्टॅंडर्ड बनवलंय रडायचं. आपण एक्सपर्ट पण नाही यात. प्रत्येकाचं आपलं आपलं गणित असणारच की व्यक्त व्हायचं. आणि असावं सुद्धा. आधी व्यक्त व्हायला शिकू. मग त्यामागचे गणितं ही समाजातील.
ता.क. (१): हे लिहिताना आपण काडीमात्रही रडलेलो नाही. किंबहुना, प्रचंड इमोशनल सिन सुरु असेल सिनेमामध्ये, तर आपसूकच खुद्कन हसू येण्याचीही रोग आहे आपल्याला. तो सगळा विषयच वेगळा.
ता.क. (२): काही दिवसापूर्वी, शहरी जीवन, त्यामध्ये एकाकी पडलेली माणसं, कुटूंबं, सध्याच्या परिस्थितीमध्ये गेलेले जॉब, कमी झालेलं उत्पन्न, भविष्यातला अंधार आणि घाऊक मध्ये उधार घेतलेले यशापयशाचे निकष, या सगळ्यांचा मानसिक स्वास्थ्यावर झालेला परिणाम, यावर आम्ही आपसांत बोलत होतो. त्याच अनुषंगाने हा विषय निघाला. वाटलं, की मोकळं होणं, हे अवघड कधी होऊन बसलं, हे जरी माहिती नसलं, तरी आता हे गरजेचे आहे, more than ever, म्हणून आपापले छोटे छोटे मार्ग काढून, त्या त्या वेळी, किंवा होईल तसं मोकळं होणं हे ठरवलं तर फारसं अवघड नाही, हेही तितकंच खरं.
ता.क. (३): आणि keep an eye on your near and dear ones. Someone around you also might be in need of help. Of course, help yourself, before helping others.
