रोना मेरे बस की बात नहीं!

Add caption

आपण करत असणाऱ्या, किंवा आपल्या हातून घडत असणाऱ्या गोष्टी, सगळ्याच गोष्टी अशा एकदम दिल को छू गया कॅटेगरी मध्ये येत नाहीत. दुसऱ्या कोणाच्या दिल को छुवायची गरज नसली तरी स्वतःच्या पण दिल को छूणाऱ्या गोष्टीही सहसा कमीच की. मेडिटेशन मध्ये कसं आपलं आपण स्वतःशी कनेक्ट होतो तसं मन इकडे तिकडे कुठेही न भरकटता फक्त स्वतः स्वतःपाशीच निमूटपणे बसलंय असं कितीदा होतं? एखाद्या चित्रकाराला चित्र काढताना, किंवा एखाद्या हायकरला डोंगर चढताना हा असा अनुभव येतो म्हणे. तल्लीन एकदम. पण आपण न चित्रकार, न हायकर, आणि वर चुंबकासारखं सतराशे साठ गोष्टींचा कचरा मनात साठवतो. पण मग तरीही हे सगळं असं असताना, अशा काही अनपेक्षित गोष्टी पण असतात, किंवा घडतात, की जिथे हे असं नकळत व्हायला होतं. थोड्याश्या वेळासाठी का होईना, पण होतं. तुम्हाला होतं असं? 

हे लै वैश्विक, सामाजिक, खोल किंवा गंभीर असायची गरज नाही. असच काहीतरी चिरकूट पण असू शकतं. माझ्याकडे तर काहीवेळा एकदम स्वस्तात पण मिळतं हे. उदाहरणार्थ, मला किराणामालाच्या घरपोच आलेल्या, चुरगळून पडलेल्या प्लॅस्टिकच्या पिशव्या घेऊन त्यांना ओरिगामीच्या कागदासारखं सपाट करून, घड्या घालून चौरसाकृती करण्यात, अहाहा फिलिंग येतं. किंवा हेडफोनच्या केबलचा गुंता सोडवताना. त्यात अनोळखी व्यक्तीचा हेडफोन असेल तर अजूनच बेष्ट. (You can imagine, what I must be doing in the flights when a co-passenger sleeps with headphones tangled! #creepy) किंवा पूर्वी आपल्याला फोन फॉरमॅट करून मग सगळं नवा गडी नवं राज्य करण्यात सुद्धा एक कीक मिळायची.

I am sure, प्रत्येकाचं असं काहीतरी छोटं मोठं असेलच. नेमून दिलेलं काम करताना मनामध्ये सातशे सव्वीस distractions आणि अशा काही अनपेक्षित ठिकाणी मात्र अलग ही लेवल पे कॉन्सन्ट्रेशन. मला तर वाटतं की कराटे कीड मध्ये काचा पुसून त्या पोराची जशी थेट कराटे खेळायची तयारी होते, तशी काहीतरी खास सुपर पॉवर तयार होत असेल माझ्यामध्ये. पण तो विषय वेगळा, कारण खरंच तयार होत असेल तर मला माझी खरी ओळख गोपनीय ठेवणं भाग आहे. इसके बारेमें फिर कभी. सध्या आपण या फक्त अनपेक्षित ठिकाणी सापडलेल्या या अनुभवांबद्दल बोलू.

उदाहरणादाखल बोलायचं झालं तर, एकदा मी past life थेरेपी साठी गेलेलो. का असं काही नाही. गेलेलो. एवढंच. त्यामध्ये आपले आपले बरेचसे अनुत्तरित प्रश्न, मनात असलेल्या स्वतः बद्दलच्या, इतरांच्या बद्दलच्या, किंवा कुठल्याही अनाकलनीय भीती, किंवा अशाच बऱ्याच न झेपलेल्या पण टोचणाऱ्या छप्पन्न गोष्टी, थोड्या बऱ्या हाताळता याव्यात म्हणून आपल्याच भूतकाळाशी संवाद साधता येतो. पण या सगळ्याला फाटा देऊन, आपण फक्त कुतूहल म्हणून मुँह उठाके गेलेलो. (Actually, when I am writing this, I can see, how I stumbled upon so many solutions, way earlier than I ran into problems! And when I ran into problems, I wonder why I never turned back to any one of those! हे जरी #उगाचचdeep #उगाचचीअक्कल असलं त्यावरही परत कधीतरी अजून वेगळं लै मोठं तत्वज्ञान पाझळता येईल. तेव्हा आत्ता विषयांतर करत नाही.) तर मुद्दा असा की ते पास्ट लाईफ थेरेपी करताना, जे काय ढसा ढसा रडून झालं, ते आपलं न भूतो न भविष्यति होतं! स्वतः स्वतःवर अवाक झालेलो तेव्हा मी. शेवटी सगळं संपल्यावर माझं मलाच झेपत नव्हतं, की बॉस ये जो हुआ, वो क्या हुआ? खाया पिया कुछ नहीं अणि रोया मात्र बारडीभर! या पहिल्या प्रकारामध्येच उडालेली ही तारांबळ बघता, मी दुसऱ्या तिसऱ्या सेशन साठी परत फिरकलोच नाही. पण तो अनुभव एकूणच घर करून आहे मनात.

रडणे ही आपली खासियत नक्कीच नाही. चित्रकला सोडली तर, दोन नंबरचा अवघड विषय म्हणजे रडणे. लहान असताना हे आपलं नॅचरल टॅलेंट होतं, आणि मग कधी मागे पडलं काय माहिती! आणि मग जब वापिस आया, तब एकदम छप्पर फाड के आया. हे असं. हे जमणार नाही आपल्याला म्हणून प्रयत्न न करता सोडून दिलेल्या विषयासारखं आहे हे रडण्याचं. थोडा ट्राय करके देखो, इतना बुरा भी नहीं है!

एकदा एका फ्लाईटमध्ये, कॅप्टन फँटॅस्टिक बघत होतो. जंगलात राहणारं कुटुंब. एक बाप, आणि त्याची छोटी मोठी तीन पोरं, तीन पोरी. त्यांची आई आजारी होती, की सुरुवातीलाच आजाराने गेलेली होती. सगळी पोरं बहुधा तिथेच जंगलात जन्मलेली आणि वाढवलेली. जंगलातच राहायचं असेल तर मग सिमेंटच्या जंगलात कशाला राहायचं? सरळ थेट खऱ्या खुऱ्या जंगलातच जाऊया न. असा काहीसा हिशोब. When I was roaming on the streets of Krakow and Prague last year, this film came back to me. There were so many shades of the voices against the capitalistic way of living in every next corner. On one side, they were remains of last few protests of and protests against communist regime. But on the other side they were also a reminders of how much inadequate the new regime also is. पण साहजिकच हा मुद्दा नाहीये. हे आपलं आलं ओघानं म्हणून. तर सिनेमा बघता बघता आपण लवकरच त्यात घुसून बसलो होतो. एकूणच जंगलात राहायची कल्पना लै च आवडलेली. आणि मग सिनेमाने घुमवली गाडी भलतीचकडे. And there was this moment. On one side, I felt the urge of instantly expressing how and what I felt. But I was not used to doing that either. Especially when there were hundreds of people around you. And on the other side, my analytical mind kept on reminding me that nobody knew me there really. In a way, there is nobody around me. If I felt like laughing or even crying, what's the point of holding it back because of the people, whom I hadn't met before, and might not ever meet again too. So what if they saw me crying? or laughing like crazy? म्हणजे, ओळखीच्या लोकांच्यात पण हे असं करायला काहीच हरकत नाही. पण इथे तर ग्रीन फिल्ड न? सूट की मोकाट!

स्वतःला कसं वाटतं हा जरी खूप खाजगी भाग असला, तरी तो दाबून ठेवण्यात काय पॉईंट न? पण मग अमुक ठिकाणीच व्यक्त व्हावं, आणि तमुक ठिकाणी होऊ नये, अमुक प्रकारे व्यक्त व्हावं, किंवा तमुकच व्यक्त करावं, हे असलं मोजमाप कसं ठरवायचं? जिथं मोकळं व्हावंसं वाटेल, तिथे व्हावं. नाही वाटेल तिथे नाही व्हावं. इतकं सोपं का नसावं हे? खरं तर ओळखीच्या लोकांमध्ये हे जरा सोपं असायला हवं. पण पूर्णपणे ओळख असलेले असतातच कितीसे? पण मग कमीत कमी संपूर्णपणे अनोळखी लोकांत तरी जे खळाळून हसायला, किंवा सब कुछ सोडून, ढसा ढसा रडायला काय हरकत आहे? गणित मांडला तर, या दोन पैकी एका बाजूला तरी हातचा पकडायला हवा न. आणि मग, जाऊ दे, घाला चुलीत सगळं, म्हणून त्या दिवशी फ्लाईट मध्ये आपण पोट भरून रडून घेतलं. एकदम सिनेमाच्या तालावर रोलर कोस्टर राईड झाली. तसा ट्रॅजिक वगैरे पण नव्हता पिच्चर. एकदा एअर होस्टेस येऊन विचारून गेली, की बाबा, ठिकेस न? तिला म्हणालो, कॉफी पिऊन खूप वेळ झाला. म्हणून. त्या नंतर पुढचे एक दोन दिवस मी माझ्याच अश्रूंची उकल करत होतो. की हे काय मधेच झालं? मग ते ख़ुशीके आँसू थे पगले, म्हणून सोडून दिलं.

रडता येणं, आणि रडणं समजणं या सुद्धा दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. नाही का? या अशा चार पाच प्रसंगानंतर, आपण कधीही असंच जाता जाता रडून टाकतो. मग ते कधी कधी गाणी बिणी असोत. सिनेमे वगैरे असोत. आपलं तर टेड टॉक बघताना पण रडून झालंय. खूप वर्षांनी क्या स्वाद है जिंदगीका वाली क्रिकेट स्टेडियम मधली जाहिरात बघताना पण रडून झालं. काहीतरी कुठंतरी दबून राहिलेलं असतं की आत. मोकळं करून दिलं की झालं. ते काय होतं आणि कसं मोकळं झालं. का झालं. हे समजून घ्यायचा हट्ट आता मी सोडलाय. नाहीतर त्याचं गणित सोडवताना, अजून दोन चार मोमेंट हुकल्या तर काय करणार? कारण माझ्यासाठी अजून या मोमेंट प्रेडिक्टेबल नाहीयेत. त्या अजूनही खुप अनपेक्षित ठिकाणी, अनपेक्षित वेळेला सापडतात. पण ठीकच आहे म्हणा. असं कुणी ग्लोबल स्टॅंडर्ड बनवलंय रडायचं. आपण एक्सपर्ट पण नाही यात. प्रत्येकाचं आपलं आपलं गणित असणारच की व्यक्त व्हायचं. आणि असावं सुद्धा. आधी व्यक्त व्हायला शिकू. मग त्यामागचे गणितं ही समाजातील.


ता.क. (१): हे लिहिताना आपण काडीमात्रही रडलेलो नाही. किंबहुना, प्रचंड इमोशनल सिन सुरु असेल सिनेमामध्ये, तर आपसूकच खुद्कन हसू येण्याचीही रोग आहे आपल्याला. तो सगळा विषयच वेगळा.

ता.क. (२): काही दिवसापूर्वी, शहरी जीवन, त्यामध्ये एकाकी पडलेली माणसं, कुटूंबं, सध्याच्या परिस्थितीमध्ये गेलेले जॉब, कमी झालेलं उत्पन्न, भविष्यातला अंधार आणि घाऊक मध्ये उधार घेतलेले यशापयशाचे निकष, या सगळ्यांचा मानसिक स्वास्थ्यावर झालेला परिणाम, यावर आम्ही आपसांत बोलत होतो. त्याच अनुषंगाने हा विषय निघाला. वाटलं, की मोकळं होणं, हे अवघड कधी होऊन बसलं, हे जरी माहिती नसलं, तरी आता हे गरजेचे आहे, more than ever, म्हणून आपापले छोटे छोटे मार्ग काढून, त्या त्या वेळी, किंवा होईल तसं मोकळं होणं हे ठरवलं तर फारसं अवघड नाही, हेही तितकंच खरं.

ता.क. (३): आणि keep an eye on your near and dear ones. Someone around you also might be in need of help. Of course, help yourself, before helping others.

नामधेयानि किं फलम्

मला लहानपणी महाभारत बघताना असा प्रश्न पडायचा की घटोत्कच किंवा हिडिंबा अशी नावं ठेवायची वेळ यावी म्हणजे exactly काय झालं असेल या बाळांच्या बारशात. आत्या रुसली म्हणायचं की यांनी चुकीच्या भाषेत नाव ठेवलं? तसं म्हणलं तर मला हरिवंशराय हे नावही लहान बाळाकडं बघून कसं काय सुचलं असेल असा प्रश्न पडायचा. घटोत्कचच्या काळात अर्जुन आणि हवंच तर भीम वगैरे नावं होतीच की चलती मध्ये. हरिवंशराय यांच्या काळात तर खूपच सुटसुटीत पर्याय होते. उचलायचं एखादं नाव. त्या काळी एकसारखी नावं असल्याचा प्रॉब्लेम पण कुठं असायचा?

आपण शाळेत शिकलेला इतिहास आठवून बघा. एकाच काळात एकच नावाची दोन माणसं होती असं आठवतंय? आपल्या बालमनाला याचं खूप आश्चर्य वाटायचं ब्वा याचं! (असल्या प्रश्नांवर लक्ष घातलं म्हणूनच काय तर बालमनाची इतिहासाच्या पेपर मध्ये हलाखीची परिस्थिती असायची!) तसं म्हणाल तर अजोबांवरून नाव ठेवायचं असले प्रकार असले तरीही असा एकही धडा आठवत नाही जिथे तू रोहित म्हणजे पाटलांचा की भोसल्यांचा असला प्रश्न कोणीही कोणालाही कुठेही विचारलेला असेल. आमच्या काळी शिवाजी किंवा टिळक घडला नाही याचं कदाचित हे कारण असावं. पिढी सगळी उधारीचं नावं घाऊक मध्ये घेऊन त्यामुळं तयार झालेला आयडेंटिटी क्रायसीस सोडवत बसली. (आता हे असं घडल्याचा कुठलाही पुरावा कुठेही उपलब्ध नसला तरीही न कचरता, अधिकारवाणीने हे नमूद करण्याचं माझं धडास पाहता माझे इतिहासाचे मार्क्स किती होते याचा अंदाज आलाच असेल. असो.). तिकडे युरोपमध्ये असायचे आठवतंय? पाहिला हेनरी, तिसरा जेम्स आणि पाचवा जॉर्ज असले पब्लिक. पण एकाच शाळेत पहिल्या बाकावर जोशांचा पाहिला क्लाइव्ह, दुसऱ्या बाकावर कुलकर्ण्यांचा तिसरा क्लाइव्ह आणि तिसऱ्या बाकावर पाटलांचा पाचवा क्लाइव्ह असलं कुठंही कधीही झालं नाही. हे कसं काय जमवलं असेल? युद्ध, मारकाट, आणि कट कारस्थान बरोबर, हे असलं पण सांगायला हवं इतिहासात.

आडनावांच्या बाबतीतले प्रश्न थोडेसे वेगळे. आमच्या शाळेत कुलकर्णी, जोशी आणि पाटील लोकांची अख्खी रांग असायची परीक्षेच्या वेळी. आमच्या शाळेत असं तर मग राम कृष्ण सीता पासून ते गांधी टिळक हिटलर यांच्या शाळेत कसं असेल हा प्रश्न ऑब्व्हियस आहेच की. मग वाटायचं की कापड मील जशा बंद पडल्या तसं नवी आडनावं बनवायचा कारखाना पण बंद पडला असावा. हे आडनावांचं दुकान कधीतरी कोणीतरी सुरू केलंच असेल की. मग ती प्रथा मोहंजदाडो हडप्पा सारखी हरवली की कोणी मोडीत काढली ते शोधून काढलं पाहिजे असं माझ्या क्रांतिकारी मनाला वाटायचं. हगवणे, नलावडे, टर्नर, फिटर, किंवा अशी असंख्य आडनावं पाहता, it's clear that we are victims less creative developers. (तसं म्हणाल तर शिवाजी महाराज आणि मी जर नसतो तर भोसले हे आडनाव सुद्धा या यादीमध्ये आलंच असतं.)

आता शोध घ्यायचाच म्हणाल तर, आपल्याकडे चंद्रगुप्त मौर्य होता म्हणजे त्या काळच्या आधीसुद्धा आडनावाची फॅक्टरी सुरू होती. आता कोणी म्हणेल कृष्ण पण यादव होता पण मग अर्जुन, भीष्म आणि धृतराष्ट्र यांची आडनाव विचारली की विकेट उडते. कदाचित कुठेतरी स्टार्ट अप असावी ही आडनावं विकणारी. कृष्णाने घेतला किक स्टार्टर वरून आडनाव. बाकीचे लोक थांबले असावेत, कंपनी स्टेबल होईपर्यंत. (कोणाला माहिती नाही म्हणजे सगळ्यांनी आपापल्या परीने कल्पना विलास करायचा, हे तर आपलं सध्याचं फॅड आहेच की. मग का सोडा?)

एकूण मुद्दा असा की, कुठं सब स्टॅंडर्ड माल वापरायची सक्ती तर कुठं उगाच अवघड करून ठेवलेली गणितं. वस्तूंचा पुनर्वापर करावा याचं आपण शंभर टक्के समर्थन करतो. अनावश्यक नव्या गोष्टी नको बनवायला वगैरे ठीक आहे. पण नाव आणि आडनाव यांच्या बाबतीत हे सर्वप्रथम लागू करायची काय गरज होती? कॅप्टन फॅंटास्टिक मध्ये बेन नं आपल्या मुलाचं नाव बोडवान ठेवलेलं असतं. या नावाचा अर्थ म्हणजे हाच की माझा मुलगा हे त्याचं उत्तर. हे स्पष्टीकरण किती बेस्ट आणि सफिशिअंट आहे! (Of course, माझ्या मुलाचं नाव ठेवताना it was neither best nor sufficient पण तो विषय वेगळा). कुठल्याही नावाचा आणखी कुठला फळ, फुल, गाव असला अर्थ असायलाच कशाला पाहिजे? म्हणजे नाव सोनुबई असल्या म्हणींचा जन्मच होणार नाही. आपापली भारी भारी नावं बनवायची सुद्धा एखादी प्रथा प्रचलित असावी. त्यात वावगं किंवा नवल वाटू नये. आपल्या आवडीची आणि आपण तयार केलेली खूप नावं असावीत. एखाद्या घरातल्या वडीलधाऱ्या माणसांना सगळी वंशावळ बघून कोणा कोणाची नावं कशी कशी आणि का बनवली याच्या गोष्टी आठवून नॉस्टॅल्जिक वाटावं. In fact, अगदी चायनीज किंवा जापनीज मुळाक्षर कशी असतात तसा नावं आणि आडनावांचा पसारा असावा. हवा तसा पुनर्वापर आणि हवे तितके नवे उत्पादन. शेवटी "नामधेयानि किं फलम्" असं शेक्सपिअर म्हणालाच की. त्यामुळं एकच प्रकारच्या नावावर किती अडकून पडायचं? प्रत्येक पिढीचे आपापले फॅड. तशी वेगवेगळी नावं. हसत खेळत राहायला जमलं की झालं. तुम्हे मैंने दिल में जगह दी है असं कितीही उर बडवून सांगितलं, तरी दिल आणि नाव यांचा अर्थाअर्थी काहीही संबंध नसतो. शेवटी जगण्यासाठी ऑक्सीजन हवा. बीना नावाचं ही जगता येतंच.



तळटीप: इथवर आलाय म्हणजे तुम्हाला मजा आलीय असं मी सोयीस्कर पणे म्हणेन. आता एक सिक्रेट. तसं मला हे विविधावह धर्म, जाती, त्यांच्या आपापल्या असंख्य चूक, बरोबर, अनाकलनीय आणि अस्पृश्य छटा यांच्याबद्दल लिहायचं होतं. आता बाकीचे संदर्भ आपले आपण लावून घ्यावे. जास्ती स्पष्ट झालो तर मग "नाम बताऊंगा तो लोग मजहब ढूंढ ने लगते है" त्यातला प्रकार झाला असता. त्यामुळं कोणा एकाला धरा किंवा एकाला सोडा असला प्रकारच नको. सगळेच एका माळेचे मणी. बाकी आपला मुद्दा सुखरूप मांडून झालाय.
You are welcome.

अपन कुछ और भी हो सकता है

आपण आहोत त्याच्यापेक्षा काहीतरी वेगळे असू शकतो ही जाणीव एकाच वेळी थोडीशी रिबेलियस आणि थोडीशी अस्वस्थ करणारी आहे. जितके मोठे होऊ, तितकी जास्त. तिशीकडून चाळीशीकडे कूच करता करता मला वाटेत भेटलेलं हे "अपन कुछ और भी हो सकता है" वालं पिल्लू आता भलतंच मोठं झालंय. आता त्याला दत्तक द्यायचं की आपणच वाढवायचं हा, असा पूर्णपणे अनपेक्षित असंही म्हणता येणार नाही, पण तरीही जरा सोचने लायक प्रश्न पडलेला आहे. त्या निमित्तानं हे थोडंसं.

Follow Your Dreams वर रकानेच्या रकाने आणि सिनेमे खपले असले तरी झालं ड्रीम फॉलो करून मग आता पुढं काय, यावर सहज असा फारसा मसाला नाही सापडत! आता झाला मुराद रॅप सिंगर, इक्बाल पण खूप क्रिकेट खेळाला, सीड फोटोग्राफर बनला, किंवा भुवननं तिगूना लगान माफ करवला. मग ३-४ वर्षं झाली. आत कीक मिळेना तीच. पुढं? आता तेच करत बसणार (भुवनला बिचाऱ्याला तो ऑप्शन नाहीए म्हणा!) की दुसरं ड्रीम बघणं झेपणार? हातातलं सोडणार की सगळ्याच दगडांवर पाय ठेवणार? असं वाटत असेलच की. नसेल मसाला तर "खुद लिखो खुदकी कहानी" हेही ठीक आहेच. पण तरीही सगळेच सुपरमॅन आणि स्पायडर मॅन असते, तर मग डीसी आणि मार्वल ने काय करायचं हे असंही आहे.

तर.
आज आपण जसे असू, ते आत्तापर्यंत जे केलं, जे दिवे लावले, त्या सगळ्याचा परिपाक म्हणू. आपण हिरो असलेला प्रत्येकाचा आपापला सिनेमा असतोच की मन की गेहराईयोंमे. मग त्यात कुठेतरी action packed सुरुवात असते, कधीतरी खचाखच मेलोड्रामा असतो, तोंडी लावायला कुठेतरी थ्रील ठासून भरलेलं असतं. त्याचबरोबर मधेच आपण निर्माण केलेल्या आणि आपल्याला देऊ केलेल्या जबाबदाऱ्या, आणि त्यांच्या खाली दबून राहायचा आपलाच अनाकलनीय हट्ट यांनीही स्क्रिप्ट मध्ये घुसखोरी केलेली असते. या सगळ्याचा एक क्लायमॅक्स असतो. मग जिंकतो कुठंतरी आपण. तिथं मजा होते कदाचित. आता संपला की सिनेमा आपला, अशा कुठल्याश्या अनुत्साही मोडवर जाऊन "सेटल" होऊ पाहते गोष्ट. प्रेक्षक असतो तर उठून गेलो असतो. इथे तो स्कोप नाही हे आधी कोणी सांगत नाही राव. काही काळानंतर समोरचं चित्र बदलत नाही. पण सवय होऊन जात असावी जे सुरू आहे त्यात रमायची. त्यातच काहीतरी लुटूपुटूचं शोधून काढायची.

आणि मग चुकून वाटेत राहून गेलेल्या, करून बघूया वाटलेल्या पण कधीच न केलेल्या, किंवा कधी काळी फुलप्रुफ प्लान बनवू म्हणून राखून ठेवलेल्या आणि म्हणून धूळ खात पडलेल्या गोष्टी बंड पुकारतात. अचानक out of nowhere, "पिच्चर अभी बाकी है मेरे दोस्त" अशी डरकाळी फोडत जाग येते. ती जाणीव म्हणजे ही "आपण आणखीही काहीतरी असायचं होतं" याची झालेली आठवण. अशी डरकाळी फोडल्या नंतर "काही नाही", "काय कुठं?" असं म्हणत वारदात से काढलेला पळ किंवा आता मला तर जादुई चिराग मिळालाय! मी त्यांचं काहीतरी करेनच, तुम्ही तुमचं बघा म्हणून जगाला दाखवलेला ठेंगा, या दोनही गोष्टी तितक्याशा सहज नक्कीच नाहीत. किंबहुना या दोन्ही पेक्षा काहीतरी वेगळंच होत असावं पुढं.

आपापलं छान सगळं हुडकून, एकदम सेट्ट आयुष्य लावलेले पण आहेतच की. आणि त्यांचा आपल्याला जाहीर हेवा वाटतोच. पण हे पुढंच लिहिलेलं सगळं अस्थिर आत्म्यांच्या बाबतीत आहे. लहान असताना, मन किया, मोड़ लिया, मन किया, बैठ गए, करणारं मन, मोठं झाल्यावर हेच करायला इतकं अनॅलिटीकल कसं होत असेल हा एक प्रश्न आहेच? शेवटी य विचार आणि कृती शून्य. म्हणून एकूणच ही "आणखीही काहीतरी असायचं होतं" जाणीव एकाच वेळी थोडीशी रिबेलियस आणि थोडीशी अस्वस्थ करणारी आहे.

Follow Your Dream करताना कुतूहल असतं सगळ्याच बाबतीत. त्यातूनच बरेचसे नमस्कार चमत्कार घडतात. पण, नंतर बरीच वर्षं खपून कर मैदान फतेह झाल्यावर, तेच कुतूहल राहिलंय का? हा प्रश्न विचारायला मन कचरतं. म्हणजे अब तुम मुझे पहले जैसा प्यार नहीं करते सारखं ऑकवर्ड होतं. पण समजा, जर खरंच संपलं असेल कुतूहल, तर सब कुछ दाव पे म्हणून नवा फासा टाकणं कितपत सोपं आहे? नुकतंच संपवलेल्या एका पुस्तकात होतं असं. माणसाचं आयुष्य वाढलं, आणि पूर्वीच्या मूलभूत गरजांच्या साठीची धडपड कमी झाली, म्हणून आता जो ज्यादाचा वेळ काढायचाय, त्यात काय करायचं त्याचं as a species च आपल्याला अजून मोजमाप लागायचं आहे. पूर्वी आयुष्यभर करायच्या असायच्या अशा गोष्टी आता अर्ध्या आयुष्यात करून संपल्या तर नवल नाही. आणि हे असंच असतं म्हणे दर पिढीचं.

पण मग त्यातूनही शोधायचं तर काही उदाहरणं सापडतात बरं का!

आपला स्टीव जॉब्स घ्या. चांगलं अॅपल बनवला. पण तिथून ढुंगणावर लाथ मारून बाहेर काढल्यावर त्याने animation film कडं लक्ष वळवला की. म्हणजे ढुंगणावर लाथ मरायचीच वाट बघायची का आपण? हा आपला माझा प्रश्न. प्रत्येक जण थोडीच भाग्यवान असेल असं बना बनाया असताना पिछवाड़े पे लाथ मिळायला की जेणे करून तुम्ही आता आणखी काय करू यामध्ये लक्ष घालाल!

किंवा स्टारबक्स वाल्या बाबाचं उदाहरण घ्या. हलाखीच्या परिस्थिती मधून आला, खूप अभ्यास केला. Vice president झाला कुठेतरी. "सेट्टल" व्हायची मूलभूत गरज आता भागलेली. पण मग त्याच्या कंपनीमध्ये कॉफी विकायला येणाऱ्या दोन लोकांना बघितला. भला इनकी खुशी मेरे खुशीसे ज्यादा कैसे? या प्रश्नाला उत्तर सापडेना. दिला मग सगळं सोडून आणि टाकला परत फासा. आणि मग बाकीचं सर्वज्ञ आहेच. आपला प्रश्न असाय की, आम्हाला कॉफी विकणारे लोक इतके उत्साही नाहीत, म्हणून आम्ही दुसरं काही चापापून बघायचं राहणार का?

आणखीही भन्नाट गोष्ट शारदा बापटची ऐकली. आहे ते इलेक्ट्रॉनिक्स मध्ये छान सुरु होतं. मग डॉक्टर होऊन बघितलं. ते करता करता मग पायलट पण झाली. आता कॉम्प्युटर आणि हेल्थकेअर मध्ये काहीतरी करतेय. मधेच पियानो वादन शिकली. फक्त करून बघूया हे ब्रीद पकडलं आणि मग बाई थांबल्याच नाहीत.

आता शोधायचं तर मिळतात खरी उदाहरणं. मेहनत लागते पण. पण शेवटी प्रश्न तिथेच आहे. "अपन कुछ और भी हो सकता है" वालं हे मोठं झालेलं पिल्लू दत्तक द्यायचं की आपणच वाढवायचं? पूर्वीच्या काळी "बेटा, ये मेरा सपना अब तू पुरा कर" हे allowed होतं. कारण लोकांची आयुष्यच संपायची. What's your excuse?

असं आपलं मला वाटतं बाबा. म्हणजे अजून बूड हलवून काही केलेलं नसलं तरी, मग बसल्या बसल्या आणखी कोणाच्या बुडाला बत्ती लागते का बघू म्हणून हे जरा लिहून काढलं.

(PS: On a lighter note, स्वदेसच्या मोहन भार्गवने almost करून दाखवलेलं हे. पण आता आपण नासा मध्ये थोडीच काम करतोय? हे असं excuse ठेवू तुरतास. बाकी Bollywood, not having addressed something, is indeed a rare thing!)

Fuck You

"Fuck You" is perhaps the most fucked up term by popular fucking standards. It is fucking amusing when it is used for abusing someone. People may have sexual fantasies. But this one actually means to be in bed with someone you dislike with your pants down! Now that's fucking hell if that is going to be with your boss, your colleague, your customer, your vendor, your in-laws, cricket team, your ex's ex, the plumber, the dead phone, the minister, the airline and the list goes on.


Theoretically "Fuck You" is the next step of "Love You". But who goes by the fucking book? Ideally, when you love something so much, then you say "fuck you". This can be understandable if at all. But the phrase is so fucked up right now, that despite representing such an universal act, it defined as having sexual intercourse with somebody as well as damaging and ruining somebody. How can these two be even related? There is a separate word for forced sexual intercourse with someone. That word is definitely is not Fuck.

Such a lovely fucking word "fuck" is. Just getting ruined day by day by its popular misuse.

... or maybe secretly it is spreading love between the haters who actually could have said or wished for far worse but then settle for getting intimate with each other. Now that is fucking ray of hope.

बैठे बैठे क्या करे? करना है कुछ काम!

बैठे बैठे क्या करे? करना है कुछ काम!
शुरू करे मीटिंग कोई, लेके सबका नाम!

चल ... तुझ्यावर "म" आलं... आता तू "म" पासून अपडेट दे.


ओके. मी ... मी ... मी ...! मी याव ... मी त्याव ...! मी इकडं ... मी तिकडं ... मी महान... सगळं मीच!
चल तुझ्यावर "च" आलं...

हं ... च ...... ओके. I got it!
चू**!... हा चू** ... तो पण चू**...! तसा जरा कमी तू पण चू**...! मीही महान असणार होतो ... पण सगळं जगच चू** !
चल आता तुझ्या य आलं ... चू**!

या या ... हो ... नक्कीच. या या या ... अगदीच. ऍबसोल्युटली. काय म्हणाल ते... या या या!

ठीके ठीके बास कर ... परत "य" च आलं होय?
ये .... वो ... ये उधार से वो... फिर उधर से किधर से कूछ तोभी और एक वो ... फिर सबंध नसला तरी किधर से तो ये वो ...
चल काही कळलं नाही तर सोडून दे..! तुझ्या वर "व". पुढं बोल.

व्हाय? हे सगळं का सुरुए? आपण इथे का जमालोय? याचा काय संबंध आहे? कोणाचा वेळ जात नव्हता म्हणून इथं बोलावलंय मला? व्हाय? व्हाय? व्हॉट? व्हॉट?

टाईम अप! काहीतरी सेन्सिबल बोलायलाय तो... चला ... इतकंपण स्ट्रेच नको करायला ... टाईम अप. मिटिंग ओवर. I think, this was very productive session. Let's continue having these sessions. I am sure we made some progress today. एक तास झाला. Perfect duration for the meeting. It shouldn't go beyond this. चला निघूया. लेट्स रिस्पेक्ट सगळ्यांचा टाईम.

म?
MOM.

"एक्सेल" इन द करिअर

साधुवाणी, अध्याय सातवा
मी कोण आहे, माझ्या जगण्याचा काय अर्थ आहे, हा इथं प्रश्नच नसतो
कारण इथला प्रत्येक जण कोणा ना कोणाच्यातरी एक्सेल शीट मधला एक सेल असतो
तो एक चौकोन म्हणजे ज्याला त्याला बहाल केलेली त्याची जागिर
आणि किती एक्सेल शीट मध्ये आपल्या जागिरी त्यावर आपला भाव ठरतो

आपण कोणाच्यातरी एक्सेल शीट मध्ये नांदतो
हे काळण्याला आपण इथं वयात येणं असं म्हणतो
ज्याला हे कळत नाही तो ज्युनिअर सॉफ्टवेअर इंजिनिअर किंवा असोसिएट मेम्बर ऑफ स्टाफच राहतो

एका सेल पासून ते अख्खा रो आपल्या नावाचा बनणं
म्हणजे पुढचा टप्पा असतो
या टप्प्यात कोणीही येऊन आपल्या नावावर बिलं फाडून जातो
आणि आपणही हळूच कोणावर तरी हात साफ करून घेतो
अंगावर पडलेल्या वाढीव जबाबदाऱ्या
मिळालेल्या, मिळवलेल्या की लादलेल्या असल्या प्रश्नांना आपण बगल द्यायला लागतो!

जो याच्यापुढे तगतो त्याला आख्खीच्या आख्खी एक शीट आपल्या नावावर करायची संधी मिळते!
आपल्यावर फडलेल्या बिलांना त्या शीटमधल्या कुठल्याही रो मध्ये घुसवायची मुभा मग असते
आपापल्या शिटवर अकर्षक रित्या जेवढे रो आपण मांडू शकतो, तेवढी आपली रँक जास्ती असते
कोणी बॉर्डर काढतो, कोणी रंग भरतो, तर कोणी सबटोटलही मारतो
ज्या शीटवर जास्ती फॉर्म्युले, त्या शीटवाल्याचा तीळ भर जास्ती दरारा असतो.

आणि ज्याच्या शिटमधले जितके जास्ती आकडे, शीटच्या बाहेर वापरले, त्याचा तितका जास्ती पगार असतो.

एखादी शीट स्पेशलही असू शकते.
स्वतःचा एकही आकडा नसताना, अख्खी एका नजरेत मावायला झूम लेव्हल ८० टक्के करायला लावते
सबटोटलच नाही तर इथं वीलूकअप आणि सम-इफ पण असतात
आणि व्हॅल्यू ऍडिशन म्हणून वरती चार पाच फिल्टर आणि दोन तीन सॉर्टपण लावले जातात.
एखादा फॉर्म्युला गंडला, किंवा कुठे एरर आला तर यांची झोप उडते
आणि यांच्या शीट मध्ये एकाहून जास्ती करन्सीची चिन्हं आली की यांची लाईफ बनते!

यासागळ्यांवर एक गॉड फादर बसलेला असतो
त्याच्या नावाचीच डायरेक्ट फाईल बनते
त्याच्या आतमध्ये खूपशा शीट्स असतात
त्याच्यापर्यंत पोचलं की म्या ब्रह्म पाह्यलाचं फिलिंग येतं
आपण जसं प्रत्येक पानाच्या डोक्यावर । गुरुदेव दत्त। लिहतो
तसं या फाईलच्या प्रत्येक शीट मध्ये "अवर ऑर्ग इज फ्लॅट" असं मुबलक टाकलेलं असतं

या इथवर पोचायच्या आधीच बऱ्याचदा आपलं आयुष्य संपलेलं असतं
मग आपल्याला वडीलधारे म्हणवून उपदेश घेण्यासाठी नव्या बॅचला आपल्याकडं पोचवलं जातं
चौकोनात कसं राहायचं आणि चौकोनात कसं वाढायचं याचं ज्ञान ग्रोथ स्ट्रॅटेजीची घुट्टी म्हणून आपण त्यांना देऊ करायचं असतं.
शेवटी आपलं जे काय बनेल, जे काय घडेल, त्याला कंट्रोल एस मारून, सक्सेस स्टोरी म्हणूनच सेव करायचं असतं.

नावात काय आहे?

पिच्चर संपला आणि शेवटी अगणित लोकांची नावं यायला लागली की ती वाचायला जो थांबतो तो खरा शौकीन. पण शौकीन जरी नसाल तरीही शेवटपर्यंत थांबवायची ट्रिक मार्वल आणि डीसी च्या लोकांना फक्कड जमलीए. ते चक्क मिड क्रेडीट आणि पोस्ट क्रेडीट सीनच टाकतात. घ्या. आता जाताय कुठं? ही नावं बघताना सापडतो कोण कुठला जेम्स, कोण अय्यर, कोण पाटील, कोण रूदरफोर्ड. ज्यांच्या ज्यांच्या हातभाराने पिच्चर बनला ते सगळे.

तर मुद्दा या सगळ्यांच्या खारीच्या वाट्याचा नाहीए. (तेवढं महान वीकडेला कुठं सुचणार?) मुद्दा आहे सिनेमा आणि त्यात सोयीस्कर नसलेल्या आडनावांचा. हे कुठल्या तरी प्रकारचं ism किंवा acy आहे. (परत... hypocrisy किंवा racism वगैरे शब्द वापरायची आपली लेवल नहिए. आणि वीकडे ला तर नक्कीच नाहीए). पण या भानगडीला काहीतरी नाव नक्कीच हवंय. पण तुरतास ते बाजूला ठेवू. कारण नावात काय आहे?

तसं म्हणालं तर हॉलीवूडच्या सुपर हिरोना आपल्या आडनावाचा बळी द्यावा लागत नाही. म्हणजे आपल्याला पीटर पारकर, ब्रूस वेन, टोनी स्टार्क, बॅरी अॅलन हे सगळे आडनावानिशी माहिती आहेत. पण आपल्याला क्रिशचं आडनाव माहिती आहे का? द्रोणाचं (द्रोणाचार्य नव्हे... अभिषेक बच्चन)? रा.वन चं (वन हे आडनाव नव्हतं)? किंवा शक्तिमानचं? आपला प्रश्न असं आहे की हा भेदभाव का? एवढंच कशाला? आत्ताच्या मोहेनजेदारोच्या सरमनचं आडनाव माहिती आहे का? त्यातल्या त्या बखर जोखरचं? किंवा राज आणि सिमरनचं? कहो ना प्यार है मधल्या रोहितचं? राहुल खन्ना आठवत असेल. तोही थोडक्याच लोकांना कदाचित. नाहीतर राहुलच. कारण वो एकच नाम सुना होगा. पण राहुल खन्नाची अंजली ही अंजली शर्मा होती हे किती जणांना लक्षात आहे? आता त्यातल्या अमनचं आडनाव आठवतंय?

Nation must want to know. हे असं का?

म्हणजे सरमन हा सरमन सृजन तावडे असला तर? बखर जोखर तर मला आधी एकाच प्राण्याचं नाव वाटलेलं. ते निघालं माणसांचं नाव. तेही दोन वेगळ्या माणसांच. (तीस मार खान मध्ये कसं भाईयोको बुलाव अशी कॉमन हाक असायची रघु आणि राम ला. तसं इथं बखर-जोखर को बुलाव अशी कॉमन हाक होती). ते दोघे बखर नलावडे आणि जोखर नलावडे असं असेल तर. एवढंच कशाला राज कुलकर्णी आणि सिमरन पाटील यांची लव स्टोरी असली असती तर? किंवा अमन हा अमन चाबुकस्वार असला तर?

म्हणजे तावडेनी पराक्रमी असू नये की काय? नलावडेना हिंस्त्र जुळं होऊ नये की काय? किंवा पाटील कुलकर्णी यांची लवस्टोरी गोल्डन जुबिली होऊ नये की काय? अगदीच काय तर चाबुकस्वारने सलमान सारखा त्याग करू नये की काय?

आ?

म्हणून म्हणतो. या ism किंवा acy ला काहीतरी नाव मिळालंच पाहिजे आणि त्यासाठी मेणबत्त्या जाळल्या पाहिजेत.

एखादाच कोणीतरी बाबुराव गणपतराव आपटे. की जो चक्क बापाचं नावपण सांगायला कमी करत नाही. उगाच राज, प्रेम, राहुल, रोहित, प्रिया, अंजली एवढंच अर्धं मुर्धं सांगून थांबत नाही. (इंजिनिअरींगच्या पहिल्या वर्षीचं रॅगिंग आठवायचं. तेव्हा कसं संपूर्ण नाव सांगायचं ट्रेनिंग मिळतं?)

कसंय.

मिशा वाढवल्या की चेहरा अचानक चौकोनी दिसायला लागतो तसं आडनाव लावलं की पात्राला पात्रता येते. रोबर्ट लँगडन किंवा हॅरी पॉटर सारखी. आपल्याला सवयच नाही न राव त्याची. (आडनावांचं आरक्षण हवं पिच्चर मध्ये. कशी आयडिया? यासाठी तरी मेणबत्त्या जाळल्याच पाहिजेत!)

आता वर सांगितलेल्या आडनावांसकट ते ते पिच्चर आठवून बघा. त्रास झाला तर तुम्ही कुठले तरी ist आहात. नाही झाला तर तुम्ही बेष्ट.

- हुकुमावरून.

आणि म्हणून गाढवासारखं काम केल्यानंतर शिव्या खाल्ल्या की जेव्हा उगाचच कशातरी विरुद्ध बंड करावसं वाटतं तेव्हा लिहायला बसू नये.

पॉर्न खाये सैय्या हमारो

पॉर्न या विषयावरती कोणाला सखोल चर्चा करायची आहे का? लगेच "वर ती" आणि "खोल" यांच्याकडे लक्ष देऊ नका. "चर्चा" हा मुद्दा आहे.
आमच्याकडे आत्ता रिसेन्टली झालेली आहे अशी चर्चा. आणि त्याचे हे मिनिट्स ऑफ द मिटींग. जनहितार्थ प्रस्तुत.
(अशा रोकठोक मतांसाठी समाज अजूनही तयार नसल्याने मिटिंगमधल्या सर्व सहभाग्यांनी आपापली नावं गुप्त ठेवून भूमिगत राहणं पसंत केलेलं आहे. आणि मला मल्टीपल पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर नाहीए)


पॉर्न हा उगाचच अस्पृश्य बनवलेला विषय आहे! आमिरखानला तुषार कपूर म्हणाल्यासारखं आहे. मी म्हणतो जर अवघे विश्वची माझं घर असेल तर या घराची संस्कृती म्हणजे पॉर्न! पण व्यथा अशी की, जरी पॉर्नचं ध्रुव ताऱ्यासारखं अढळ स्थान असलं तरी नशिबी प्रेम नाही. तुमच्या सिनेमाला शंभर वर्षं झाल्यावर इतका प्रेक्षकवर्ग मिळाला. तेही जिवाच्या आकांतानं मार्केटिंग करून. आत्ताकुठं खंडीभर लोकं फिल्म बनवायला लागलेत. पण पॉर्नमध्ये हे कधीपासून सुरु आहे. (हे म्हणजे भारताला शून्य लय आधीपासून माहिती होता अशा टेचात सांगता येण्यासारखं आहे). वर जगभर प्रसिद्धी. वर पायरसी फ्रेंडली. कोणी निंदा कोणी वंदा. शंका असेल तर आज इंटरनेटवर सर्वात पॉप्युलर काय आहे पहा. पॉर्न. इंटरनेट सुरूच आहे पॉर्न मुळं. पॉर्न हा सिनेमाचा जॉनर वगैरे नाही. There is only one iPod. Rest are mp3 players. असं आहे ते.



केवढं अफाट साहित्य तयार करून ठेवलंय लोकांनी!! त्याला काही परिसीमाच नाही. एवढं निर्विवाद वर्चस्व मिळवलेल्या या विषयाला अशी सावत्र वागणूक का? हेच बघा की. तमाम चाहत्यांना खुले आम आपल्याबद्दल बोलता येत नाहीये. गणपती, दही हंडीला चीफ गेस्ट म्हणून बोलावता येत नाहीये. ही चाहत्यांची कुचंबणा ओळखून सनी लिओनिनं चक्क पॉर्न सोडालं. आणि आता तिची सांस्कृतिक गाणी घेऊन आपण आपल्या पोरी बाळींना नाचावतो. हे असंय सगळं. पॉर्न आर्टिस्टमध्ये त्यागाची भावना असते. देऊन टाकायची भावना असते. (देगी क्या? या प्रश्नाचा उगम इथेच झाला असावा).


आपल्याला लाँचबॉक्ससारखी लव स्टोरी, थ्री इडियट सारखी कॉमेडी किंवा बाजीराव मस्तानी हे सुद्धा आवडतंच की! पण खूप शोधावं लागतं यार त्यासाठी. वाट बघावी लागते. त्याच्यासाठी आधी दहा प्रेम अगन आणि आप के सुरुर बघावे लागतात!! या शोषणाचं काय? पॉर्नचं तसं नाही. हवं असलं की लगेच. त्यामध्ये दर्जा बिर्जा असला भेदभाव नसतोच. ५ सेकंदात सापडतं. Instant Results! पॉर्नसारखं प्रगल्भ आणखी काहीच नाही. एकदम close to roots! आणि to the point. फाफट पसारा लावणं हे काम तुमच्या ताकाचं भांडं लापावणाऱ्यांचं. कहानी की डिमांड वगैरे भानगडी नसतातच पॉर्न मध्ये. कहानीच पूर्ण अशी असते. या परदर्शीतेमुळेच कदाचित आज पॉर्न टिकून आहे.


जनतेसाठी परत ऑप्शन केवढे? जी हवी ती गोष्ट. जो हवा तो प्रकार. जी हवी जागा, देश प्रदेश. सगळं सापडतं. लग्गेच. एवढा वेल सॉर्टड डाटाबेस उपलब्ध असणं म्हणजे चेष्टा नाही!! म्हणून तर हीच आपली संस्कृती. इंड्यानं कामसूत्र लिहून काय दिवे लावले? घंटा!! पॉर्ननं ते घरोघरी पोचवलं. इलेक्ट्रिसिटी शोधली म्हणून सांगू नका. ज्यानं दिवे लावले तोच खरा! पॉर्नला रंग नाही. जात नाही. सीमा नाहीत. आकार नाही. तरी सर्वत्र आहे. हॉस्टेलच्या शेअर्ड हार्ड डिस्क पहाल तर त्यामध्ये मराठी आणि गुजराती पॉर्न पण सापडेल. तेही विंडोजच्या सिस्टीम फोल्डर मध्ये! म्हणजे इतकं कानाकोपऱ्यात पोचलंय पॉर्न. सर्वाना समजेल असं. समजेल अशा पद्धतीत. प्रत्येकानं आपापल्या परीनं त्यातून आपापल्यासाठी स्ट्रेच गोल्स निवडावे असं. समजा आजच्या आज सगळी मनुष्य जात नष्ट झाली तर भविष्यात उत्खाननामध्ये लोकांना जे काही मुबलक सापडेल ते पॉर्न असेल!


आणि या पॉर्नच्या बीभत्स विळख्या मध्ये आपल्या पुढच्या पिढीला अडकू द्यायचं नसेल तर शालेय अभ्यासक्रमात रीतसर सेक्स एजुकेशनचा समावेश झाला पाहिजे. म्हणजे मग आंब्याला आंबा आणि गजाराला गाजर म्हणायला शिकतील मुलं.


(हे आपलं उगाच शेवटी सामाजिक संदेश म्हणून. आमच्यातल्या एकाला वाटलं की पॉर्न सारखं हेही कोणीतरी बॅन केलं तर... म्हणून)