ले के रहेंगे... आ जा दी

परवा अथेन्समधून परत येताना राडा झाला. तसा तिकडे जाण्यासाठी निघतानाच सुरु झालेला. फायनल बोर्डिंगच्या क्यूमध्ये उभं असताना फोननं हापुशी घातली! अथेन्समध्ये दंगा सुरु झाला अशी बातमी आली. टायमिंग असलं अफलातून की अगदी दोन मिनिटात विमानात बसणार होतो. ओबामा आला, लोकं चिडले, मोर्चे काढले, ओबामा त्याचं काम करून गेला, लोकं मात्र मारामाऱ्या करायला लागले. हे सगळं वाचून क्षणभर विचार केला की ब्वा जायचंय की नाही? पण मोर्चा बीर्चाचं आपल्याला काय कौतुक? आपण स्वतः मोर्चामध्ये सामील झालेली माणसं! म्हणून ठरवलं जाऊच या. काय हाय काय अन नाय काय? तोवर आपला नंबर पण आला लाईन मध्ये.

आपलं नशीब इतकं भारी की या दिवसाच्या दुसऱ्या दिवशी होता स्टुडंट्स डे. जरा कमी लोकशाही दिवसच असायचा. पण कोणीतरी याला स्टुडंट्स डे बनवलं. हा दिवस म्हणजे १९७३ ला ग्रीसच्या स्टुडंट लोकांनी युनिव्हर्सिटीच्या कट्ट्यावर येऊन आरोळी ठोकलेली, "ले के राहेंगे... आ जा दी!!" तो दिवस. घ्या आता. तरीपण हा विषय आपल्याला जरा विशेष होता. म्हणजे ग्रीसने जगाला लोकशाही दिली हे माहिती होतं पण तिथंही अजादीसाठी लढा दिलेला आणि तोही नुकताच ४० वगैरे वर्षांपूर्वी हे माहिती नव्हतं. तर असं झालेलं म्हणे तिकडं काहीतरी. येताना कॅब ड्रायवर बरोबर गप्पा मारताना त्यानं सांगितलं.

या ड्रायवरचं नाव थॉमस. तो म्हणाला की ८-१० वर्षं लष्करानं ताबा घेतलेला म्हणे यांचा. शेवटी स्टुडंटनी दंगा सुरु केला आणि फायनली मिळाली यांना लोकशाही. परत. दर वर्षी आता त्या दिवशी युनिव्हर्सिटी पासून ते अमेरिकन एम्बसीपर्यंत हे लोक रॅली काढतात. अमेरिकन एम्बसीचा संबंध काय झेपाला नाही. पण ठिके. अमेरिकेच्या नावानं किंवा अमेरिकेच्या नावपुढं ओरडायचा छंद युरोप मध्ये तसंही सहज सापडतो. बाकी रॅली म्हणजे किती शांततेत असते माहित्ये की आपल्याला. तर इकडंही असंच झालं. त्यामुळं सलग दुसऱ्या दिवशीही सेंट्रल अथेन्स बंद करावं लागलं.
थॉमस म्हणाला की "लोकं चिडलीत."
मी म्हणालो "कशासाठी? लोकशाही मिळाली न या दिवशी? की लोकांना लष्करच हवंय अजून?"
तर तो खुदकन हसून म्हणाला की "नाही. तसंही नाहीए. आम्ही ग्रीक आहे न? म्हणून काढत बसतो मोर्चे अधे मधे!! बऱ्याचदा आम्हालाही कळत नाही काय पॉईंट आहे ते."
पाहुण्यांच्या समोर हसत हसत घराची इज्जत काढणारं वात्रट पोर सगळ्यांच्याच घरी असतं म्हणा. असो. ज्याची जळते त्याला कळते. आपण बाहेरून येऊन ४ मिनिटांच्या संवादामध्ये रॅशनॅलिटीची काय अपेक्षा धरावी? थॉमसनं चिडण्याचं कारण म्हणून सरळ मला गणितच सांगितलं.
म्हणाला "हे बघ. तू आत्ता दहा युरो देशील. त्यातले बावीस टक्के टॅक्स आणि वर सव्वीस टक्के सरकारला कर्ज चुकवायला. आठठेचाळीस टक्के गेले इकडेच. बाकीच्यातले थोडे कॅबवाल्या कंपनीला द्यायचे ते मी अजून मोजतच नाहीए."
"बरेच झाले की हे. मग कसं करता मग मॅनेज?"
"भरत नाही टॅक्स." एकदम सोर्टेड.
"मग?"
"मग सरकार आणखी टॅक्स वाढवतं! त्यांना कर्ज चुकावायचंय." हाही समजूतदारपणा!

आता यावर काय बोलता? पण थॉमसची गोष्ट एवढ्यावर नाही संपली. आजसे बीस साल पहले वाला अँगल पण होता त्याच्याकडे. हमारी दोस्ती भूल गये टाईप राष्ट्रीय दुःख थॉमसनं प्रयत्नपूर्वक मनात जपलेलं. म्हणाला "काये. आमच्या पुढच्या पिढ्यांना पुरेल इतकं कर्ज करून ठेवलंय आमच्या सरकारनं. ते पैसे परत मिळवण्यासाठी जर्मनी वंगाळ नियम टाकतात आमच्यावर. आमचं सरकारपण मन खाली घालून ऐकतं सगळं. ते लोकांना आवडत नाही. मग लोकं ऐकत नाहीत. पण मुळात जर्मनीला आम्ही आवडतच नाही. हा इथं प्रॉब्लेम आहे!" थॉमसची दुखती नस पुढे होती. म्हणाला की, "जर्मनीचा दुसऱ्या महायुद्धामुळं ग्रीसवर राग आहे. तेव्हा जर्मनी हरलं ते ग्रीसमुळे! तरी आम्ही त्यांना खूप पैशाची मदत केलेली युद्धानंतर. पण आमचे लोक आपसात भांडत बसले. कोणी पैसेच परत मागितले नाहीत. आता जर्मनी आमची मदत विसरलंय. आता जेव्हा आमची पैसे परत करायची वेळ आली तेव्हा विसरायचं तर सोडाच, पण ते लोक त्यावर इंटरेस्ट पण लावतायत!!"

आम्ही विसरलो, तुम्हीही विसरा हे असलं फ्रेंडली सोल्युशन बेष्ट. तसंही आपल्याला नाही का वाटत की ज्यांच्याकडे पैसे आहेत त्यांनी ते कसे मोठ्या मनानं गरिबांना वाटून टाकावे. तसंच की हे थोड्या फार फरकानं. पण मी खरं तर इथपर्यंत पोचलोच नाही. आपली सुई त्याच्या पहिल्या वाक्यावरच अडखळली.

मी विचारलं, "दुसऱ्या महायुद्धात काय काय काय?" आपलं दुसरं महायुद्ध सुरु झालं पोलंड, ऑस्ट्रिया पासून, पुढे जर्मनी, इंग्लंड वगैरे. मग अमेरीका, रशिया आणि मग डायरेक्ट हिरोशिमा नागासाकीवर बॉम्ब. या सगळ्यात ग्रीसमुळं जर्मनी हरलं हे कुठं हुकलं कळेचना.

प्रत्येक देशाच्या, प्रत्येक गावाच्या आपल्या आपल्या वदंता असाव्यात. तिथल्या तिथल्या लोकांना रमायला आवडतील अशा. तुम्हाला पटो न पटो. तसंच थॉमससाठी एकदम सौ फी सदी सच होतं हे. आणि असेलही खरं. काय सांगा?

म्हणाला, "काय झालेलं? की जर्मनीला वाटलं आपण ग्रीसला असंच जिंकू. आणि मग पुढे जाऊ रशियाला जिंकू. पण ग्रीक लोकं भारी. त्यांनी टफ दिली जर्मनीला. हा असा इकडं डोंगर. जर्मनी त्या साइडला. ग्रीस या साईडला. ग्रीसकडं नव्हती फारशी शस्त्रास्त्र. हे लोकं पडले शेतकरी लोक. मग त्यांनी काय केलं? त्यांनी आणले ट्रॅक्टर. ते लावले डोंगराच्या बाजूला. आणि तेच सुरु करून ठेवले. पलीकडे जर्मन सैन्याला वाटलं रणगाडे आहेत. आणि यामुळं लांबली लढाई. खूप महिने सुरु राहिली. पुढे जर्मनीने ग्रीस काबीज केलंच. पण झालं असं की त्यांना रशियाकडं जायला झाला उशीर. समरच्या ऐवजी विंटर मध्ये जावं लागलं. थंडी कुठे झेपती तिकडची? मग तेव्हापासून जी उतरण लागली जर्मनीला ती थेट हरेपर्यंत. चर्चिलपण म्हणाला तेव्हा की Greeks don't fight like Heroes. Heroes fight like Greeks!" थॉमसला स्वतःलाच मजा आलेली गोष्ट सांगून.

"Wow! मला खरंच हे असलं काही माहिती नव्हतं. टू मच. पण मग तुम्ही पैसे का दिलात जर्मनीला?"
"शेजारधर्म म्हणून. त्यांना उभं राहायला गरज होती." पण अब वो ये सब भूल गये है - असला राग होता बिचाऱ्याचा. त्यात पुढे आता गोष्टीमध्ये लष्कर बिष्कर पण येणार होतं.
"पण आमचे लोक बसले कुठेतरी तिसारीकडंच अडकून. असलंच काहीतरी करत बसतात आमचे लोक. आता जर्मनी बघा विसरतंय का पैसे परत घ्यायला?"

तेवढ्यात आम्ही पोचलो आमच्या ठिकाणी. थॉमसची गोष्ट रंगात आलेली पण मग थांबवावी लागली. म्हणाला पैसे नको. गप्पा मारून मजा आली. तरीही मी आग्रहानं दिलेच आणि म्हणालो की यावाल्या पैशावरचा टॅक्स भर.

शेवटी कोणी कोणापासून कुठली आजादी मिळवली काय माहिती. आणि आजादी नसली तर सत्ता कोणाची हेही काय माहिती. शेवटी लोक त्यातच आपापलं काहीतरी शोधून काढतात. त्यातच त्यांना विरंगुळा सापडतो. त्यातच पुढचं पान उलटतात.

बैठे बैठे क्या करे? करना है कुछ काम!

बैठे बैठे क्या करे? करना है कुछ काम!
शुरू करे मीटिंग कोई, लेके सबका नाम!

चल ... तुझ्यावर "म" आलं... आता तू "म" पासून अपडेट दे.


ओके. मी ... मी ... मी ...! मी याव ... मी त्याव ...! मी इकडं ... मी तिकडं ... मी महान... सगळं मीच!
चल तुझ्यावर "च" आलं...

हं ... च ...... ओके. I got it!
चू**!... हा चू** ... तो पण चू**...! तसा जरा कमी तू पण चू**...! मीही महान असणार होतो ... पण सगळं जगच चू** !
चल आता तुझ्या य आलं ... चू**!

या या ... हो ... नक्कीच. या या या ... अगदीच. ऍबसोल्युटली. काय म्हणाल ते... या या या!

ठीके ठीके बास कर ... परत "य" च आलं होय?
ये .... वो ... ये उधार से वो... फिर उधर से किधर से कूछ तोभी और एक वो ... फिर सबंध नसला तरी किधर से तो ये वो ...
चल काही कळलं नाही तर सोडून दे..! तुझ्या वर "व". पुढं बोल.

व्हाय? हे सगळं का सुरुए? आपण इथे का जमालोय? याचा काय संबंध आहे? कोणाचा वेळ जात नव्हता म्हणून इथं बोलावलंय मला? व्हाय? व्हाय? व्हॉट? व्हॉट?

टाईम अप! काहीतरी सेन्सिबल बोलायलाय तो... चला ... इतकंपण स्ट्रेच नको करायला ... टाईम अप. मिटिंग ओवर. I think, this was very productive session. Let's continue having these sessions. I am sure we made some progress today. एक तास झाला. Perfect duration for the meeting. It shouldn't go beyond this. चला निघूया. लेट्स रिस्पेक्ट सगळ्यांचा टाईम.

म?
MOM.

"एक्सेल" इन द करिअर

साधुवाणी, अध्याय सातवा
मी कोण आहे, माझ्या जगण्याचा काय अर्थ आहे, हा इथं प्रश्नच नसतो
कारण इथला प्रत्येक जण कोणा ना कोणाच्यातरी एक्सेल शीट मधला एक सेल असतो
तो एक चौकोन म्हणजे ज्याला त्याला बहाल केलेली त्याची जागिर
आणि किती एक्सेल शीट मध्ये आपल्या जागिरी त्यावर आपला भाव ठरतो

आपण कोणाच्यातरी एक्सेल शीट मध्ये नांदतो
हे काळण्याला आपण इथं वयात येणं असं म्हणतो
ज्याला हे कळत नाही तो ज्युनिअर सॉफ्टवेअर इंजिनिअर किंवा असोसिएट मेम्बर ऑफ स्टाफच राहतो

एका सेल पासून ते अख्खा रो आपल्या नावाचा बनणं
म्हणजे पुढचा टप्पा असतो
या टप्प्यात कोणीही येऊन आपल्या नावावर बिलं फाडून जातो
आणि आपणही हळूच कोणावर तरी हात साफ करून घेतो
अंगावर पडलेल्या वाढीव जबाबदाऱ्या
मिळालेल्या, मिळवलेल्या की लादलेल्या असल्या प्रश्नांना आपण बगल द्यायला लागतो!

जो याच्यापुढे तगतो त्याला आख्खीच्या आख्खी एक शीट आपल्या नावावर करायची संधी मिळते!
आपल्यावर फडलेल्या बिलांना त्या शीटमधल्या कुठल्याही रो मध्ये घुसवायची मुभा मग असते
आपापल्या शिटवर अकर्षक रित्या जेवढे रो आपण मांडू शकतो, तेवढी आपली रँक जास्ती असते
कोणी बॉर्डर काढतो, कोणी रंग भरतो, तर कोणी सबटोटलही मारतो
ज्या शीटवर जास्ती फॉर्म्युले, त्या शीटवाल्याचा तीळ भर जास्ती दरारा असतो.

आणि ज्याच्या शिटमधले जितके जास्ती आकडे, शीटच्या बाहेर वापरले, त्याचा तितका जास्ती पगार असतो.

एखादी शीट स्पेशलही असू शकते.
स्वतःचा एकही आकडा नसताना, अख्खी एका नजरेत मावायला झूम लेव्हल ८० टक्के करायला लावते
सबटोटलच नाही तर इथं वीलूकअप आणि सम-इफ पण असतात
आणि व्हॅल्यू ऍडिशन म्हणून वरती चार पाच फिल्टर आणि दोन तीन सॉर्टपण लावले जातात.
एखादा फॉर्म्युला गंडला, किंवा कुठे एरर आला तर यांची झोप उडते
आणि यांच्या शीट मध्ये एकाहून जास्ती करन्सीची चिन्हं आली की यांची लाईफ बनते!

यासागळ्यांवर एक गॉड फादर बसलेला असतो
त्याच्या नावाचीच डायरेक्ट फाईल बनते
त्याच्या आतमध्ये खूपशा शीट्स असतात
त्याच्यापर्यंत पोचलं की म्या ब्रह्म पाह्यलाचं फिलिंग येतं
आपण जसं प्रत्येक पानाच्या डोक्यावर । गुरुदेव दत्त। लिहतो
तसं या फाईलच्या प्रत्येक शीट मध्ये "अवर ऑर्ग इज फ्लॅट" असं मुबलक टाकलेलं असतं

या इथवर पोचायच्या आधीच बऱ्याचदा आपलं आयुष्य संपलेलं असतं
मग आपल्याला वडीलधारे म्हणवून उपदेश घेण्यासाठी नव्या बॅचला आपल्याकडं पोचवलं जातं
चौकोनात कसं राहायचं आणि चौकोनात कसं वाढायचं याचं ज्ञान ग्रोथ स्ट्रॅटेजीची घुट्टी म्हणून आपण त्यांना देऊ करायचं असतं.
शेवटी आपलं जे काय बनेल, जे काय घडेल, त्याला कंट्रोल एस मारून, सक्सेस स्टोरी म्हणूनच सेव करायचं असतं.

नावात काय आहे?

पिच्चर संपला आणि शेवटी अगणित लोकांची नावं यायला लागली की ती वाचायला जो थांबतो तो खरा शौकीन. पण शौकीन जरी नसाल तरीही शेवटपर्यंत थांबवायची ट्रिक मार्वल आणि डीसी च्या लोकांना फक्कड जमलीए. ते चक्क मिड क्रेडीट आणि पोस्ट क्रेडीट सीनच टाकतात. घ्या. आता जाताय कुठं? ही नावं बघताना सापडतो कोण कुठला जेम्स, कोण अय्यर, कोण पाटील, कोण रूदरफोर्ड. ज्यांच्या ज्यांच्या हातभाराने पिच्चर बनला ते सगळे.

तर मुद्दा या सगळ्यांच्या खारीच्या वाट्याचा नाहीए. (तेवढं महान वीकडेला कुठं सुचणार?) मुद्दा आहे सिनेमा आणि त्यात सोयीस्कर नसलेल्या आडनावांचा. हे कुठल्या तरी प्रकारचं ism किंवा acy आहे. (परत... hypocrisy किंवा racism वगैरे शब्द वापरायची आपली लेवल नहिए. आणि वीकडे ला तर नक्कीच नाहीए). पण या भानगडीला काहीतरी नाव नक्कीच हवंय. पण तुरतास ते बाजूला ठेवू. कारण नावात काय आहे?

तसं म्हणालं तर हॉलीवूडच्या सुपर हिरोना आपल्या आडनावाचा बळी द्यावा लागत नाही. म्हणजे आपल्याला पीटर पारकर, ब्रूस वेन, टोनी स्टार्क, बॅरी अॅलन हे सगळे आडनावानिशी माहिती आहेत. पण आपल्याला क्रिशचं आडनाव माहिती आहे का? द्रोणाचं (द्रोणाचार्य नव्हे... अभिषेक बच्चन)? रा.वन चं (वन हे आडनाव नव्हतं)? किंवा शक्तिमानचं? आपला प्रश्न असं आहे की हा भेदभाव का? एवढंच कशाला? आत्ताच्या मोहेनजेदारोच्या सरमनचं आडनाव माहिती आहे का? त्यातल्या त्या बखर जोखरचं? किंवा राज आणि सिमरनचं? कहो ना प्यार है मधल्या रोहितचं? राहुल खन्ना आठवत असेल. तोही थोडक्याच लोकांना कदाचित. नाहीतर राहुलच. कारण वो एकच नाम सुना होगा. पण राहुल खन्नाची अंजली ही अंजली शर्मा होती हे किती जणांना लक्षात आहे? आता त्यातल्या अमनचं आडनाव आठवतंय?

Nation must want to know. हे असं का?

म्हणजे सरमन हा सरमन सृजन तावडे असला तर? बखर जोखर तर मला आधी एकाच प्राण्याचं नाव वाटलेलं. ते निघालं माणसांचं नाव. तेही दोन वेगळ्या माणसांच. (तीस मार खान मध्ये कसं भाईयोको बुलाव अशी कॉमन हाक असायची रघु आणि राम ला. तसं इथं बखर-जोखर को बुलाव अशी कॉमन हाक होती). ते दोघे बखर नलावडे आणि जोखर नलावडे असं असेल तर. एवढंच कशाला राज कुलकर्णी आणि सिमरन पाटील यांची लव स्टोरी असली असती तर? किंवा अमन हा अमन चाबुकस्वार असला तर?

म्हणजे तावडेनी पराक्रमी असू नये की काय? नलावडेना हिंस्त्र जुळं होऊ नये की काय? किंवा पाटील कुलकर्णी यांची लवस्टोरी गोल्डन जुबिली होऊ नये की काय? अगदीच काय तर चाबुकस्वारने सलमान सारखा त्याग करू नये की काय?

आ?

म्हणून म्हणतो. या ism किंवा acy ला काहीतरी नाव मिळालंच पाहिजे आणि त्यासाठी मेणबत्त्या जाळल्या पाहिजेत.

एखादाच कोणीतरी बाबुराव गणपतराव आपटे. की जो चक्क बापाचं नावपण सांगायला कमी करत नाही. उगाच राज, प्रेम, राहुल, रोहित, प्रिया, अंजली एवढंच अर्धं मुर्धं सांगून थांबत नाही. (इंजिनिअरींगच्या पहिल्या वर्षीचं रॅगिंग आठवायचं. तेव्हा कसं संपूर्ण नाव सांगायचं ट्रेनिंग मिळतं?)

कसंय.

मिशा वाढवल्या की चेहरा अचानक चौकोनी दिसायला लागतो तसं आडनाव लावलं की पात्राला पात्रता येते. रोबर्ट लँगडन किंवा हॅरी पॉटर सारखी. आपल्याला सवयच नाही न राव त्याची. (आडनावांचं आरक्षण हवं पिच्चर मध्ये. कशी आयडिया? यासाठी तरी मेणबत्त्या जाळल्याच पाहिजेत!)

आता वर सांगितलेल्या आडनावांसकट ते ते पिच्चर आठवून बघा. त्रास झाला तर तुम्ही कुठले तरी ist आहात. नाही झाला तर तुम्ही बेष्ट.

- हुकुमावरून.

आणि म्हणून गाढवासारखं काम केल्यानंतर शिव्या खाल्ल्या की जेव्हा उगाचच कशातरी विरुद्ध बंड करावसं वाटतं तेव्हा लिहायला बसू नये.

पॉर्न खाये सैय्या हमारो

पॉर्न या विषयावरती कोणाला सखोल चर्चा करायची आहे का? लगेच "वर ती" आणि "खोल" यांच्याकडे लक्ष देऊ नका. "चर्चा" हा मुद्दा आहे.
आमच्याकडे आत्ता रिसेन्टली झालेली आहे अशी चर्चा. आणि त्याचे हे मिनिट्स ऑफ द मिटींग. जनहितार्थ प्रस्तुत.
(अशा रोकठोक मतांसाठी समाज अजूनही तयार नसल्याने मिटिंगमधल्या सर्व सहभाग्यांनी आपापली नावं गुप्त ठेवून भूमिगत राहणं पसंत केलेलं आहे. आणि मला मल्टीपल पर्सनॅलिटी डिसऑर्डर नाहीए)


पॉर्न हा उगाचच अस्पृश्य बनवलेला विषय आहे! आमिरखानला तुषार कपूर म्हणाल्यासारखं आहे. मी म्हणतो जर अवघे विश्वची माझं घर असेल तर या घराची संस्कृती म्हणजे पॉर्न! पण व्यथा अशी की, जरी पॉर्नचं ध्रुव ताऱ्यासारखं अढळ स्थान असलं तरी नशिबी प्रेम नाही. तुमच्या सिनेमाला शंभर वर्षं झाल्यावर इतका प्रेक्षकवर्ग मिळाला. तेही जिवाच्या आकांतानं मार्केटिंग करून. आत्ताकुठं खंडीभर लोकं फिल्म बनवायला लागलेत. पण पॉर्नमध्ये हे कधीपासून सुरु आहे. (हे म्हणजे भारताला शून्य लय आधीपासून माहिती होता अशा टेचात सांगता येण्यासारखं आहे). वर जगभर प्रसिद्धी. वर पायरसी फ्रेंडली. कोणी निंदा कोणी वंदा. शंका असेल तर आज इंटरनेटवर सर्वात पॉप्युलर काय आहे पहा. पॉर्न. इंटरनेट सुरूच आहे पॉर्न मुळं. पॉर्न हा सिनेमाचा जॉनर वगैरे नाही. There is only one iPod. Rest are mp3 players. असं आहे ते.



केवढं अफाट साहित्य तयार करून ठेवलंय लोकांनी!! त्याला काही परिसीमाच नाही. एवढं निर्विवाद वर्चस्व मिळवलेल्या या विषयाला अशी सावत्र वागणूक का? हेच बघा की. तमाम चाहत्यांना खुले आम आपल्याबद्दल बोलता येत नाहीये. गणपती, दही हंडीला चीफ गेस्ट म्हणून बोलावता येत नाहीये. ही चाहत्यांची कुचंबणा ओळखून सनी लिओनिनं चक्क पॉर्न सोडालं. आणि आता तिची सांस्कृतिक गाणी घेऊन आपण आपल्या पोरी बाळींना नाचावतो. हे असंय सगळं. पॉर्न आर्टिस्टमध्ये त्यागाची भावना असते. देऊन टाकायची भावना असते. (देगी क्या? या प्रश्नाचा उगम इथेच झाला असावा).


आपल्याला लाँचबॉक्ससारखी लव स्टोरी, थ्री इडियट सारखी कॉमेडी किंवा बाजीराव मस्तानी हे सुद्धा आवडतंच की! पण खूप शोधावं लागतं यार त्यासाठी. वाट बघावी लागते. त्याच्यासाठी आधी दहा प्रेम अगन आणि आप के सुरुर बघावे लागतात!! या शोषणाचं काय? पॉर्नचं तसं नाही. हवं असलं की लगेच. त्यामध्ये दर्जा बिर्जा असला भेदभाव नसतोच. ५ सेकंदात सापडतं. Instant Results! पॉर्नसारखं प्रगल्भ आणखी काहीच नाही. एकदम close to roots! आणि to the point. फाफट पसारा लावणं हे काम तुमच्या ताकाचं भांडं लापावणाऱ्यांचं. कहानी की डिमांड वगैरे भानगडी नसतातच पॉर्न मध्ये. कहानीच पूर्ण अशी असते. या परदर्शीतेमुळेच कदाचित आज पॉर्न टिकून आहे.


जनतेसाठी परत ऑप्शन केवढे? जी हवी ती गोष्ट. जो हवा तो प्रकार. जी हवी जागा, देश प्रदेश. सगळं सापडतं. लग्गेच. एवढा वेल सॉर्टड डाटाबेस उपलब्ध असणं म्हणजे चेष्टा नाही!! म्हणून तर हीच आपली संस्कृती. इंड्यानं कामसूत्र लिहून काय दिवे लावले? घंटा!! पॉर्ननं ते घरोघरी पोचवलं. इलेक्ट्रिसिटी शोधली म्हणून सांगू नका. ज्यानं दिवे लावले तोच खरा! पॉर्नला रंग नाही. जात नाही. सीमा नाहीत. आकार नाही. तरी सर्वत्र आहे. हॉस्टेलच्या शेअर्ड हार्ड डिस्क पहाल तर त्यामध्ये मराठी आणि गुजराती पॉर्न पण सापडेल. तेही विंडोजच्या सिस्टीम फोल्डर मध्ये! म्हणजे इतकं कानाकोपऱ्यात पोचलंय पॉर्न. सर्वाना समजेल असं. समजेल अशा पद्धतीत. प्रत्येकानं आपापल्या परीनं त्यातून आपापल्यासाठी स्ट्रेच गोल्स निवडावे असं. समजा आजच्या आज सगळी मनुष्य जात नष्ट झाली तर भविष्यात उत्खाननामध्ये लोकांना जे काही मुबलक सापडेल ते पॉर्न असेल!


आणि या पॉर्नच्या बीभत्स विळख्या मध्ये आपल्या पुढच्या पिढीला अडकू द्यायचं नसेल तर शालेय अभ्यासक्रमात रीतसर सेक्स एजुकेशनचा समावेश झाला पाहिजे. म्हणजे मग आंब्याला आंबा आणि गजाराला गाजर म्हणायला शिकतील मुलं.


(हे आपलं उगाच शेवटी सामाजिक संदेश म्हणून. आमच्यातल्या एकाला वाटलं की पॉर्न सारखं हेही कोणीतरी बॅन केलं तर... म्हणून)

जागो मोहन प्यारे

तशा सगळ्या गोष्टी इकडून तिकडून सेमच. म्हणून उगाच बाजूला सन सनावळी द्यायची. तर पिरिएड फिल्म सारखी ही आपली एक पिरिएड गोष्ट. सध्याच्या आपल्या किंवा आजूबाजूच्यांच्या आयुष्याशी साधर्म्य आढळल्यास आढळू दे. काही हरकत नाही. गोष्ट एकदम १९००च्या आधीची आहे. किंवा असं म्हणू की, १८५७ चा उठाव झाला त्याच्या नंतर काही दशकं उलटली तेव्हाची आहे.

गोष्टीचा हिरो मोहन. म्हणून गोष्टीचं नाव जागो मोहन प्यारे

तर एक असतो मोहन. त्याला काय शाळेत फार काही झेपत नसतं. ठीकठाक मार्क पडत असतात. पण बोलायला लई भारी असतो. पण तेही घराच्या आतमध्ये. बाहेर गेला की दातखिळी बसत असते! कोणत्याही आईसारखी मोहनची आईसुद्धा त्याला कोणाशी मैत्री करावी आणि कोणाशी करू नये हे सांगत असते! मोहनची आई श्यामची आई नसल्याने, मोहनही श्याम नसतो. म्हणून तो आईला कायच्या काय क्रिएटिव्ह उत्तरं देऊन गुंडाळत असतो. एक लई बेणा पोरगा असतो मोहनच्या संगतीत. त्याला बघून मोहनची आई त्याला बजावते, "चार हात लांब राहा त्याच्यापासून. नाहीतर बिघडशील!" त्यावर मोहन लगेच त्याची थेअरी सांगतो, "त्याच्या संगतीत राहून मी बिघडेन कसं काय? माझ्या संगतीत राहून तो सुधारेल असं का नही वाटत तुला?" असले दिव्य उत्तर ऐकून आई म्हणते, "जा कार्ट्या!"

मोहनला वाटतं आपण जिंकलं. आणि मग पुढे तो आपल्या मित्राबरोबर माती खायला सज्ज होतो. कारण हर एक दोस्त कामिना होता है. त्याचा मित्र लागलीच मोहनला आपले क्रांतिकारी विचार सांगायला सुरु करतो. मोहनला क्रांती करायला आवडत असतं म्हणून तोही कान देऊन ऐकतो.

मित्र म्हणतो की "बघ, मी अथेलेटे आहे पण हे गोरे लोक आले स्पर्धेमध्ये की तेच जिंकतात! सांग का?"

मोहनला तसंही झेपलेलं नसतंच की हे चाललंय कुठं? तो विचारतो, "का?"

मित्र आपली अक्कल पाझळतो. "कारण गोरे लोक मांस खातात! मांसाहारामध्ये जी शक्ती आहे ती शक्ती आणि कशातच नाही!"

मोहनच्या चक्कीत जाळ! तो लगेच आणखी पुढच्या क्रांतिकारी लेवलला एक्स्ट्रापोलेट करतो. म्हणजे भारताला स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी लढा बिढा देण्यापेक्षा हे सगळ्यांनी मांसाहारी बनवलं की झालं! मग कशाला राहतायत इंग्रज भारतात? पण यात असतो एक झोल! मोहन असतो एकदम वैष्णव ब्राह्मण वगैरे! म्हणजे मास मच्छी खाल्लं तर घरी रट्टे मिळणार हे नक्की असतं. मग मोहन स्वतःला पण शेंडी लावतो. "देशाच्या हितासाठी हे सगळं" असं म्हणतो आणि मग सुरू करतो नॉनव्हेज खायला! त्याचा मित्र अन तो मिळून शकला लढवून कुठे कुठे काय काय बनवून खाता येईल ते शोधून सगळे प्रकार करून बघतात. हर एक दोस्त कामीना असतोच. मग हा मित्र मोहनला पुढे सिगारेट वगैरेची पण ओळख करून देतो! अशी ही गहरी दोस्ती आणि असे हे दिव्य मित्र! आणि असा हा मोहन.

मोहनला जेव्हा कळतं की आपल्याला आपणच पद्धतशीरपणे उल्लू बनवून घेतलंय, तेव्हा तो काय हयगय न करता डायरेक्ट आत्महत्याच करूया म्हणतो. पण नंतर त्याला कळतं की मांसाहारासारखं ते सोपं नाहीये. त्याच्याकडे तितके पैसेही नसतात आणि धाडसही नसतं. त्यामुळे आत्महत्या वगैरे प्रकरणं झेपत नाही. मग मोहन पुढे आयुष्यभर हा आपला गाढवपणा लक्षात ठेवतो. हा मांसाहार त्याच्या आयुष्यात परत एकदा येतो! तेव्हाचा दुसरा मित्र त्याला म्हणतो, की "अरे दिव्य माणसा. जेव्हा गरज नव्हती तेव्हा गावभर नॉनव्हेज खात सुटलेला! आणि आता गरज आहे तर काय म्हणे उसुल? याला काय अर्थ आहे?"

(आता इथे इंटर्वल घेऊ शकतो. :))

तर झालेलं असतं असं. प्रत्येकाचे जसे cross-referencing वाले काका मामा असतात तसे मोहनचे ही असतात. ते मोहनच्या घरी येतात आणि म्हणतात, "घाला बोटे, मांडा गणित! आता इथं शिकतोयस तिथंच पुढे शिकत गेलास की कारकून होशील आणि इतका पगार मिळेल! त्यापेक्षा मुंबईला वगैरे गेलास आणि अमुक कॉलेजमध्ये शिकलास तर अशी प्लेसमेंट मिळेल आणि मग इतका पगार! पण तरीही त्या अमक्याच्या त्या तमक्या शेंबड्या पोरा एवढा पगार तुला नाहीच मिळणार! बोल काय करतोस?"

मोहनकडं काही उत्तर नसतं. पण काका सोडतायत कुठे?

ते सांगतात "तुला परदेशीच शिकावं लागणार." (सन १९०० च्या आधी आहे म्हणालो की नाही? उगाच GRE, GMAT वगैरेचं नाव नका घेऊ) मोहन परदेशी जायच्या ऑप्शनवर हरकून जातो! तिकडं जाऊन कॅमेरा आणि मॅकबुक घ्यायची सोय नसली तरी काय झालं? फॉरेन ते फॉरेन. आता काय पण झालं तरी भरताबाहेरच जायचंच असं ठरवतो! मग माँ का प्यार मध्ये येतं. सल्ला दिलेले काका सोयीस्कर गायब झालेले असतात. आई आता कुठल्या दुसऱ्या काकांची की मामांची परवानगी घेऊन ये असं सांगते. "तुझे बाबा गेल्यानंतर आपल्याकडे तेच तर सगळं ठरवतात". मग बिचारा मोहन त्यांच्याकडं जातो. काका मग बॉल दुसऱ्याच्या कोर्टात टाकतात. दुसरा तिसऱ्याच्या कोर्टात टाकतो. जॉईंट फॅमीली म्हणाल्यावर ढीगभर हितचिंतक आलेच. आणि मग त्यांसगळ्यांचं हित चिंतायला हवंच की. शेवटी हा "ताकतुंबा त्या घरी जा" वाला खेळ संपवायला एकजण शक्कल लढवतो.

मोहनकडून देवासमोर प्रॉमिस करून घेतात की "मोहन वाईन, वूमन आणि मीट यांना अजिबात हात लावणार नाही. तरच त्याला परदेशी जाता येईल!" हा तह मंजूर करून मोहन शेवटी परदेशी जायला निघतो. (आपण शाळेत नाही का करायचो? आईची शप्पथ आहे वगैरे भानगडी? तसच की पण जरा उगाच १९०० च्या आधीचं) आपल्या बापजाद्यामध्ये कोणी समुद्र ओलांडून गेलं नाही म्हणून समुद्र ओलांडणंच निषिद्ध असं ठरवलेले मोहनच्या जातीमधले काही लोक सोयीस्कर रित्या मोहनला धर्मामधून बाहेर वगैरे काढतात. उद्या मोहनने बाहेर जाऊन काहीतरी भलतेच दिवे लावले तर काय घ्या? असा त्यांचा शुद्ध हेतू असावा. आपला धर्म सेफ राहिला पाहिजे न? पुढे हेच लोक मोहन परत आल्यावर त्याला रीतसर धर्मामध्ये परतही घेतात तो भाग वेगळा. कारण "फॉरेन रिटर्नड" लेबलवाला मेंबर त्यांना अचानक आवडायला लागतो. मोहन दोनही वेळी म्हणतो, "काय करायचंय ते करा. I don't care".

आता तिकडे फॉरेनमध्ये हे इथे, साउथ केन्सिंग्टनच्या या आत्ता मी बसलोय याच्या पलीकडच्या फलाटावर बसून मोहनचा मित्र त्याला म्हणाला असेल की, "अरे दिव्य माणसा. जेव्हा गरज नव्हती तेव्हा गावभर नॉनव्हेज खात सुटलेला! आणि आता इथे जगायचं असेल तर गरज आहे तुला नॉनवेज खाण्याची!" पण मोहनचं उत्तर एकच "उसूल!" आता मोहनला वाटत असतं की सगळ्या भारताने शाकाहारी झालं पाहिजे. पण त्याच्याबद्दल फिरकभी.

मोहनची ही हळू हळू जागं होण्याची कथा खूपच वळणं घेते. पुढे मोहनचा बॅरिस्टर गांधी आणि नंतर बापू होतो. त्याला महात्मा करतात तेव्हा त्याच्याकडे फारसा ऑप्शन नसतो. आणि शेवटी मोहन पैशाच्या नोटेवर जाऊन विसावतो.

हे लिहिल्यावरपण मला एकदम ज्ञानेश्वर लेवलचं काम केल्यासारखा आगाऊ फील आलाय. शेवटी पुस्तक सर्वसामान्यांना समजेल अशा भाषेत सांगण्यापेक्षा पवित्र काम ते आणखी काय? बाकी नेहमीसारखच ५ पैशाचा मसाला सोडला तर हे सगळं असं आणि असंच झालेलं. नाही पटत तर डायरेक्ट गांधींची ऑटोबायोग्राफीच वाचा.

(क्रमशः)

Worthy Opponents!

स्टीव्ह जॉब्सच्या पुस्तकातले सुरुवातीचे काही चाप्टर सोडले तर अधून मधून बिल गेट्स दर्शन देत राहतो. सुमारे ३ दशकांच्या कालावधीमध्ये, ज्यांनी कॉम्प्युटर आणि नंतर डिजिटलचं क्षेत्र घडवलं आणि गाजवलं असे हे दोन लोक. या तीन दशकांच्या कालावधीमध्ये हे दोघे बऱ्याचदा एकमेकाच्या समोरासमोर येत राहिले. पुस्तकाच्या शेवटच्या भागात या दोघांच्या एका खूप विलक्षण भेटीचं वर्णन आहे. तेव्हा जॉब्स कँसरमुळं जवळपास बिछान्याला खिळलेला. आणि गेट्स पण मायक्रोसॉफ्ट मधून रीटायर झालेला होता. त्या भेटीबद्दल ऐकताना आधीच्या बऱ्याच आठवणी येतात.

खूप खूप खुप वर्षांपूर्वी स्प्रेडशीट्स नावाचं सॉफ्टवेअर (की जे आत्ता आपण एक्सेल म्हणून वापरतो) बनवून गेट्सनं apple मधल्या काही इंजीनिअर लोकांचा रोष ओढवून घेतलेला. गेट्सचा तो काही पहिला परिचय नव्हता apple बरोबर. पण तरीही हा वाला जरा विशेष. जॉब्सला हे स्प्रेडशीट्स इतकं आवडलेलं की त्यानं स्वतःची टीम जी अशाच सॉफ्टवेअर वर काम करत होती, ती थेट बंदच करून टाकलेली. तेव्हापासून हा लुकडा उंच गेट्स apple च्या लोकांसाठी अप्रिय झाला होता. Apple च्या लोकांनी वारंवार जॉब्सला सांगायचा प्रयत्न केला की याच्यावर विश्वास ठेऊ नको. जॉब्सचं आणि गेट्सचं फारसं जमत होतं यातलाही भाग नव्हता. फक्त गेट्स जॉब्सचा तेव्हाचा फेवरेट होता एवढंच. तसंही जॉब्सचं आणखी कोणाबरोबर जमत होतं? हाही तितकाच चर्चेचा विषय. जॉब्सला टेक्नॉलॉजीमधलं घंटा कळत नाही तर हा का सगळ्यात नाक खुपसतो म्हणून गेट्सचा आकस. आणि गेट्सची काहीतरी छान डिजाईन करण्यात किंवा एकूणच सगळ्यात किती घाणेरडी टेस्ट आहे हे वारंवार अधोरेखित करण्याचा जॉब्सचा हट्ट. त्यांची पहिली भेट झाली तेव्हा गेट्सची मायक्रोसॉफ्ट फक्त स्टार्टअप होती आणि जॉब्स apple पब्लिक गेल्यामुळे श्रीमंत झालेला.

तिथून पुढचा या भेटींचा सिलसिला खूप खास आहे. त्यातल्या मला या काही भेटी विशेष लक्षात राहिलेत.

गेट्सनं जेव्हा स्प्रेडशीट्सचं सॉफ्टवेअर आयबीएमला विकलं तेव्हाची भेट. जॉब्सला mac बरोबर हे सॉफ्टवेअर exclusive हवं होतं. त्यानं तसा करारही केलेला गेट्स सोबत. पण नंतर mac रिलीज व्हायला एक वर्ष उशीर झाला. आणि कराराचा कालावधीही संपला. त्यात भरीस भर म्हणून mac बरोबर स्प्रेडशीट्स प्रीलोडेड द्यायच्या प्रॉमिसवर जॉब्स स्वतःच पलटलेला. यामुळे कायद्याचं म्हणा किंवा नैतिक म्हणा, गेट्सवर कुठलंच बंधन राहिलं नव्हतं. सॉफ्टवेअर आयबीएमला विकणं हा तेव्हाच्या सॉफ्टवेअर कंपनीसाठी खूप स्वाभाविक निर्णय होता. आणि करार संपताच गेट्सनं तो घेतला. पण जॉब्सला ते अजिबात आवडलं नाही. आणि मग त्यानं गेट्सला बोलावून घेतलं. खडसावणी करण्यासाठी. जॉब्सच्या बऱ्याचशा मीटिंग या ऑफिसच्या बाजूला कुपर्टीनोच्या रस्त्यावर चालत चालत व्हायच्या. तशीच ही एक. जॉब्सचा थयथयाट आणि आरडा ओरड गेट्सनं नेहमीप्रमाणे ऐकून घेतला. पण तरीही जे झालंय त्यात अजिबात बदल होणार नाही यावर तो ठामही होता. सगळी आग ओकून झाल्यावर जॉब्सनं गेट्सकडं एक बालिश मागणी केली. "Don't make it as awesome as it is on Mac!!" जॉब्सनं हे असले प्रकार आयुष्यभर केलेले. क्षणात राग आणि क्षणात ढसाढसा रडणं हे वगैरे त्याच्या अजूबाजूच्यांसाठी नवं नव्हतं. गेट्स साठीही नव्हतं. या सगळ्यानंतरही गेट्स apple साठी सॉफ्टवेअर बनवत राहिलाच हा भाग वेगळा.

नंतरची खास भेट म्हणजे जेव्हा मायक्रोसॉफ्ट विंडोज 1.0 रिलीज झालं तेव्हाची. गेट्सनं mac मधल्या बऱ्याच गोष्टी चोरल्या आणि विंडोज मध्ये वापरल्या हा त्याचा आरोप. आणखी एक कडाक्याची मीटिंग!! जॉब्सनं परत एकदा गेट्सला हजेरी घेण्यासाठी बोलावलं. जॉब्सची आरडओरड ऐकून घेतल्यानंतर गेट्स जॉब्सला आठवण करून देतो की, ते दोघेही ज्याच्यावरून भांडतायत, ते आहे खरं झेरॉक्स नावाच्या कंपनीचं. म्हणून त्यामध्ये तुझं माझं करण्याचा प्रश्नच येत नाही!! जॉब्सचा संताप 'आपण केलेली टेक्नॉलॉजी दुसऱ्या कोणीतरी कॉपी केली' याही पेक्षा 'किती घाणेरडी कॉपी केली' यामुळं खूप जास्ती होता असं मला वाटतं. पुढे गुगलनं अँड्रॉइड काढल्यावरसुद्धा अशाच प्रकारचा संताप जॉब्सनं केलेला. प्रॉडक्ट सुंदर डिजाईन करण्यात जॉब्सचा हातखंडा. त्यामध्ये जाण असलेली माणसं जॉब्सला विलक्षण आवडायची. त्यांच्याबरोबर काम करायला त्याला खूप आवडायचं. पण बाकीच्या लोकांना गई गुजरी वागणूक देण्यातही त्याला कधीच वावगं वाटलं नाही. गेट्स हा बाकी जगासाठी कोणीही असला, तरी जॉब्स साठी त्या बाकीच्या लोकांपैकी एक होता.

त्यानंतर एक काळ असा आला की गेट्स मोठा माणूस बनलेला. गेट्सची मायक्रोसॉफ्टही खूप मोठी झाली. आणि जॉब्स जवळ जवळ रस्त्यावर आलेला. त्याला apple मधून काढून टाकलेलं आणि apple स्वतःसुद्धा जवळपास बुडीत निघणार होती. दरम्यान या दोघांच्या प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष शाब्दिक चकमकी सुरूच होत्या. जॉब्सनं सुरु केलेली दुसरी कंपनी नेक्स्ट सुद्धा फार काही चांगलं करत नव्हती. तेव्हा गेट्सकडे एक प्रस्ताव आलेला. Apple साठी ऑपरेटिंग सिस्टीम लिहिण्याचा. त्याचवेळी apple ने तसाच प्रस्ताव नेक्स्टलाही दिलेला. या चढाओढीमध्ये जॉब्सने बाजी मारली आणि गेट्सला आत घुसू दिलं नाही. किंबहुना ही जॉब्सची दुसरी एन्ट्री होती apple मधली. Apple ने थेट नेक्स्ट अख्खी कंपनीच विकत घेतली. यामध्ये मजा अशी होती की ज्या ऑपरेटिंग सिस्टीम साठी नेक्स्ट घेतली, ती सिस्टीम, apple ने कधीच वापरली नाही. पण apple ला जॉब्स परत मिळाला. हेच काय ते या डीलचं फलित.

अशाच सारखा पण थोडा वेगळा प्रसंग याच्या आधीही घडलेला. पण तेव्हा गेट्सने कुरघोडी केलेली. नेक्स्टला वाचवण्यासाठी जॉब्सने आपल्या तत्वांना मुरड घालून आयबीएमच्या कॉम्प्युटरसाठी ऑपरेटिंग सिस्टीम देण्याचा प्रस्ताव मांडलेला. विंडोज किती घाणेरडी सिस्टीम आहे हे त्याने आयबीएमला पटवण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केलेला. आयबीएम बरोबर करार पण केला. पण यावेळी गेट्सनं थयथयाट केला आणि तिथं जॉब्सला घुसू दिलं नाही. त्यासाठी जॉब्सनं आयबीएमला दिलेली वागणूकही तितकीच किंवा जास्तीच जबाबदार होती हेही खरं.

जॉब्सच्या apple मधल्या दुसऱ्या इनिंगमध्ये परत यशस्वी झाल्यावर जॉब्स आणि गेट्स एका इंटरव्यू मध्ये एकत्र आलेले. काही वर्षांपूर्वी तो इंटरव्यू मला अचानक युट्युब वर सापडलेला. आणि लय भारी मजा आलेली तो बघताना. त्यावेळेस हे दोघेही खूप यशस्वी होते. दोघांनीही आपापल्या पद्धतीने जगावर आपली छाप सोडलेली. आता इतकं सगळं झाल्यावर एकमेकांचं श्रेष्ठत्व नाकारण्याची तशी काहीच गरज उरलेली नव्हती. त्या इंटरव्यूमध्ये काही दशकानंतर का होईना, गेट्स काही बाबतीत जॉब्सचं कौतुक करताना दिसतो. पण जॉब्स मात्र गेट्स बद्दल चार चांगले शब्द काढायला कचरतानाच दिसतो. जॉब्सच्या लेखी तुम्ही प्रचंड भारी असणं खूप आवश्यक होतं, काहीतरी तारीफ मिळवण्यासाठी. त्यात उत्तेजनार्थ बक्षीस नावाचा प्रकारच नव्हता.

या सगळ्यापेक्षा खूप वेगळ्या अशा भेटीचे वर्णन पुस्तकाच्या शेवटच्या भागात आहे. कँसरमुळं बिछान्यावर खिळलेल्या जॉब्सला भेटायला म्हणून गेट्स गेलेला तेव्हाचा किस्सा. ते फक्त दोघे असे सुमारे ३ तास बोलत बसलेले. मला अजूनही अफाट कुतूहल वाटतं त्या भेटीचं. जॉब्सनं गेट्सला त्याच्या तेव्हाच्या नव्या आयडियाबद्दल सांगितलं. नवं प्रॉडक्ट कसं डिजाईन करणार त्याचे नमुने दाखवले. गेट्स तेव्हा म्हणाला "कुठे मी मलेरिया का कशावर औषध शोधतोय आणि हा माणूस या अशा अवस्थेतही नवी प्रॉडक्ट डिजाईन करायचा विचार करतोय! कदाचित मी थोडा उशिरा रिटायर व्हायला हवं होतं!" त्या भेटीमध्ये दोघांनीही आपापल्या गातायुष्यावर गप्पा मारल्या. जॉब्सनं त्याच्या बायकोचं कौतुक केलं. जॉब्स म्हणाला की "माझ्यासारख्या माणसा बरोबर राहणं सोपं नाही आणि ते मला माहिती आहे. तसं आपण दोघेही लकी होतो. आपल्याला खूप चांगले जोडीदार मिळाले. आपली मुलंही खूप चांगली घडतायत." गेट्सनं म्हणे एक पत्रही लिहिलेलं जॉब्सला की जे म्हणे त्यांनं आपल्या उशाशी ठेवलेलं. मागच्या ३ दशकांत झालेल्या सगळ्या भेटीपेक्षा ही भेट खूपच निराळी आणि भावूक वाटली मला.

Apple आणि मायक्रोसॉफ्ट बद्दल शिरा ताणून भांडणाऱ्या जनरेशन मधून आपण वाढलो. या दोघांच्याबद्दलही फॅन म्हणून एक पक्कं असं मत बनलेलं. पुस्तक वाचायला सुरु करण्या आधी थोडीफार अपेक्षा होती की आतमध्ये काय असणारे. तरीही पुस्तकात असलेल्या जॉब्सबरोबर जमायला बराच वेळ लागला! पण कट्टर अशी काल्पनिक मतं गुंडाळून ठेवल्यावर जमलं शेवटी. किंवा पुस्तकाशी वाद घालण्याचा स्कोप नसल्यामुळे शेवटी जमवून घ्यायलाच लागलं. मला हे पुस्तक वाचून ज्या आणखी काही लोकांबद्दलचा आदर वाढला त्यापैकी गेट्स हा एक. पण हे दोघेही खूप वेगळ्या प्रकारे समोर येतात या पुस्तकातून. दोघांचीही काम करण्याची पद्धत, परिश्रम घेण्याची तयारी, आलेल्या परिस्थितीला काय वाट्टल ते झालं तरी तोंड द्यायची हिम्मत बघितली की मग या दोघांच्यात चढाओढ लवावीशी नाही वाटत. त्यांनी एकमेकांशी स्पर्धा केली, किंवा जे काही केलं तो त्यांचा विषय होता, पण फॅन म्हणून मग दोघेही आवडतात आपल्याला. वर्दी अपोनंट्स!

तर सीरियाचा पोरगा आणि युरोपची पोरगी

(तुम्ही आत्ताच्या जनरेशनचे असाल तर ही स्टोरी तुम्हाला आवडेलच. तुम्ही निरूपा रॉय, अमिताभ बच्चन वगैरे जनरेशनचे असाल तरीही ही स्टोरी तुम्हाला आवडेल. लक्ष दे के वाचो. वापीस एक बर जरूर पढोगे. ये अपना प्रॉमिस! फक्त एंडपर्यंत वाचनेका!)

एक सीरियाचा पोरगा परदेशात जातो. तिकडे एक युरोपिअन पोरगी पटवतो. दोघे एकाच युनिवर्सिटीमध्ये असतात. पुढे दोघांच्यात लव्ह होतं. पण लडकीके बापको रिश्ता नामंजूर असतो. "एक मुसलमानसे शादी करेगी!!!" असं म्हणून तो रिश्ता झिडकारून लावतो.

पोरगी म्हणते "मगर मै उसके बच्चेकी माँ बनने वाली हू!"

पोरगीला वाटतं आता सुटेल सगळं कोडं.

पण कुठलं काय? इकडे सिरीयाचा पोरगा म्हणतो, "हम अभी जवान है. हमे और जिना है. मै किसी बंधनमे नही बंधना चाहता! तुम बच्चा गिरा दो!"

झाला का झोल? पण युरोपची पोरगी बिलंदर. तिला तिच्या प्यारवर लयी विश्वास. तिचा बाप मरायला टेकलेला असतो. ती म्हणते. "मी बाळाला जन्म देणारच. क्या पता? बाप गेल्यावर नंतर आपण अपने सच्चे प्यारको परत बोलवू शकू." ती अजून प्यार मध्ये असते म्हणून तिला असले disastrous प्लान एकदम लॉजिकल वाटतात. ती मुलाला जन्म देते.

पण पुढे काही होत नाही. सिरीयाचा पोरगा निघून जातो. बाप काही वेळेत मरत नाही. आणि जन्माला आलेलं पोर देऊन टाकायला लागतं. (बच्चनच्या पिच्चर सारखं इथं सिनेमाच्या पाट्या पडू शकतात आणि त्यात सगळी पोरं मोठी होणार आणि आई बाबा म्हातारे. पण तुरतास तो मोह टाळू).

कालांतरानं बाप मारायचा तो मारतोच. मग सिरीयाचा पोरगा सच्चे प्यार की पुकार ऐकून परत येतो. मुलगी खुश होते. "मुसलमान हुआ तो क्या हुआ? यही मेरा सच्चा प्यार" म्हणून लग्न करून टाकते. त्यांना मग एक छान मुलगी होते. (इथेही पाट्या पडू शकतात. पण तरीही नकोच. अजून जरा पुढे जाऊ). त्यांची मुलगी पाच वर्षाची होते तोवर सीरियाच्या मुलाचं आणि युरोपच्या पोरीचं फाटायला लागतं. सिरीयाचा मुलगा (परत) सगळं सोडून निघून जातो. म्हणतो मी आता हॉटेल काढणार (म्हणजे इंग्रंजीमध्ये restaurant काढणार). फलाफलचे रॅप विकायला लागतो. आयटीचं लयी मार्केट आहे म्हणून तिकडच्या मोहल्ल्यामध्ये जाऊन दुकान टाकतो. एक नाही तर मग दुसरं. दुसरं नाही तर तिसरं. असं करत जमेल तसं काहीतरी करू लागतो. इकडे युरोपची पोरगी हिम्मत नही हारती! आपल्या मुलीला घेऊन एकटी संसार पुढे ढकलत राहते. आपल्या देऊन टाकायला लागलेल्या मुलाची आठवण काढत राहते.

आता इथे पाट्या पाडू ...! आणि यामध्ये सगळी मुलं मोठी झाली आणि सगळे मोठे म्हातारे झाले ... असं मानू. चहापाणी पिऊन यायचं तर येऊ शकता आता.

मुलं मोठी होऊन काम धाम करायला लागतात. देऊन टाकायला लागलेला मुलगा software मध्ये काहीतरी करायला लागतो. नंतर झालेली मुलगी नॉवेल वगैरे लिहायचा प्रयत्न करत असते. पण software वाल्याला माहिती नसतं की उसकी एक बेहेना है. आणि नॉवेल वालीला माहिती नसतं की उसका एक भाई है!! दोघांच्या आयुष्यात प्रोब्लेम कमी असतात म्हणून ते आपापले आई वडील शोधण्याचं कार्य आलटून पालटून हातात घेतात. पहिल्यांदा सुरु करतो software वाला! तो थेट डिटेक्टिवच लावतो मागे. डिटेक्टिवला आई बाप मिळत नाहीत. पण डिलिवरी केलेला डॉक्टर सापडतो (अनुपम खेर टाईप उसूल वाला माणूस). Software वाला मुलगा त्याला जाऊन विचारतो, "बताओ मेरे माँ बाप कौन है? बताओ? बताओ?" डॉक्टर शांतपणे म्हणतो, "बेटा. मेरे उसूल मुझे इजाजत नही देते की मी तुम्हे मेरे पेशंट की identity बताऊ! चाहे वो तुम्हारे मा बाप ही क्यू न हो!"

वाजल्या का शिट्ट्या!?

Software वाला मुलगा दार धडाम करून निघून जातो. डॉक्टरके अंदरका इन्सान जाग उठतो. तो एक पत्र लिहितो आणि बायकोकडे देतो. पाकिटावर लिहिलेलं असतं की "मी मेल्यावर हे पत्र software वाल्या त्या मुलाला दे."

मग लगेच सोयीसाठी डॉक्टर मरतो पण. त्याची विधवा पत्नी software वाल्या मुलाला शोधते आणि म्हणते की "उन्होने ये तुम्हारे लिये छोडा है!"

पत्र उघडल्यावर software वाल्या मुलाच्या डोळ्यासमोर आपले तरुणपणीचे माँ बाप येतात. पत्राच्या शेवटी माँचा पत्ता असतो. Software वाला मुलगा लगेच software चं काम बाजूला ठेवून थेट त्या पत्त्यावर जातो. दार उघडतो आणि म्हणतो, "माँ!! मै आया हू!" माँच्या डोळ्यातून ढळाढळा अश्रू येतात. तिला कळतं हाच तो आपला देऊन टाकायला लागलेला मुलगा! मुलगा आजूबाजूला बघतो. "पिताजी नजर नाही आ रहे?" असं म्हणे तोपर्यंत त्याला कळतं की पिताजी म्हणे परत आलेले पण मग परत सोडून गेले. मग त्याला राग येतो. पण मग माँ म्हणते की "तुम्हारी एक बेहेनभी है! चलो तुम्हे मिलवाती हू!" बरासोके बिछडे हुये बहिण भाऊ मग भेटतात! युरोपच्या पोरीला की जी आत्ता माँ असते, तिलाही भरून येतं.

आता नॉवेलवाल्या मुलीला आपल्या भाई सारखी हौस येते पिताजी शोधण्याची. पिताजी शोधणे हा त्यांचा आता फॅमीली गेम झालेला असतो. (सुरज बडजात्या च्या सिनेमामध्ये असतात न फॅमीली गेम्स तसं). पण Software वाला मुलगा म्हणतो. "मुझे नाही मिलना उनसे. उन्होने मुझे स्वीकार करनेसे मना किया. उनकी मजबुरी थी. पर उन्होने तुम्हे ५ साल की उम्रमे छोड दिया! ये मै बर्दाश्त नही कर सकता! मुझे वचन दो की तुम उन्हे मेरे बारेमे कभी नही बताओगी!"

वाचन बिचन देऊन, नॉवेलवाली मुलगी मग एकटी शोध सुरु ठेवते. तीपण डिटेक्टिव मागं लावते. तिला आपले फलाफल विकणारे वडील सापडतात. ते आता वेगळं कुजीन विकत असतात. ती तडक आपल्या वडिलांना भेटायला जाते. सिरीयावला पोरगा सिरीयल entrepreneur सारखा सिरीयल restaurant वाला झालेला असतो. आपली मुलगी बघून जरा भावूक होतो. तिला हिस्टरी सांगू लागतो. "तुम्हारे पेहले हमारा एक और बेटा भी था!" नॉवेलवाली मुलगी उगाच माहिती नसल्यासारखं करून विचारते, "क्या मेरा भाई था? अब कहा है वो??". सिरीयाचा बाप म्हणतो, "वो अब कभी वापीस नाही आयेगा. वो चला गया. तुम उसे भूल जाओ" नॉवेलवाली मुलगी काही म्हणत नाही. पुढे तो आपल्या सिरीयल restaurant गीरी बद्दल सांगू लागतो. त्याच्या मेडीटेरेनिअन कुजीनवाल्या restaurant बद्दल पण सांगतो. (म्हणजे मराठीमध्ये फलाफलचं दुकान). "तुम्हे वहा आना चाहिये था. सगळे आयटी वाले भारी लोक तिकडे यायचे. एक software वाला मुलगा तर खूप टीप पण द्यायचा." नॉवेलवाल्या मुलीची ट्यूब चमकते. तिला कळतं की जसं कभी ख़ुशी कभी गम मध्ये सारूक आणि ह्रितिक नकळत रस्त्यावर एकमेकांच्या बाजूने गेलेले, तसं आपला नुकताच सापडलेला software वाला भाऊ जेव्हा चकाट्या पिटायचा, तेव्हा तोही नेमका याच हॉटेलमधून फलाफल खायला यायचा! म्हणजे वो अपने बाप से मिल चुका है!!! पर उसको मालूम नाही है!!!!! पण दिलेल्या वचनमुळे ती काही बोलत नाही.

ती टाटा बाय बाय करून बाहेर जाते आणि कॉईन बॉक्स वरून फोन लावते. भावाला सांगते. "हा भैय्या!! वो फलाफलवालेही ही हमारे पिताजी है!!"

Softwareवाला भाऊ चाट पडतो. त्याला आठवतं. तो म्हणतो. "हा. मुझे वो restaurant याद है. उसके मालिकसे भी मिला हू मै. शायद हमने हात भी मिलाया है! हा मुझे याद है!!" पण पुढे म्हणतो की "पर मुझे अभीभी कोई इंटरेस्ट नही है उनसे मिलनेमे. उनको मेरे बारे मी मत बताओ!!"

आली का पंचाईत? नॉवेलवाली बहिण काही न बोलता निघून जाते.

पुढे दोघे बहिण भाऊ खूप प्रसिद्ध होतात. आणि एक चतुर इंटरनेटचा ब्लॉगर उंगली करतो. तो उगाच निष्कर्ष लावतो की या नॉवेलवाल्या मुलीचा हा जो फलाफलवाला बाप आहे त्यांनच या software वाल्या मुलाला जन्म दिलाय!! हय गय न करता तो थेट हे त्याच्या ब्लॉगवर टाकतो पण. म्हणतो फ्रीडम ऑफ एक्स्प्रेशन आहे. मला वाटलं. मी टाकलं.

सिरीयाचा बाप ते वाचतो. तो नॉवेलवाल्या मुलीला विचारतो. ती म्हणते. "हा पिताजी. वोही आपका खोया हुआ बेटा है. ... मगर शायद, उसको आपसे नाही मिलना है!!"

...आणि मग ते परत कधीच एक मेकाला भेटत नाहीत!!!

संपली गोष्ट!

पुढे नॉवेलवाल्या मुलगीचं नॉवेलसाठीचं स्ट्रगल संपतं. ती एक नॉवेल आपल्या software वाल्या भावावर लिहिते. नंतर दुसरं फलाफल वाल्या बापावर लिहिते. सेट्ट!

युरोपची पोरगी तिच्या आईवाल्या रोलमध्ये आयुष्यभर बऱ्याचदा सॉरी सॉरी म्हणत राहते.

सिरीयाचा पोरगा हॉटेलं बदलत राहतो.

Software वाला मुलगा किरॅनिस्ट असतोच. तोही कधी आपल्या पिताजीका मुह नाही बघत. मात्र माँ च्या टच मध्ये राहतो.

हे लिहिल्यावर मला एकदम ज्ञानेश्वर लेवलचं काम केल्यासारखा आगाऊ फील आलाय. एखादं अवघड पुस्तक सर्वसामान्यांना समजेल अशा भाषेत सांगण्यापेक्षा पवित्र काम ते आणखी काय? तुम्हाला काय वाटलं ड्रामा फक्त सिनेमामधेच असतो का काय?

आता प्रमुख कलाकारांची ओळख.

नॉवेलवाली मुलगी म्हणजे मोना सिम्पसन

सिरीयाचा पोरगा म्हणजे अब्दुलफताह जानदाली

युरोपची पोरगी म्हणजे जोआन सिम्पसन

Software वाला मुलगा म्हणजे स्टीव जॉब्स.

इसाक वाटरसन शप्पथ सगळं खरं लिहिलंय. ५ पैशाचा मसाला सोडला तर हे सगळं असं आणि असंच झालेलं. आता परत वाचो गोष्ट मग लिंक लागेल. नाहीतर जॉब्सचं पुस्तक वाचो. आपण मनाचं काही टाकत नाही.

तळटीप. जॉब्स वर हॉलीवूडनं दोन सिनेमे काढले. पण हा प्लॉट कसा काय सोडला देव जाणे!! बॉलीवूडनं सिनेमा काढला असता तर पहिला या विषयावर काढला असता. आणि सुरज बडजात्या आणि रमेश सिप्पी वगैरे लोकांनी कॉपी राईट वायोलेशनची केस पण केली असती!

वेडा दिमित्रीस...

 अथेन्समध्ये दरवेळी कोणीतरी इंटरेस्टिंग माणूस सपडतोच. यावेळी दिमित्रीसची पाळी होती.

शहराच्या मधोमध, बऱ्यापैकी वस्तीमध्ये त्याचं घर होतं. माझ्या ऑफिसचे दोघे आणि मी मिळून पुढचे तीन दिवस अथेन्स मध्ये कामासाठी जायचं होतं. या तीन दिवसात हॉटेलचा ऑप्शन सोडून कोणाच्या घरी राहायची आयडिया आमच्यातल्या एकाला फार भारी नाही वाटली. त्यानं हॉटेल निवडलं. वेंकट आणि मी दिमित्रीसकडे प्रकटलो. वेंकट सकाळीच पोचला. मला पोचायला रात्र झाली.

दाराच्या वरच्या काचेच्या भागातून आतमधला जिना दिसत होता. त्याच्या दुसऱ्याच पायरीवर, मोठीच्या मोठी काळसर तपकिरी झालेली दाढी असलेला, एक वयस्कर माणूस, हातात पुस्तक घेऊन, पांढऱ्या शुभ्र कपड्यात रस्त्याकडे नजर रोखून बसला होता. गाफील असताना नजर गेली असती तर छातीत धडकीच भरली असती असला अवतार इतक्या रात्री दाराशी बघून. पण दिमित्रीसकडं असली भानगड असणारे याची थोडीफार कल्पना आधीपासून असल्यामुळे तितकासा धक्का नाही बसला. तो बसलेला माणूस म्हणजे साक्षात सॉक्रेटिस होता! त्याच्या बाजूने ६२ वर्षाचा दिमित्रीस पळत पळत पायऱ्या उतरून खाली आला आणि त्यानं दार उघडलं. माझी नजर सोक्रिटीस कडेच होती. घर सोडून परत जाताना याच्याबरोबर फोटो काढायचा असं ठरवत मी आत गेलो.

आमची सोय दुसऱ्या मजल्यावर केलेली. पहिल्या मजल्यावर दिमित्रीस आणि त्याच्या अचाट कलाकृती. आणि तळाच्या मजल्यावर, दिमित्रीसपेक्षा वयानं थोडीशीच लहान असलेली, त्याची मैत्रीण जोआन. "ही माझी मॅनेजर आहे. ही मला खूप आवडते. माझं हिच्यावर प्रेमच आहे. ही इथे राहते. मी वर राहतो. तुम्हाला उद्या हीच ब्रेकफास्ट देईल. माझं इंग्लिश जरा वाईट आहे पण हिला छान इंग्लिश बोलता येतं. तुम्ही हिच्याशी बोला." असं म्हणून दिमित्रीसनं तिची ओळख करून दिली. दिमित्रीसच्या दोन वाक्यांमध्ये आणखी कोणी बोलायची जागा शोधणं म्हणजे जरा अवघडच प्रकरण होतं. जोआन नुसतीच हसून माझ्याकडं बघत होती. दिमित्रीसची मात्र बडबड सुरूच होती. फोटोमध्ये बघितलेल्या बाकी गोष्टी कुठं कुठं आहेत यावर बोलत आम्ही वरच्या मजल्यावर गेलो. वेंकट आमचा आवाज ऐकून बाहेर आला. म्हणाला, "अरे यार सवाल मत पुछो. ये वैसेभी बोहोत कुछ कहानी बताता है. मुझेभी बताया था. पर अधेसे ज्यादा कुछ समझ नही आया!" पण आपण थांबतोय थोडीच! दिमित्रीसची एनर्जी अशी होती की ती बघून कोणी गप्प बसूच शकणार नाही! आमच्या हिंदी संभाषणामुळे तो क्षणभर थांबला. आणि मग म्हणाला, "तुम्ही भारतामधून आला न? तुम्ही लोकं खूप फास्ट बोलता! मला काही कळतंच नाही. जर स्लो बोला. मग जरा जरा कळतं मला. आता माझं वय पण ६२. याचं नाव यानं मगाशी सांगितलेलं पण तेही माझ्या आता लक्षात नाही. तशी तुमची नावं जरा अवघडच आहेत." याच्या अंगात कशाची एवढी एनर्जी संचारली होती देव जाणे. पण संसर्गजन्य एनर्जी होती ती. त्याला आम्ही म्हणालो, "आम्हालापण ग्रीक बोलता येत नाही. त्यामुळे तुमच्या इंग्लिशची फारशी काळजी करू नका. काहीतरी मॅनेज करू आपण." दिमित्रीस मग खालच्या मजल्यावर जाऊन मावळला आणि आम्हीही झोपी गेलो.

हा माणूस बोलताना इतके हातवारे करायचा, इतक्या उड्या मारायचा, की साठी उलटली असेल असं वाटायचा स्कोपच नव्हता. कंबरेतून नकळत थोडासा वाकलेला होता. तेवढंच काय ते असेल तर वयाचं लक्षण! या माणसाकडे इतकी एनर्जी होती, त्याच्या कामाबद्दल इतकी पॅशन होती की बोलायला लागला की डोळे आपोआप मोठे व्हायचे आणि त्याच्या हातवाऱ्यांबरोबर हलायला लागायचे! वेंकटसाठी सुरुवातीला दिमित्रीस म्हणजे "मी ही इथं काय मज्जा केलीए महितीए का?" असं म्हणणारे 'मी आणि माझा शत्रुपक्ष' मधले आजोबा होते. पण त्या आजोबांना आपणहून प्रश्न विचारणारं माझ्यासारखं सावज सापडल्यावर त्यांचा आनंद गगनात मावत नव्हता! वेंकटला सुरुवातीला काळात नव्हतं की मी जेन्युअनली इंटेरेस्टेड आहे की दिमित्रीसची खेचतोय. पण खरं सांगायचं तर दिमित्रीसकडं इतकं काही साठवलेलं होतं की ते बघितलं नाही तर आपलीच वेगळी चेष्टा झाल्यासारखं झालं असतं. पोटली बाबाकी सारखं दिमित्रीस त्याचे किस्से सांगत गेला आणि नंतर वेंकट पण त्याचा फॅन झाला. या माणसाने त्याच्या घरातलं सगळं समान स्वतः बनवलेलं. लाकडी गोष्टी बनवण्यात हातखंडा असावा त्याचा. एक बुद्धिबळाचा मोठा पट बनवलेला. भिंतीवर असंख्य गोष्टी मांडलेल्या. याने इमिलिओ नावाचा रोबो बनवून मधल्या खोलीत ठेवलेला. त्याचं वयही सुमारे ३० वर्ष होतं. जसजशी नवीन टेक्नॉलॉजी येत गेली तसे इमिलिओला नवीन गोष्टी मिळत गेल्या. आता खोलीमध्ये कोणीही आलेलं त्याला आपोआप कळायचं आणि तो हॅलो म्हणायचा. त्याच्या खांद्यावर कॅमेरा बसवलेला आणि त्याचं प्रक्षेपण थेट दिमित्रीसच्या खोलीत. एका युरी एल्गार नावाच्या राष्टीयन माणसाबरोबर मेतकूट जमवून याने ७ स्टॅच्यू बनवलेले. पायरीवर बसलेला सोक्रिटीस त्यातलाच एक. लिविंग रूम च्या छतावर आणि एक माणूस तरंगत होता. किचनच्या दारात हिप्पोक्रॅटिस उभा होता. डॉक्टर लोक शपथ घेतात न, तो हाच. दुसऱ्या मजल्यावर जिथे आम्ही राहत होतो तिथे दरवाज्यात दोन एलिअन्स उभे होते. लिविंग रूम मध्ये याने स्वतः बनवलेल्या खुर्च्या होत्या. त्यातली एक दिमित्रीसची फेवराईट. त्याच्या एका हातापाशी किबोर्ड जोडलेला, दुसरीकडे कॉम्प्युटरचा स्क्रीन. त्यावर चेसमास्टर800 चा पट कायम मांडलेला. आम्ही कॉलेजमध्ये असताना बघितलेला मी ती चेसचा गेम. त्यानंतर थेट आत्ता दिमित्रीसच्या खुर्चीवर पाहिला. कुठे टेबलवर छोटी स्टीलची सोलर सिस्टीम ठेवलेली. यातल्या बऱ्याच गोष्टी कचऱ्यातून उचलेल्यात हेही दिमित्रीसनं लगेच अधोरेखित केलं! कुठे खास लाकडाचे वेगळे आकार करून लाईटचे स्टँड होते. आणि हे सगळं मी बनवलंय हे सांगताना काय लकाकायचे त्याचे डोळे! वाह..! त्याचं लेटेस्ट म्हणजे एक सोफा होता. त्याला एक मेटलची आर्क होती. ती फिरवून गादीवर ठेवली की आकर्षक सोफा. परत फिरवून उभी केली की एकदम डिजाईनर बेड. दुसऱ्याबाजूला आणखी एक अर्धी आर्क. त्यावर एक छोटा लाईट. आमचा हॉटेलमधला मित्रपण येऊन बघून गेला. एक ग्रीक मित्रही घर बघायला म्हणून दुसऱ्या दिवशी खास घरी आला. आणि मी लोकांना घर बघायला बोलावलं म्हणून हा आणखीच खुश.

दुसऱ्या दिवशी घरी यायला थोडा उशीर झाला तर दरात उभं राहूनच याने हजेरी घेतली. म्हणाला, "६ ला फोन कर म्हणलेलो न? मग का नाही केलास? काळजी वाटून राहते न? लेट झाला तर काय हरकत नाही पण सांगून ठेवावं न?" साक्षात आमच्या मातोश्रीच समोर दिसल्या. तिसऱ्या दिवशी इमाने इतबारे संध्याकाळी फोन करून दिमित्रीसबाबाला सांगितलं की "लेट होणारे यायला". मग ओके म्हणाला. ब्रेकफास्ट आपल्या आपल्या रूम मध्ये करायचा नियम होता त्याचा, पण आम्ही सगळे जोआनच्या इथेच बसायचो गप्पा मारत. त्यानं कसं त्याचे आईवडील ग्रीस सोडून चेक रिपब्लिक मध्ये गेले ते सांगितलं. त्यांच्यात २५ वर्षाचं अंतर होतं म्हणे. पहिला चान्स मिळताच त्यानं अथेन्स मध्ये बस्तान हलवलं. आपल्या आई वडिलांचा देश याला बघायचा होता. म्हणाला कालच ग्रीसनं युरोपिअन युनियन बरोबर ९९ वर्षांचा करार केला. काहीतरी शेकडो मिलियन का बिलियन युरो परत करायचेत. त्याच्या मनाला हे विशेष लागलेलं. म्हणाला, "लोकांना कळलेलं नाहीए अजून, पण आजपासून आम्ही ऑफिशिअली पारतंत्र्यात गेलो आहोत."

जोआनचं सगळं लक्ष घर बघण्यात होतं. कायम हसतमुख आणि एकदम शांत. आम्ही गुरुवारी निघणार हा हिशोब तिच्या मनात. दररोज सकाळी आमचं वरच्या मजल्यावर दार वाजलं की ही लगेच बाहेरून आमच्यासाठी ब्रेकफास्ट घेऊन यायची. ज्यूस बनवायची फ्रेश. मला कामासाठी माझा प्लान थोडा बदलावा लागला. बुधवारी संध्याकाळी ऐवजी सकाळी निघायला लागणार होतं. आदल्या दिवशी लेट आल्यामुळं या दोघांना सांगू नाही शकलो. आता सकाळी हे लोक उठायच्या आधीच गायब होणार होतो. फोटो बिटो काढू शेवटच्या दिवशी असं ठरवलेलं ते सगळं आता राहून जाणार होतं. तरीही आम्हाला सकाळी जाग आली आणि खाली जोआनला आम्ही उठल्याची चाहूल लागलीच! समान घेऊन पायऱ्या न वाजवता जरी मी खाली आलो, तरी ही बाहेर आलेली आधीच. "मी निघालोय, वेंकट थांबतोय आणि एक दिवस असं सांगितलं तिला". दिमित्रीसचा दरवाजा बंद होता अजून. पण न सांगता गेलो तर आणि परत हजेरी घ्यायचा म्हणून जोआनला विचारलं की असेल का हा बाबा जागा? पण तिची गडबड वेगळीच. ब्रेकफास्ट न करता कसं सोडू याला? "थांब आलेच" म्हणून बाहेर पडली ती. दिमित्रीसला पण बेल मारून गेली. तो नाईटड्रेसमधेच खाली आला! सगळं ठीक आहे न? वगैरे विचारपूस झाली. तेवढ्यात जोआन ब्रेकफास्ट घेऊन आली. पण मला वेळच नाहीए हे ऐकून खट्टू झाली. तरी दही घ्यायलाच लावलं तिनं. गाडीत बसून खा म्हणाली. परत आम्हाला आमच्या मातोश्रीच आठवल्या. वेंकट गालातल्या गालात हसत हा सगळा प्रकार बघत होता. जाताना दिमित्रीसने ग्रीक स्टाईलमध्ये दोनही गालावर पप्पी घेतली आणि म्हणाला, "परत कधीही ये, यु टू आर ऑलवेज वेलकम." वेंकटनं परत आठवण करून दिली की तो जात नाहीए. जोआन म्हणाली, "पॅरिसमध्ये जातोयस, जरा जपून." आणि या धावत्या भेटीची सांगता झाली.

ग्रीसचं आणि भारताचं बरच सेम सेम आहे. तसं अख्ख्या युरोपबद्दलच वाटतं मला तो भाग वेगळा. फरक एवढाच की ग्रीक लोक पैसा आणि देव सांभाळून ठेवण्यात कुठेतरी कमी पडले असावेत. सगळ्या देव लोकांच्यात कोणी अनाथ देव असतील तर ते ग्रीक लोकांचे. त्यांना आता फक्त म्यूजिअम मधेच स्थान. मंदिरं त्यांच्या नाशिबातून गेली. पैशाचा जर झोलच झालाय. दिमित्रीस म्हणाला, "तशी माणसं इकडची छान मनानं पण आता पैसा कमी, कारखाने बंद पडतायत, म्हणून थोडं विचित्र वागतात." मी माझ्या ग्रीक मित्रांना सांगतो की मी जेव्हा जेव्हा अथेन्सला आलोय तेव्हा तेव्हा खूप भारी लोक भेटलेत. आणि त्यांची प्रतिक्रिया नेहमीच जराशी रुक्ष असते. "तुला त्यांच्याबरोबर दररोज थोडीच राहावं लागतं? म्हणून तुझ्याशी बरं वागत असतील." शेवटच्या दिवशी परतताना मोठाले रस्ते आणि तिथं बंद पडलेली दुकानं दिसतायत. कारखान्याच्या बाहेर थकलेल्या लोकांची गर्दी दिसतेय. हे बंद झालेले दरवाजे कधी उघडतील याची कल्पना कोणालाच नाहीए. दिमित्रीस म्हणाला की तो कोण्या एका अमेरिकन कंपनीला सगळं समान करून विकणार होता. पण क्रायसीस नंतर सगळं ठप्प झालं. आता सगळं समान त्यानं घरात सजवलंय. काहीतरी खटाटोप करून मार्ग काढणं सूरू आहे. आता जे दूध त्याच्या बहिणीला चेक रिपब्लिक मध्ये अर्ध्या युरोपेक्षा कमीमध्ये मिळतं ते त्याला अथेन्स मध्ये एक युरोला मिळणारे.

आमच्या काळी असं नव्हतं, म्हणणारे लोक इथं खूप अढळतात. फक्त "आमच्या काळी"च्या ऐवजी याच्याकडे आता "बिफोर क्रायसीस" अशी टर्म प्रचलित आहे. लोकांची अधे मध्ये कोणा ना कोणाच्या विरोधात निदर्शनं वगैरे सुरु असतात. आणि बाजूच्याच भिंतींवर एखाद्या सीम कार्डमुळे, फोनमुळे, एखाद्या क्रीममुळे किंवा एखाद्या पाण्याच्या बाटलीमुळे प्रचंड खुश झालेल्या सुखी कुटुंबांच्या, तरुणांच्या, मुला मुलींच्या जाहिराती पण असतात. आमचं प्रॉडक्ट घेतलं की लाईफ एकदम सेट ही युक्ती इथं अजूनही चालताना दिसते. इतकं सोपं आणि इतकं अवघड असं आयुष्याचं विश्लेषण असं एकाच आणखी कुठे बघायला मिळेल? हे सगळं असूनही या लोकांनी मध्यंतरी सीरियावगैरे कडून आलेल्या निर्वासित लोकांना आपल्या देशात आसरा द्यायला अजिबात कमी केलं नाही! हेही तितकंच विशेष.

वेड्या दिमित्रीससारखं हे शहर पण तितकंच वेडं वाटतं. दोघांनाही काहीतरी मार्ग लवकरच सापडो.

 

(दिमित्रीसची ग्रीक भाषेतली वेबसाईट: www.idc-space.com)

 

 

उगाचच धार्मिक वगैरे

मी असं वाचलंय की हिंदू म्हणजे धर्म वगैरे नाहिए पण जगण्याची पद्धती आहे. त्याच्या आतमध्ये लागलंच तर परत सर्वधर्म सहिष्णुता असंही आहे. मध्यंतरी असंही वाचलं की इस्लाम धर्मामध्ये एकमेकांशी भाईचाऱ्याने वागावं असं म्हणलंय. अतिथी म्हणजे भगवान हे असं त्यात सांगितलंय. मग बौद्ध धर्म आहे, जैन आहे. त्यांनाही सगळ्यांवर दया करायची आहे. ख्रिश्चन धर्मामध्येही सगळ्या जगात शांतता आणि प्रेम पसरवण्यासाठी प्रार्थना करा असं संगताना मी ऐकलंय. आणि मग हे असं असताना, कोणी काहीही मानो, सगळं केशवं प्रति गच्छतिच हे असंही ठासून सांगणारे मला भेटलेत. आमचा अल्ला हाच एकमेव देव यासाठीही मारामारी करणारे मला दिसलेत. येशूच तुमचं रक्षण करणार, त्याला शरण जाच असं म्हणून ट्रेनमध्ये लोक पण माझ्या मागं लागलेत. एकूण काय? तर धर्म ही मजेशीर भानगड बनलीय. धर्माच्या बाबतीत सुद्धा कदाचित ८०-२० रुल असावा. म्हणजे ज्यांना ८०% कळालं असे २०% आणि ज्यांना २०% कळालं असे ८०%.

आणि मग उथळ पाण्याचा मुबलक खळखळाट!

आता पुढे लिहिलेलं सगळं हाही उगाच केलेला खळखळाट असूच शकतो. आणि सगळेच खळखळाट निसर्गरम्य असावेत असा नियमही नाही. तेव्हा वाचता वाचता जास्ती त्रास होऊ लागला तर लगेच थांबावं.

धर्माची तपशीलं आपल्या आपल्या परीनं, कुवतीनं, किंवा इंटरेस्टसाठी हक्कानं आणि अधिकारवाणीनं मांडणारी एक जमात बहुदा प्रत्येक धर्मामध्ये असतेच. बऱ्याचदा त्यांना इतकं काही काही कळलेलं नसतं की मग त्यांना बाकीच्या कोणी काही कळून घ्यायचा प्रयत्न केलेलं चालत नाही. "मला आधी समजलं" म्हणून ज्यांनी आधी हात वर केला त्यांनी मग पूर्व दिशा दाखवायची, ही त्यांची परंपरा! कोणाच्या पुस्तकाचं कव्हर जास्ती सुरेख, किंवा कोणाची जास्ती पानं, किंवा सर्वात जुनं पान कोणाकडे, किंवा कोणाचं पुस्तक जास्ती खपलंय हे यांच्या तात्विक चर्चेचे मुद्दे! पुस्तक उघडायची तसदी कोण घेतो?

पण हे सगळं असं असलं तरीही मला वाटतं की there's indeed One sane version of every religion. And whatever little I could read so far, to me each of that version sounded pretty nice.

मग सगळ्यांचं सगळंच भारी असणार असेल तर काय हरकत आहे सगळंच शिकायला? "धर्म" हा खरं तर multiple choice question करायचा.



म्हणजे कोणी म्हणेल की मी हिंदू-मुस्लिम. किंवा कोणी मुस्लिम-ख्रिश्चन. किंवा कोणी बौद्ध-मुस्लिम-हिंदू. ज्याचे जास्तीत जास्ती धर्म त्याला जास्ती भाव. सगळे पार्क्स मोफत. बँक मध्ये एखादा टक्का व्याज जास्ती. बिग बझार मध्ये फास्ट ट्रॅक लाईन. किंवा टोल माफ. किंवा शाळा कॉलेजमध्ये ज्यादा responsibility. हवं तर जॉब मध्ये किंवा अप्रेजल मध्ये एखादा पॉईंट चढ.

हे धर्म कसे मिळवायचे याची एक पद्धत करायची. त्याचे खास वर्ग करायचे. आपण भाषा नाही का शिकत? तसं. म्हणजे धर्माची exclusivity जाऊन inclusivity आली पाहिजे. या धर्मासाठी तो धर्म सोडायचा असली भानगड बंद. तुम्हाला भारी व्हायचं असेल तर मराठीही आलं पाहिजे आणि इंग्रजीही. सगळं आलं तर तुम्ही लय भारी. नाही आलं तरी काही प्रॉब्लेम नाही पण बाकीच्यांना नावं ठेवत बसायचं नाही! म्हणजे अणुबॉम्ब बनवण्यासाठी इंग्रजी वापरलेलं म्हणून जपानी माणसांनी इंग्रजीवर बंदी आणायची असली फालतुगिरी नाही.

इंग्रजी शिका, फ्रेंच शिका, मारवाडी शिका किंवा मराठी शिका. शहाणे व्हा. सोपा हुशोब. तसंच हिंदू धर्म शिका, इस्लाम शिका, ख्रिश्चन धर्म शिका. शहाणे व्हा. हाही सोपा हिशोब.

उदाहरणार्थ, प्रत्येक भाषेत प्रेम व्यक्त करायची पद्धत वेगळी, त्यांचे nuances वेगळे, पण व्यक्त होणार ते प्रेमच! त्यासाठी शायरी वापरा, दोहे वापरा, अभंग म्हणा किंवा verses लिहा! हे सगळंच समजलं आणि जमलं तर किती माजा? तसंच प्रत्येक धर्मांमधले nuances, रीती, रिवाज, आणि शिकवणी वेगवेगळ्या. हेही सगळं समजलं आणि जमलं तर? माजा म्हणजे काही काळानंतर जसं भाषा एकमेकांचे शब्द वापरायला लागतात, तसं धर्म पण एकमेकांमध्ये मिसळू लागले तर?

असो. तर हे असे धर्म बिर्म शिकवायचे कोणी? तर हे वर जे ८०% कळलेले २०% घटक होते की जे बहुधा धार्मिक सावळो गोंधळापासून लांबच राहतात त्यापैकी काही सुज्ञ लोकांना आपापले धार्मिक वर्ग चालवायला द्यायचे. खूप साऱ्या धर्मांचा गाढ अभ्यास आणि त्या सगळ्यांवर गाढ प्रेम असलेले लोक तिथे प्राध्यापक ठेवायचे. प्यार एकदाच होतं हे थोतांड आहेच मग एक नाही पण खूप साऱ्या धर्मांवर खरं खुरं प्यार असायला काय हरकत आहे? अशा धार्मिक शाहरुख खानांना गुरू निवडायचं. आणि या सगळं शिकलेल्यांची मग practicals ठेवायची. नाही जमायचं कदाचित सुरुवातीला. पण नंतर जमेल. प्यारमे सगळं मुमकिन असतं. सिलॅबसच्या बाहेर गेलं कोणी की तडक शाळेत परत पाठवायचं. फर्जी पुस्तकं आणि भरकटलेल्या शिकवण्या सगळ्या बंद!

या सगळ्यांचा मग एक धार्मिक कोशंट ठेवायचा. त्याला उगाचच DK म्हणूया. हा DK म्हणजे ICC Cricket Ranking प्रमाणं करायचा. कायम अपडेट होणार तो. प्रत्येक माणसाचा, राज्याचा आणि देशाचा एक एक DK. आपापल्या आधार कार्ड नंबरला चिकटवून ठेवायचा तो. ४ लोकांना एखादा धर्म बिर्म बरोबर समजावला की तुमचा DK वाढणार. धर्माच्या नावानं उटपटांग गोष्टी केल्या की कमी होणार. प्रसंगी अशांचे धर्मच काढून घ्यायचे. निगेटिव्ह DK वाल्याना जास्ती टॅक्स. पॉसिटिव्ह DK वाल्याना कमी टॅक्स. दर ५ - ६ महिन्यांनी आपल्या आपल्या प्राध्यापकांशी जाऊन गप्पा मारायच्या. आपण कसं वागलो, काय केलं हे सांगायचं. आणि मग प्राध्यापकांनी तुमचा DK अपडेट करायचा. लयी भारी DK वाल्याना प्राध्यापक व्हायची संधी. आणि प्राध्यापक असणं हा प्रकार भारी असतोच की. या प्राध्यापकांनाच धर्माचा सिलॅबस नियमित अपडेट करत राहायची मुभा.

याचे केवढे फायदे होतील? उगाच अल्पसंख्यांक वगैरे लाड नाहीत. लोकांना प्रेम बीम करताना सोपं होईल. जास्ती ऑप्शन मिळतील. आम्ही अमुक अमुक धर्माचे कट्टर आहोत हे वाक्य लाजिरवाणे होईल. सुट्ट्या वगैरे बऱ्याच मिळू शकतील. धर्म, अर्थ, राष्ट्र हे सगळं जोडता येईल. कोणाच्या धार्मिक भावना दुखावल्या की त्याना लगेच शाळेत घालता येईल.

How about that?

तळटीप: या सगळ्यातला मजेचा भाग सोडला तरी खूप वाईट नाही आयडिया? नाही? उगाचच नाजूक, भावूक, आणि गरीब करून ठेवलंय आपण धर्माना. त्यांना ना मैत्री करायचा स्कोप ना कोणाशी गप्पा मारण्याचा! विचार करून पहिला तर कितीतरी गमतीशीर गोष्टी घडू शकतील यामध्ये. आणि मुख्य म्हणजे religions would also start evolving! तुम्हाला तुमच्या ग्रुप मध्ये शेअर करायचं असल्यास जरूर करा. आणि काय काय भारी होऊ शकेल असं सुचलं तर तेही सांगो...

पाडवा झाला काल. आता नवीन वर्षाची नवीन स्वप्नं हवी! तर हे माझं नवं स्वप्न. उगाच धार्मिक वगैरे...

बाकी पाडव्याच्या तुम्हा सर्वाना खूप शुभेच्छा...

Love Story

"हे सगळे लव स्टोरी वाले बकवास आहेत. म्हणजे मला तू अवडलीस. तुला मी अवडलो. आपल्या घराच्यानाही काही प्रॉब्लेम नव्हता. हे सगळं किती सही वाटायला हवं? पण च्यायला या सिनेमांच्या, हे सगळं ब्लॅंड वाटायला लागलंय! कोण जबाबदार याला? कोण? यांनी माझं लाईफ असं बोरींग केलंय!!" गेल्या पंधरा दिवसात त्यानं पंचविसाव्यांदा काढलेला विषय!

"तुझी काय इच्छा आहे? पळून जायचंय का मग तुला? तसं करू. मग तुला मिळेल excitement? तू फ्री मध्ये चिडचिड करू नको." फोनमधून मानही वर न काढता तिनं दिलेली प्रतिक्रिया.

"असं नसतं यार. पळून गेलो आपण तरी कोणाला काही वाटणार नाही! माझी आई खाऊचा डब्बा बांधून देईल आणि तुझा बाप तुझ्याकडे क्रेडिट कार्ड देईल. याला काय पळून जाणं म्हणतात? हवाच काढलीय राव सगळी!" त्याच्या येरझाऱ्या सुरु झाल्या.

"तुझं हे जे काय उसने प्रोब्लेम्स आणणं सुरुये न? त्याला माझी आज्जी याला भिकेचे डोहाळे म्हणते."

"येस्स. आपण सांगू तुला डोहाळे लागलेत! खरे वाले. How about that?"

क्षणभर थांबून, तिने नुसते डोळे वर केले. त्याच्याकडे रोखले. आणि मग पुढे म्हणाली, "फालतूपणा करू नको. कोणाला पटणार नाही!" आणि ती परत फोनमध्ये विलीन झाली.

याचा अर्थ कसा लावायचा हे त्याला एक मिनिट कळलच नाही. कपाळावर आठ्या आणून त्यानं विचारलं, "का??" त्याचं अजून नक्की झालेलं नव्हतं की हा आपल्याला टोला मारला की आणखी काय होतं?

"पटलं जरी तरी काय? आता 2 3 आठवड्यात लग्न तर आहे. Chillax आहेत सगळे लोक आपले."

"नाही यार. असं नसायचं असतं फ्यामिलीवाल्यानी."

तो काही थांबायचं नाव घेईना. आणि त्याच्या किरकिरीमुळं तिची लिंक काही लागेना. तिनं फोन बाजूला ठेवला.

त्याचं पुढे सुरूच होतं. भुवया उडवून तो म्हणाला, "मी नकार देऊ का लग्नाला?"

"आणि?" आता ती पण रिंगणात उतरली.

"आणि काय कुठे? बस, नकार म्हणजे नकार. दिल बदल गया म्हणून सांगतो."

"हो. माझी ताई खूप खुश होईल मग!" ती टाळी वाजवून म्हणाली.

तिची ताई म्हणजे त्यानं वश न केलेला एकमेव किल्ला! आता हा असा जखमेवर वार झाल्यावर त्याचा पवित्राच बदलला. "ए ए ए ए... जा म्हणावं तिला! अख्ख्या कॉलेज मध्ये आपल्याला competition नव्हती काय? तिला काय प्रॉब्लेम आहे माझ्याबरोबर? तुझ्या बाबांना विचार. कसले इंप्रेस्ड आहेत ते माझ्यावर."

"बाबा तसंही सगळ्यांच्या वर इंप्रेस्ड असतात. त्यात काय एवढं?" तिनं परत फोन उचलला.

त्यानं पुढं सरसावून परत तो खाली ठेवला आणि म्हणाला, "हे सगळं तुझ्या ताईनं पढवलंय न तुला?"

"छ्या! बाबांना काय मी आज थोडीच ओळखते? त्यांना आमचा पेपरवाला पण एकदम कष्टकरी आणि आदर्श वाटतो!" असं म्हणून तिनं आता पेपर उचलला.

"What do you mean?" त्यानं तिच्या हातातला पेपर खाली ठेवला.

"काही नाही. असंच."

"असंच... कसंच?"

उगाचच थांबत थांबत मग ती म्हणाली, "ताई म्हणते की ... आपल्या कॉलेजची पोरं ... जरा चंपक होती! तिच्या कॉलेज मध्ये एकापेक्षा एक असायची!"

परत ताई!! "आहाहाहा... उग्गाच!"

"नाही खरंच. तो झाकीर आठवतो का तुला? तो IAS झाला पण म्हणे! किंवा तो प्रवीण यायचा बघ घरी कधी कधी आमच्या. आठवतोय का? तुला जीममध्ये ये म्हणालेला बघ. तो आर्मी मध्ये गेला पण म्हणे!"

याला काहीतरी उत्तर देणं भाग होतं. "आपले पण आहेत की लोक. पक्या नाही गुगलमध्ये सिलेक्ट झाला?"

"हं. Good for him." तिनं परत निर्विकारपणे उत्तर दिलं. पण ते बरोबर जाऊन लागलं.

"हं काय हं! आणि ... आणि ... तो चिम्या पण काहीतरी करत होता की..." हव्या त्या वेळी कोण मित्र हातीच येईना.

"चिम्या? त्याला डेक्कनला चुकून धरलेला पोलिसानं... तो? तो काय करतोय?"

"अं... तो ... तो पण करतोय की काहीतरी! ते नाही का ..."

"ठीके रे. तुला तो ताईच्याच बॅचचा ..."

"अबे सोड यार तुझ्या ताईची बॅच!! आपल्या पेक्षा किती वर्षाने मोठी आहे सांग ती!! उगाच काय त्यांची competition मला?!"

"अरे competition नाही! पण मला असं वाटलं ब्वा असंच की..."

"हा एक मुलांना कायमच थ्रेट असतो यार! एक तर मुलीना २-४ वर्षं मोठी मुलं पटवायचा काय छंद असतो काय ठाऊक! च्यामारी कोण कुठला सिनिअर कधी येऊन व्हिलन बनेल सांगता येत नाही! तुम्ही आपल्या वयाची माणसं का नाही बघत? हा? आणि ही थोरल्या भावा बहिणींची जमात तर आणखीच डेंजर. मुबलक competition मुफ्त्मध्ये उपलब्ध करून देण्यात येईल! असा बोर्डच गळ्यात टांगत असावेत. हम दो हमारे एक. हे असंच असायला हवंय."

याहून सुरेख करमणूक ती आणखी काय. अशी ती त्याच्याकडे बघत होती. पण त्याचं पुढे सुरूच होतं.

"म्हणजे एखाद्या मुलानं काय काय सांभाळावं? आपल्या वर्गामधली अगाऊ पोरं manage करा. वर तुमच्या गल्ली मध्ये, अपार्टमेंटमध्ये कोण काय आहे का बघा. वर तुम्हाला एक समजून घ्या!! आणि ही सिनिअर बॅच अशी कधीपण टपकू शकते मधेच! ते आहेच! बऱ्याचदा तर आमचा पत्ता कट झालाय हे कळायला पण वेळ लागतो. काय कमी टेन्शन असतात होय! तुझ्या ताईला काय माहिती?"

त्याच्या येरझाऱ्या कधीच थांबल्या. तिनं हसून त्याच्याकडं बघितलं. जवळ जाऊन केसातून हात फिरवला. "हाय रे मेरे Gladiator! बघ की मग. किती अडथळे पार केलास. केवढं लढलास! दमला असशील न. श्वास घे जरा. कॉफी टाकू?"

आणि त्याच्या लेटेस्ट नौटंकीच्या सव्वीसाव्या प्रयोगाची तिनं परत एकदा यशस्वीपणे सांगता केली.

आपला दगडाचा देव... आणि त्याची आणखी एक गोष्ट

एक असतो दगड. त्याला नवीन नवीन देव केलेलं असतं. मोकळ्या रानातून उचलून त्याची रवानगी थेट एका मंदिरात केलेली असते. तिथं आधीपासून असलेले वेटेरन देव त्याची चेष्टा करत असतात. नवा नवा देव झाल्या मुळे, दगडला काही नीट सुधरत नसतं. दररोज वेगवेगळे लोक येऊन त्याला आपापली गाऱ्हाणी सांगून जात असतात. त्यावर काय करायचं हे त्याला काळात नसतं. पण ही गाऱ्हाणी ऐकून त्याला दरवेळी गहीवरुन मात्र येत असतं. दगड असला तरी, त्याला लवकर पाझर फुटत असतो. बाकीचे वेटेरन देव त्याला कायम सांगत असतात की देवाच्या जातीला असं मऊ होऊन चालत नसतं नाहीतर दगडाला देव बनवण्याचा हट्ट का केला असता?

थोडा काळ उलटतो. दगडाला थोड्या फार गोष्टी कळू लागतात. इतकी गाऱ्हाणी जी ऐकतो त्यावर काहीतरी केलं पाहिजे असं त्याला वाटायला लागतं. म्हणजे श्रोताच किती वेळ राहणार न? बाकीच्या वेटेरन देवांना वाटतं की हा उगाच क्रांतीकारी बनू पाहतोय! जागृत असल्याचा पब्लिसिटी स्टंट करतोय! नेहमी प्रमणे त्याचा हशा करून ते दुर्लक्ष करतात. मग तेव्हा पासून दगड समोर येणार्‍या प्रत्येकाशी संवाद साधायचा प्रयत्न करू लागतो. पण त्याला वाटतं तितकं हे सोपं नसतं. गाऱ्हाणी सांगायला आलेली व्यक्ती काहीही ऐकण्यासाठी थांबतच नसते. खट्टू होऊन दगड रात्ररात्रभर विचार करत बसत असतो. लोक आपलं का बरं ऐकत नसतील यावर त्याला उत्तरच मिळत नसतं. बाकीच्या वेटेरन देवानी आजवर काही फार दिवे लावले नसावेत आणि म्हणून हे असं झालं असावं, असं त्याला राहून राहून वाटत असतं. पण तरीही तो आपले प्रयत्न सोडत नाही. गाऱ्हाणी सांगायला आलेल्याशी संवाद साधायचाच ही त्याच्यासाठी काळ्या दगडावरची रेघ झालेली असते.

अशामध्ये एकदा अचानक एक मुलगी तिथं येते. समोर येऊन सरळ हाकच मारते. म्हणते, "काय लक्ष आहे की नाही माझ्याकडं?"

क्षणभर बावचळून गेल्यामुळे दगड काहीच बोलत नाही. घडा घडा घडा मनातला सांडून, ती मुलगी तिथून निघूनपण जाते. इतक्या दिवसात घडलं नाही ते आत्ता कसं घडलं म्हणून दगड चकित होतो. ती मुलगी आपल्याशी थेट संवाद साधत होती हे त्याला पटत नाही. दुसऱ्या दिवसापासून, दगड तिची वाट बघायला सुरू करतो. मुलगी परत यायला जरा उशीरच करते. आणि मग जेव्हा येते. तेव्हा कोपर्‍यात बसते. काहीच बोलत नाही. लेटस ब्रेक द आइस, म्हणून दगड स्वतःच बोलायला सुरु करायचं ठरवतो.

या आधी कोणाशीच संवाद साधला नसल्यामुळं त्याला जरा अडखळल्या सारखं होतं. पण मुलगी सरावलेली असल्यासारखी दगडाला सहज प्रतिक्रिया देऊ लागते. जसं काही आधीपासूनच ओळख होती. दगडाला वाटतं की सगळं जग पटाईत आहे. कदाचित आपल्यालाच हे जरा उशिरा जमलं असावं - संवाद साधायला! पण मग "हिला कशाला सांगू की ही पहिलीच व्यक्ती जिच्याशी आपण बोलू शकलो" असा विचार करून दगडही एकदम देव असल्या सारखा अनाकलनीय असं काहीतरी बोलायचा प्रयत्न करू लागतो. हिच्याबरोबर वन वे ट्रॅफिक नाहीये याचं त्याला नवल असतं. दगड हळू हळू तिला सल्ले देऊ लागतो. मुलीला दगडाचे विचार फार काही पटत नसतात पण तरीही त्याच्याशी गप्पा मारायला आवडायला लागतं. देवधर्माला लागल्यासारखी, मुलगी आता दगडाला भेटायला नियमित मंदिरात यायला लागते. दगडही तिची नियमित वाट बघायला लागतो.

देवपण हळूहळू दगडाच्या डोक्यात जायला लागतं. मुलीची काहीही अपेक्षा नसताना, त्याला अगाऊपणे तिचे प्रश्न सोडवावे असं वाटायला लागतं. पण नेहमीप्रमाणे तेही दगडाला चटकन जमतच नाही. जरी मुलीला दगडाचं सगळंच पटत नसलं तरी त्याचं असं डायरेक्ट नाक खुपसणं खुपत पण नाही. तिच्यासाठी दगड आता खास झालेला असतो. दगड मग दरवेळी वेगवेगळ्या क्लुप्त्या काढून तिला समजावू लागतो.

हे सगळं सुरु असताना, वेटेरन देवापैकी एकजण दगडाला समजवायचा प्रयत्न करतो. म्हणतो. "तू इतकी धडपड करतोयस पण तुला एक गंमत सांगू का?"

"काय गंमत?"

"कोणाला सांगू नकोस. पण आपण खरंच दगड आहोत. आपल्या काहीही केल्यानं कोणाचं काही होत नाही. आहेस तोपर्यंत मजा कर. उगाच अंगाला लाऊन घेऊ नको काही."

दगडाला याचा अर्थ कळत नाही. दगड विचारतो, "मग इतके सगळे लोक जे येतात ते?"

"ते त्यांना माहित. कदाचित ते त्यांच्यासाठी येत असतील. तुला का वाटतंय की ते तुझ्या साठी येतात?"

दगडाला इतके दिवस प्रयत्न करून देव बनण्याच्या त्याच्या स्वप्नाची माती झाल्यासारखं होतं. पण विश्वास बसत नाही. त्याच्याशी ही मुलगी चक्क बोलते म्हणजे काहीतरी स्पेशल नक्कीच असेल, असं त्याला राहून राहून वाटत असतं! आणि म्हणून तिच्यासाठी काहीतरी करायचा त्याचा पण असतो. आता यामुळं मुलीची गाऱ्हाणी सुटणार की त्याचं देवपण सिद्ध होणार हे त्याला माहिती नसतं. पण त्याचे प्रयत्न सुरु असतात.

अशा विचारात दिवस काढत असताना मुलगी यायचं अचानक बंदच होतं. एक दिवस जातो. दुसरा जातो. तिसरा जातो. मग आठवडे जातात. ती येतच नाही. दगडाला आता तिचं नसणं खूप जाणवू लागतं. तो चेहरा पाडून बसू लागतो. त्याचा असा अवतार बघून बाजूचा एक वेटेरन देव दगडाला म्हणतो.

"हे बघ. लोकांचं बरं सुरु झालं की त्यांच्या फेऱ्या कमी होतात. तुझ्या त्या मुलीचं पण काहीतरी बरंच सुरु झालं असणार हे मान्य करायला तुला इतकं जड का जातंय? जितके जास्ती दिवस फिरकली नाही तितकं जास्ती बरं सुरु असणार!"

दगडाला लॉजीक झेपलं असलं तरी ते पचलेलं नसतं.

दुसरा वेटेरन देव म्हणतो, "हे बघ. तिचा प्रश्न मिटला, यावर खुश हो. तूच प्रश्न सोडवायचा होतास असा हट्ट असेल तुझा तर तुला मी आधीच सांगितलेलं की हे देवपण सिरीयसली घेऊ नको. ते लोकांचं काम आहे. आपलं नाही."

पहिला वेटेरन देव परत म्हणतो, "आणि हे बघ लोक आपलं आपलंच फिगर आउट करतात. तुला काय वाटलं की तुला विचारायला येतील? Be careful. उगाच नकळत ईगो वर नको घेऊ."

दगडाला त्याचं वागणं अजिबात सुधारत नसतं. हा आपला इगो आहे की अवाजवी गुंतणं याचं कोडं त्याला सुटत नसतं. हे न सुटलेले प्रश्न घेऊन तो गाभाऱ्यातल्या एकतर्फी प्रेमाच्या भाऊगर्दीकडे निर्विकारपणे बघू लागतो. समोरच्या सर्वांचं त्यांच्या त्यांच्या मते देवावर प्रेम असतं. आणि कितीही चाचपडलं तरी दगडाला काही देवपण सापडत नसतं. किंवा सापडलं ते निभावत नसतं. पण दगडाला एक मात्र नक्की कळलेलं असतं की हे जर जमलं तर दगडात जीव ओतल्यासारखं आणि नाहीच तर तसंही निरर्थक आहेच सगळं!

आपला दगडाचा देव... आणि नेहमीचीच गोष्ट

(फलाटावरचे मेक आउट्स आणि ब्रेक अप्स बघता बघता पाझरलेलं ज्ञान हे. पद्धती बदलल्या तरी गोष्टी थोड्या फार फरकानं त्याच राहतात. नाही?)  

असं होतं न कधी कधी. की काही सुधरत नाही!
भरकटल्या सारखं होतं!
म्हणजे बऱ्याचदा तसं serious नसतंही कदाचीत काही. पण आपल्याला भयाण वाटत असतं.
आणि मग कोणीतरी entry मारतं आपल्या जगामध्ये.
तशी आपणच मारवलेली असते ही entry.
कायमच खाऊ गल्लीमधून जात असलो तरी पोटाला चिमटा बसल्यावर गेलेलं लक्ष आणि मग जे उचललं त्याचा उदो उदो.
तसं सोयीस्कर.
पण असो. असं म्हणायचं नसतं.
कारण त्यातलं magic कमी होतं मग.

खुश राहण्याची गरज किंवा सवय खूप मुलभूत असावी आपली.
काही वेळा बरी आणि काही वेळा बुरी अशी सवय.
किंवा खूप वेळा न समजलेली. असं म्हणूया.
आणि यामुळे हा नवा गडी आपल्यासाठी एकदम सर्वेसर्वा होतो.
मग हे किती natural होतं हे असं आपण आपल्यालाच भासवतो.
मनातल्या मनात केलेलं Manipulation स्वतःलाच natural म्हणून खपवायला जास्त bargain नाही करावं लागत.
कारण तेही तितकंच गरजेचं. कमीत कमी तेव्हापुरतं.
मग आता हा सर्वेसर्वा जगण्यासाठी आवश्यक अशी गोष्ट होतो.
त्याच्या प्रत्येक गोष्टीचे, प्रत्येक action reaction चे आपण आपल्याला हवे तसे अर्थ काढून त्याला almost देव केलेलं असतं.
त्याचं देव होणं हा आपला हट्ट असतो आणि म्हणून आपल्या लेखी त्याला सगळं माफ असतं.
म्हणजे except only one thing.
ती म्हणजे त्याचं देव नसणं!
बाकी सब कुछ मान्य.

पुढे दिवस बदलतात. आपले प्रश्न बदलतात.
किंवा प्रश्नांची आपल्याला हवी असलेली उत्तरं बदलतात.
आणि हे उसनं दिलेलं देवपण जपण्याचा आपला हट्ट आगाऊ होतो.
मग देवाला त्याच्या मनाप्रमाणं वागण्याची मुभा नसते. म्हणजे आपल्या मनात तरी नसते.
देवानं आदर्श असायचं असतं.
त्याचं देवपण म्हणजे आपण जबरदस्तीने पांघरलेला अंगरखा असला तरी काय झालं?
एकदा आपल्या साठी देव झाला की आता वेगळं अस्तित्व कशाला?
पण हे पचवलं तर आपण तयार केलेल्या ख़ुशीवाल्या मनोऱ्याचा ९/११ व्हायची भीती!
मग आपण आपल्या देवाला discounts देऊ करतो.
त्याचंवालं अस्तित्व आपल्याला झेपत नसलं तरी अधे मध्ये सोयीनुसार पचवल्यासारखं करतो.
सोयीस्कर लक्ष आणि दुर्लक्ष असे हे खेळ सुरु करतो.
कारण खुश होण्याची आपली एकेकाळची गरज आपण त्याकडून पुरी केलेली असते.
या सगळ्या struggle मध्ये मजा अशी असते की बऱ्याच वेळा या देवाला हे सगळं दिव्य नसतंच माहिती.
हे आपल्या आपल्या मुठीमधलं वादळ.

म्हणजे कशी मजा असते न?
कोण कोणाच्या लेखी काय आहे हे त्याला अपेक्षित असलेल्या पेक्षा खूप भिन्न किंवा काही पटीतही असू शकतं!
आणि याला काही बंधन असू शकत नाही! नाही?

आणि मग एके दिवशी या देवाची retire व्हायची पाळी येते.
तसंही हे friction किती वेळ टिकणार?
त्यालाही expiry date असणारच की.
देवालाही मुक्ती हवी.
देव मग आपला आपला अंतर्धान पावतो.
किंवा मग देवाला परत दगड मानण्यात येते.
"तुझ्याकडून ही अपेक्षा नव्हती" अशी स्वगत वाली ओळ आपण नैवद्य म्हणून त्याला दाखवतो आणि आपापले मार्ग मोकळे करतो.

मनातली एक जागा मात्र रीकामी होते.
आता नवी भरती होणार नाही असला बजेट कट जाहीर होतो.
कधी कधी या जागेचं उदात्तीकरण करून आपली आपली पूजा हळूच सुरु राहते!
एकलव्याने कसं द्रोणाचार्यांचा पुतळा बांधला आणि अंगठा देऊ केला तसं आपलं काहीतरी गमवायची वेळ येत नाही तोवर ही पोकळी कुरवाळली जाते.
किंवा मग ते असं होतं न? की काही सुधरत नाही.
भरकटल्या सारखं होतं.
उगाच भयाण पण वाटतं.
मग आजूबाजूला नजर जाते. म्हणजे चुकून मोबाईल मधून मान वर काढतो तसं.
आणि मग या देव्हाऱ्यात एक नवा देव बसतो.