अलविदा

"hey.... तू...?" मागून आवाज आला. चेहरा नक्की म्हणजे नक्की ओळखीचा होता... मी हिच्याशी बोललोय हेही आठवत होतं... पण लिंक लागत नव्हती.
"Looks like... Same me..." हे म्हणता म्हणता हातातल्या केकची आणि माझी लिंक तुटली.
"What are the odds?" ती म्हणाली. मला थोडं आठवलं. तब्बल दोन वर्षाआधी भेट झालेली आमची.
"Yup... What... Are... The... Odds?" मी केक उचलायचा निष्फळ प्रयत्न करून उभा राहिलेलो. "पण बघ न आजूबाजूला. केवढे लोक आहेत. याचे तरी कुठं ऑड्स होते?" असं म्हणत सवयीप्रमाणे खिशातून मास्क काढला. पण मग घालायचा की नाही यामुळं जरा ऑकवर्ड होत परत ठेवला.
"कोरोनाचं वेगळं आहे बाबा. त्याला आपलंसं करणारच होतो की आपण. मग ये तो होनाही था." तिच्याकडे मास्क वगैरे नव्हता. किंवा माझ्यासारखा बाहेर तरी काढलेला नव्हता.
"So much inclusivity... नाही का...? हेच ते अतिथी देवो भव... हीच ती संस्कृती... 🙂" आता जवळपास मागे काय बोललो होतो ते अजून जरा आठवलं. तशीही केव्हढी धावती भेट होती ती. म्हणजे ती धावत होती, आणि मी धावायचं की नाही या विचारात होतो.
"कोरोनाला धर्म नाही न कुठला. मग सोपं जात असावं आपलंसं करायला. 😉" असं म्हणून तिनं डोळा मिचकावला आणि खुर्ची ओढून घेतली.
"अर्र... लै च लोडेड केलंस की हे सुरुवातीलाच? इतक्या दिवसांनी भेट झालीय. थोडं वॉर्म अप करूया? मग धार्मिक, वैश्विक, जागतिक आणि कॉस्मिक बोलू. काय?", मी विषयातून काढता पाय घेत घेत खाली पायात पडलेल्या केककडे शेवटचं पाहिलं.
"सॉरी. माझा धार्मिक, वैश्विक किंवा जागतिक अशा कशावरच बोलायचा विचार नाही आहे. आणि कॉस्मिक कशाशी खातात तेही माहिती नाही. आणि होय रे... आपण परत भेटायचा स्कोप नव्हता हाच तर आपल्यातला चार्म होता की नई. आता मग...", ती.
"बघ आता भेटलो तर आहोत. म्हणालीस तर पलिकडच्या टेबलावर जाऊन बसतो. जाऊ का?" मी.
"Of course you can. But do you want to?" ती.
"अजिबात नाही. परत न भेटण्याच्या बोलीवर भेटत असू तर डीप डार्क सिक्रेट, कीलेका रहस्य, नाहीतर खजानेका पता, काहीतरी सांगशील न? ते का सोडू?"
"आत्ता मी आल्या आल्या केक कसा सोडलास, तसं दे सोडून. स्वाहा"
"सोडला काय... पडला तो हातातून. आता त्या केकसाठी तरी, I should stay for some more time. नई का?"
"माझा अजिबात आग्रह नाही आहे पण I can imagine. I have that effect on people."
"There you go. हा वॉर्म अप हवा होता. आता बोल. काय फ्रेश? तू इथेच कुठे राहतेस? आपण इथेच भेटलेलो का मागे?" मी.
"नाही आठवत. पण तू रोड ट्रीप करणार होतास. केलीस का?" ती.
"केली न. And I'm so glad I did when I did it. त्या नंतर कोरोना आणि मग आता युद्ध. त्यामुळे, रोड ट्रीप... आणि रशिया .. हे दोनही आता डेंजरस आहेत!" मी.
"म्हणजे रशिया डेंजरस आहे असं म्हणणाऱ्यांपैकी आहेस तर तू.", ती.
"युक्रेनच्या लोकांबद्दल वाईट वाटणाऱ्या पैकी आहे. हा पर्याय आहे का तुमच्याकडे?" मी
"नाही. हा पर्याय नाही. आम्हाला कोंबड्या झुंजवायचेत. त्यात तिसरी बाजू नसते!" ती.
"तुमच्या कोंबड्या छपरी आहेत मग. बाकी तुझा हा अवतार मागच्या भेटीपेक्षा केवढा वेगळा आहे!" हलकं फुलकं असा पर्यायच नव्हता आज मॅडम कडे.
"माझा अवतार समजायला, भेटलाच केवढास्सा वेळ होतास मागच्या वेळी?" ती.
"तरीही तेव्हाही तुझीच कॅसेट सुरू होती." मी.
"Maybe you're a good listener" ती.
"Or I'm bad at expressing" मी.
"I was trying to be nice. पण ठीके. We will go with what you say. You're bad at expressing." ती.
"आत्तपण फार वेळ नाहीचे. तू आली नसतीस तर निघणारच होतो." मी.
"I like that." ती.
"Like what?" मी.
"छोट्या भेटी. लोड नाही येत मग." ती.
"हे ही आहे का? लोड पण येतो का तुला?" मी.
"I don't think I can entertain anyone longer. त्यामुळं झटपट भेटायचं, निघायचं. सगळेच खुश. Just one coffee stand."
"कोणाला एन्टरटेन करणं ही तुझी जबाबदारी थोडीच आहे? Look what I did to the cake. सगळे आपापलं एन्टरटेन करून घेत असतात."
"मे बी. पण ऑकवर्ड होतं मला जास्ती वेळ बसलं की"
"मागे जेव्हा भेटलेलो तेव्हा पण असाच लोड घेतलेलास का?"
"क्या पता?"
"Maybe I have that effect on people."
"Yeah.. right. Why not? आधी केक सांभाळा."
"सॉरी शक्तिमान. आता थोडाच वेळ आहे. तू सांग डीप डार्क सिक्रेट. परत तर आपण भेटणार नाहीच आहोत. तर मग कर सुरू."
"Yeah. Right. तर मग ये सूनो. सध्या हे आहे डोक्यात. आत्ता या इथून बाहेर पडलं की मला कोणीतरी भेटायला हवं. आणि मग I offer a tour of this city!" यावर, 'म्हणजे airbnb का रे भाऊ?' असं विचारायचं मनात आलं क्षणभर.
"What's deep dark in that?" मी
"Except that I don't want to do that."
आता लंबा ये लंबा खिंचने वाला है असं वाटून मी तिच्यासाठी पण काहीतरी ऑर्डर करूया का असं हातानं सुचवायचा प्रयत्न केला. पण तिनंही नको अशी खूण केली आणि बोलणं पुढं सुरू ठेवलं.
"हा... म्हणजे मला वाटतं की बोरींग पण होऊ शकेल न."
"मे बी. तू काय काय दाखवणार त्यावर अवलंबून न"
"हा आत्ता आपण बसलोय हा कॅफे दाखवेन."
"हा छान आहे की."
"Most of the times... Yes."
"आणि काय दाखवशील?"
"ॲक्च्युअली मी जिथे जिथे बसून काम केलं ते सगळेच कॅफे दाखवेन."
"काम करून पण दाखव. How about that?"
"Not bad n?"
"मी मजेत म्हणालो ग... पण ठीके..."
"सिरीयसली. गेले दोन वर्ष आता आपापलं एकेकटं तर काम केलं. पण न मला कायम हवं होतं कोणीतरी मला हळूच बघत असायला. मे बी दोन कॅफे दाखवून, तिसऱ्या मध्ये बसवून ठेवेन. आणि थोडं काम पण उरकून घेईन."
"बरोबर आहे. सुट्टी पण नको पडायला. आणि तू जशी आहेस तशी दिसशील. गीता... जशी आहे तशी. नाव काये by the way तुझं? गीता च नाही न?"
"नाही. गीता नाही."
"मग पपीता."
"चालेल. पपीता."
"मग आगे बोलो पपीता."
"तर मग मला आवडलेल्या खूप जागा आहेत या शहरातल्या. मला आठवत पण नाहीत खूपदा. पण काही ठिकाणी गेलं न की आठवतं मी मागे इथे येऊन छान वाटलेल."
"याला absent minded म्हणतात. किंवा माझी आज्जी याला धांदरट पण म्हणायची"
"असेल. पण होतं की असं. आपण लोकांच्यात इतकं हरवून जातो की कधी कधी जागा विसरून जातात. मग लोक ओसरले की जागा आठवतात."
"Actualy माझ्याही खास जागा आहेत. पण माझ्या मोस्टली नदी काठच्या आहेत."
"मलाही आवडतात. नदीकाठी बेंचेस असतात न. I connect with them. मी तिथे घेऊन जाईन. नदीचा आवाज ऐकवेन."
"ज्जे बात. मला ट्रेन मधून बाहेर पडताना लोकांच्या पावलांचा खडाक खडाक आवाज होतो न, तो आवडतो. मी तर एकदा रेकॉर्ड करून ठेवायचा प्रयत्न पण केलेला."
"मलाही ट्रेन आवडतात. म्हणजे हे जे ट्रेन दररोजच्या दिवसातला अविभाज्य भाग आहे न... ते आवडतं. It's like part of me. मी ट्रेन ने घेऊन जाईन. ट्रेन स्टेशन मधले शॉर्ट कट सांगेन. मग कधी बोटीने घेऊन जाईन. मग सायकलने घेऊन जाईन. स्कूटरने घेऊन जाईन."
"होय की.. पण कुठे घेऊन जाईन? की असच पब्लिक transport ची सहल?"
"कुठे असं नाही. पण जाईन असच घेऊन. मला जे जे जस जस फिल झालं न..."
"ते फिल करवणार?"
"नाही. मला जे जे जस जस फिल झालं न... ते मला परत फिल करायचय... पण जस्ट दॅट कोणीतरी सोबत असताना."
"ओह... हाऊ डीप!"
"डीप काही नाही .. कदाचित थोडं स्वार्थी आहे."
"तू तरी कुठं हे सगळं लोक कल्याणकारक करायच्या हेतून करत होतीस?"
"नाही. पण तरीही."
"पण... What's deep dark in that?"
"पण मे बी मला हे नाही पण करायचंय."
"That's twisted. Why not?"
"Maybe I like more to live with this thought that I'd do it with someone someday. And it'll be amazing. And if I do it then I won't have that amazing thought anymore. And if it doesn't turn out to be as good then even worse."
"You have me right here."
"And?" तू असल्याचं लोणचं घालू? असं म्हणायचं असावं तिला...
"नाही सोड. अँड काही नाही." मी
"I know what you meant." Of course she didn't.
"No. I didn't mean that at all." कारण साहजिकच I thought I knew what she thought what I thought.
"Mean what?" असं म्हणून तिनं इथेच कर हा सूर्य आणि हा जयद्रथ असं सांगितलं. पण नेकी कर दरिया में डाल असं झाल्याच्या आविर्भावात मी ही फुरफुररलो.
"मी जे केलं त्याला being kind म्हणतात. पण तू being human च्या ऐवजी being jerk च्या मार्गावर आहेस म्हणून सोड म्हणालो."
"यू आर वेलकम." परत भेटायचं नाहीचे असा प्रीमाईस असला तर आगाऊ सौजन्याचा आग्रह कधीच गाळून पडतो. नै?
"तुझ्या मनात आहे कोणीतरी... ज्याला तुला गाव भटकायला घेऊन जायचं आहे."
"Not only THIS city. All the cities I've ever been to."
"Okay.. that's like super long plan."
"घडला तर सुपर लाँग न... नाहीच घडला तर हा इथे डोक्यात इत्तुसा तर आहे"
"So.. you've someone in your mind."
"आहे पण आणि नाही पण"
"म्हणजे जिसको सोच के प्लान बनाया वो अब इस दुनिया में नही है असं आहे का?"
"नाही.. मगर वो अब वो नही... मैं भी अब मैं नहीं. असं आहे."
"रवीना तुम रवीना नही... करिश्मा तुम करिश्मा नही. असं आहे तर..."
"आज के लिये, ये इतना ही मेरे अंजान दोस्त. दुवा में याद रखना" असं म्हणून ती निघण्यासाठी सरसावली. काहीतरी आठवलं तिला कदाचित. मलाही उशीर झालाच होता.
"Wait... And THIS was your deep n dark?
"That's MINE... That's it. डीप डार्क काय लावलायस मागास पासून?"
"ये लो करलो बात! त्या धारातीर्थी पडलेल्या केक साठी तरी थोडं स्पायसी काहीतरी हवं होतं न."
"I told you, I'm not a kind person anyway. Being jerk म्हणालास की मगाशी"
"परत कधी भेटणार?"
"Only if I could tell the future"
"By the way, is this your "keeping the loyalty cards" phase or "throwing away the cards" phase?
"So you do remember what I said last time."
"You also remembered my trip. Didn't you?"
"इसी बात पर अलविदा..."
"अलविदा."

MODI JOINING CONGRESS... FROM MIDNIGHT!

(सत्य घटनेवर आधारित)

सकाळी उठलो आणि ही एकच बातमी सगळीकडे.

 
इंस्टाग्राम रिल्स, व्हॉट्सॲप स्टेटस, फेसबुक, ट्विटर, आणि एवढंच काय तर, रेडीट आणि डिस्कॉर्ड वर सुद्धा एकच काय तो गोंधळ उडालेला. खग्रास सूर्यग्रहण लागलं की पक्षी कसे अंधाधुंद होतात, तो प्रकार माणसांचा झाला होता. कोणाला सुधरत नव्हतं की ही बातमी कशी पचवायची? कशासोबत पचवायची? निवडणुका तोंडावर आहेत, देश आत्ता कुठं कोरोना मधून बाहेर निघतोय, आणि आत्ता तर हिजाब सारखा हिट्ट विषय सुरू आहे, आणि ते सगळं बाजूला सोडून हे काय नवीन? अशी प्रतिक्रिया बऱ्याच लोकांच्या मनात आली. काहींनी प्रसार माध्यमांनी गुडघ्याला बाशिंग बांधलंय म्हणून टीका केली. २००१ ला नाही का, एकाच वेळी गदर आणि लगान रिलीज केलेला. लोकं म्हणाली, तसं केलंय हे. उगाच जमतंय म्हणून ज्यादाची काय शिप्पारस! जरा दम धरायचा न? काहींना वाटलं की प्रसार माध्यमांना नेटफ्लिक्सची स्पर्धा झेपत नाही आहे. म्हणून आता ही असली पिल्लं सोडतायत.

पण थोड्याच वेळात कळलं की, प्रसार माध्यमं सुद्धा तेवढीच गोंधळली आहेत. हा मास्टर स्ट्रोक खरोखरच पंतप्रधानांकडून आलेला... तोही रात्री आठ वाजताच्या ब्राह्म मुहूर्तावर... आणि तेही ट्विटर सारख्या जागृत देवस्थानी!
मित्रों... मी आता आज रात्री बारा पासून काँग्रेस मध्ये! काल मी लोकसभेत जे जे काँग्रेस विरोधी बोललो, त्याचा मला इतका पश्चाताप होतोय की आता मी स्वतःला काँग्रेसमध्ये झोकून देणार आहे.

शहांचा तेव्हा सोशल मीडिया डिटॉक्स सुरु होता म्हणून त्यांना ही बातमी थेट सकाळीच समजली. एका रात्रीत एवढं होईल अशी त्यांनाही कल्पना नव्हती. आता पुलाखालून खूप पाणी गेलेलं होतं. "सठिया गया है बुड्ढा" असं म्हणालं तर UAPA लागेल, देशाचा अवमान होईल, की धर्मभ्रष्ठ होईल हे न कळल्याने भाजपाच्या बऱ्याच कार्यकर्त्यांनी आवरतं घेतलं. निवडणुकांत उमेदवार पळवतात ईथपत ठीक होतं. पण पंतप्रधानच पळवला? हे कसं काय? तेही शहा सहेबांच्याकडून!

प्रसंगावधान साधून, शहांनी आधी योगींना फोन लावला. म्हणाले, "तुम्ही तुमची निवडणूक सोडू नका. आम्ही पंतप्रधानपदाचं बघून घेतो". योगी म्हणाले, "त्यापेक्षा तुम्हीच व्हा मुख्यमंत्री. मी पंतप्रधानपदाचं बघून घेतो." कोणी योगींना पळवून नेईल का असं शहांचं झालं!

पलीकडे केजरीवालनी यशराज मुखाटेला आपल्या गेल्या दहा वर्षातील "ये सब मिले हुए है जी!" म्हणालेल्या वाक्यांचा मॅश-अप बनवायला सांगितला. यशराज मुखाटे "स्वीट आतंकवादी" घेऊन काही जमतंय का बघत होता. त्यालापण एका रात्रीत इतकं मटेरियल मिळायची अपेक्षा नव्हती.

डोळ्यात पाणी आणून मोदींना सहकार्य करा रे, असे व्हिडीओ बनवलेल्या लोकांना रायटर्स ब्लॉक आला. आय-टी सेल मध्ये दी ग्रेट रेसिग्नेशनची लाट पोचली. इकडच्या सेल मधले तिकडे आणि तिकडचे इकडे जाऊया असा विचार करायला लागले.

हसावं की रडावं, चिडावं की खुश व्हावं, कशाचं काही सुधरेना. डिबेट्स मध्ये कोणाला बोलवायचं, आणि कोणाला झाकायचं याच गणित सुटेना. स्टॅन्ड-अप करणाऱ्या लोकांना वाटलं आता आपलं दुकान बंद!! आता जोक कोणावर करणार? अर्धे लोक तर डिप्रेशन मध्ये गेले. वीर दास म्हणाला, मी तर सांगत होतो, there is a gigantic joke which is not funny. मुनावर ने आधीच सांगितलं, हा जोक मी केलेला नाही! एआयबी ला नवीन रोस्टची आयडिया आली म्हणून त्यांनी लगेच प्रोव्हिजनल बेल घेऊन टाकली. कुणाल कामारा ने सियाचीनमे जवान लढ रहे है, त्यांचं काय? म्हणून प्रश्न विचारला. त्याला इंसेन्सिटिव्ह म्हणून परत विमान कंपन्यांनी बॅन केला. "ऐसी तैसी डेमॉक्रसी" वाल्यांनी आपलं गाणं राष्ट्रगीत करा म्हणून आग्रह धरला. आमिर खान यावर कशावरच काही बोलला नाही, म्हणून त्याला अँटी-नॅशनल घोषित करण्यात आलं. जावेद अख्तरनी यावर काहीतरी प्रतिक्रिया दिली म्हणून त्यांना बॅन करण्यात आलं. अर्णब (व्हॉट्सॲप वर) म्हणाला, "स्क्रू दी नेशन, हाऊ कम आय डीडंट नो?" पतंजलीने वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन प्रमाणित "मोदी-वापसी काढा" काढला. पण हा प्यायचा कोणी हे ठरेना. या बाबाच्या कुठल्याही बाबीशी आमचा संबंध नाही असं वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन ने परत जाहीर केलं. हे वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनचं वागणं कसं अँटी नॅशनल आहे हे सांगायला स्वास्थ्य मंत्री पुढं सरसावले. पण नंतर आपण आता मंत्री नाही याची त्यांना आठवण झाली. क्वांटम, मोलेक्यूलर, का‌‌ॅस्मीक हे शब्दभांडार वापरून सद्गुरूंनी सुरू असलेल्या गोष्टीचं विश्लेषण करायचा प्रयत्न केला आणि शेवटी योगा से होगा यावर सांगता केली.

अमिश, रजत, अमन, सुधीर, राहुल, नाविका या सगळ्यांनी तातडीची बैठक बोलावली. हिंदू-मुस्लिम, पाकिस्तान का हाथ, एलियन्स, ड्रग्स, नेहरू, गांधी, वो सत्तर साल यातलं काही थीम बरोबर जातंय का बघितलं. आज संस्कृती, सिस्टीम, जिहाद, किंवा असे कोणते शब्द वापरायचे, बंब कुठल्या सोमेश्वरी न्यायचा याचे काहीच निर्देश न आल्याने, त्यांनाही दिशाहीन वाटत होतं. आज स्वतः स्वतः विचार करायचा म्हणजे जरा आऊट ऑफ सिलॅबस असल्यासारखं झालेलं. आपण स्क्रिप्ट रायटरना बोलवायचं का? असंही कोणीतरी मत मांडलं. पण मग स्क्रिप्ट रायटरना पैसे द्यावे लागतील आणि ते आपल्या संस्कृतीमध्ये बसत नाही, म्हणून त्यांनी सोडून दिलं.

मी पण डोळे घट्ट मिटून घेतले. आजच्या ईस रात को सुबह नकोच अशी मनोमन प्रार्थना करत आता पुढे काय होणारे बघायचा प्रयत्न केला. एव्हाना मलाही कळलेलं की आता कुठल्याही क्षणी मला जाग येणार आणि हे अर्धवट राहणार आहे सगळं! माझ्या स्वप्न टिकवण्याच्या प्रयत्नांत स्टोरीची लिंक तुटली. (स्वप्नं फास्ट फॉरवर्ड करून बघता यायला हवी होती नई?)

आता राहुल गांधी यांची शुद्ध हरपली याची बातमी सुरू होती. मोदीजी काँग्रेस मध्ये आले म्हणजे आपण जिंकलो की आपली रिटायरमेंट आली, याचा काही पत्ता लागेना. शशी थरूरांनी काहीतरी ट्विट केलं, लोकांनी डिक्शनऱ्या पालथ्या घातल्या पण शब्दांचा अर्थ लागेना. इथे "सठिया गया है बुड्ढा" असं म्हणायला कोणाची भीती नव्हती. म्हणून कोणी आपले २८० अक्षरं त्यावर खर्चावी असा विचारही केला नाही. फ्रीडम ऑफ स्पीच आहे बब्बा याची परत एकदा जाणीव करून दिली.

ललित मोदीनी आयपीएलच्या नव्या फॉरमॅटची कल्पना पुढे ठेवली. दर निवडणुकीला खुले आम पैसे देऊनच आपण नेते मंडळी विकत का घेऊ नयेत असा प्रस्ताव मांडला? काँग्रेस, बिजेपी, आप, सपा आणि काय जे कोणी असतील ते, त्यांनी आपापले अंबानी, अदानी, टाटा, बिर्ला वगैरे आपापले स्पॉन्सर निवडायचे, प्रत्येकाने आपापल्या टीम बनवायच्या आणि बोली लावायची. प्रत्येक टीमचे चार लोक चार वर्ष फिक्स. बाकी लोक येऊन जाऊन! त्यानिमित्ताने पैशावर टॅक्स लावता येईल, आणि प्रत्येक नेत्याला आपली किंमत वाढवण्यासाठी सतत कामही करत राहावं लागेल. खऱ्या अर्थाने ब्लॅक मनी व्हाईट होईल. तेही डीमॉनेटायजेशन न करता. आणि शेवटी धोनी चेन्नई कडून खेळला काय आणि पुण्याकडून खेळला काय, शेवटी आहे धोनीच न? मग मोदी काँग्रेसकडे गेले म्हणून फरक पडतोच कुठे? या प्रकारामुळे केवढा ताण कमी होईल. आज एकाला शिव्या घातल्या तर उद्या प्रेमाने मिठी मारताना अवघडल्या सारखे होणार नाही. पण तेवढ्यात नरेंद्र मोदी, नीरव मोदी आणि ललित मोदी हे अमर अकबर अँथनी सारखे बिछडे हुई भाऊच असल्याचा फॉरवर्ड आला आणि आय-टी सेल परत कार्यरत होतोय यांची चाहूल सगळ्यांना लागली! 

मोदीजींचा पहिला ट्वीट बघून ट्विटरने त्यांचं अकाउंट आपोआप काही काळ सस्पेंड केलेलं. ट्विटरच्या अल्गोरिदमला सुद्धा ते झेपलं नव्हतं. पण नंतर काही काळानंतर त्यांनी अकाउंट परत सुरु केलं आणि बाकीचे ट्विट आले. आता खरी मन की बात कळणार होती.

आणि झोप उडालीच हो.

बर्लिनचा फायर अलार्म

"Would you mind if I sit here?""No. Not at all. But it's a French table. तुला फ्रेंच येत असेल तर बस."
"I'm sorry. French is Greek to me." असं म्हणत, मी माझी बॅग टाकली आणि अलीकडच्या खुर्चीवर बसलो.
"ठीके मग. आता काय! करेन adjust!" म्हणत तिनेही खांदे उडवले. आजचा सगळा प्रकार पाहता, तिनं काहीही म्हणालं असतं तरीही मी बसलोच असतो. बूड टेकायला जागा आणि वेळ मिळाला हेही काही कमी नव्हतं!

बर्लिनला कदाचित ही दुसरी किंवा तिसरी वारी असावी. दीड दोन वर्षं झालीच की आता कुठंही जाऊन. पण यंदाच्या ट्रीप मध्ये आत्ता हा एअरपोर्टला जो गोंधळ सुरू होता, तो विशेष होता!
"इतकी जत्रा काय भरलीय आज? एसटी स्टँड झालाय एअरपोर्ट चा."
"फायर अलार्म वाजला सकाळी. मग सगळ्यांना बाहेर काढलं."
"होय की! मग आतमध्ये पण सोडायचं न परत! मी येईपर्यंत वाट बघत होता काय?"
"तीन तास सगळं ठप्प होतं. सगळ्यांना बाहेर काढलेलं. आता मग थोडा वेळ लागेलच की."
"किती हळू! संध्याकाळ झाली आता. सकाळच्या साडे अकरा आणि बाराच्या फ्लाईट पण अजून दिसतायत बोर्ड वर!"
"Or... maybe... you can ask, फायर अलार्म!! बाप रे. Everything alright? Was anyone hurt?"
"काय सांगते? Was anyone hurt?" मला वाटलं खरंच काहीतरी झोल झालाय की काय?
"No. I mean, not that we know of... yet."
"च्या मारी! मग काय उगाच?"
"तू बस न. काय पिणार सांग. गप्पा मारायला थोडीच अलायस तू."
"आज काय फ्री आहे?"
"आज काय का फ्री असेल?"
"तिकडे लाईनीत उभ्या असलेल्या लोकांना फ्री मध्ये पाणी वाटतायत."
"माझ्याकडे या सगळ्या गोष्टी आहेत." असं म्हणत तीन मेनू कार्ड पुढं सरकवलं. "समोर किंमत पण आहे."
"मग एक कॉफी दे. तिथून सुरु करू."


आज जिकडे बघाल तिकडे त्रस्त आत्मे होते. पण सगळे रांगेत - हे विशेष. बर्लिन एअरपोर्टच्या टर्मिनल वनला चार ठिकाणाहून आत जाता येतं. चारही ठिकाणी तुडुंब लाईनी लागलेल्या. मी आत आलो तेव्हा मला या लाईनी चेक-इन च्या वाटलेल्या. कोविड काकांची कृपा असल्याने, आज काल सगळ्यांना चेक-इन काउंटरला आपापली कोविड टेस्ट सर्टिफिकेटं, पॅसेंजर लोकेतर फॉर्म, असल्या गोष्टी दाखवायला जावंच लागतं. तुमच्याकडे चेक इन साठी बॅगा असोत किंवा नसोत. त्यानं काही फरक पडत नाही. मग असतात लाईनी. पण इथे मग मी नंतर बघतो तर इकडून तिकडून नागमोडी वळून, चेक-इन काऊंटर पार करून, या सगळ्या लाईनी थेट सिक्युरिटी गेट पर्यंत गेलेल्या दिसल्या. मी आपलं माझा चेक इन काऊंटर हुडकला आणि सगळे सोपस्कार करून बोर्डिंग पास घेतला. काऊंटरवरच्या ताईंनी जाता जाता सांगितलेलं,
"एक दोन तासाची निश्चिन्ति आहे. कुठली लाईन छोटी किंवा मोठी, असलं काही बघू नको. सगळ्या तितक्याच मोठ्या आणि एकाच स्पीडने संथ जातायत. फार फार तर जिथं चांगले चेहरे आहेत, तिथं बघून थांब."
"मग इथेच थांबतो की." आपल्याला अजून परिस्थितीचं गांभीर्य आलेलं नव्हतं.
"But then you will be holding back so many pretty faces behind you and very soon they will not remain as pretty."
"ये बात भी सही है." म्हणत, तिथून निघालो. उगाच चारही टोकाला जाऊन एखादी लाईन छोटी आहे का हे बघितलं. पण तसलं काहीच नव्हतं. तासाला काही मीटर, यापेक्षा वेगात कोणीच जात असेल असं वाटत नव्हतं. कुठून सुबुद्धी झाली आणि काहीही कारण नसताना आपण लवकर उगवलो इथे, याबद्दल स्वतःची पाठ थोपटून, मधल्या लाईनीत लागलेलो. आणि मग तिथून पुढे हे इथे.


"घे." इकडं आपली कॉफी आली. "आता?"
"आता काय?" मी
"अजून काय?" ती
"अजून काही नाही. मस्त आहे. बुधवारी रात्री आलो इथे. केवढं छान, निरागस, शांत होतं हे एअरपोर्ट! आणि आज बघ! तब्बल दीड-दोन वर्षानंतर जरा जरा आता सुरू झालाय प्रवास तर हे असं! पण तरीही मजा माहितीये का? मगाशी लाईन मध्ये एक म्युजिक शिकवणाऱ्या काकू भेटल्या. त्यांचं काय ते व्हिएन्ना बद्दल प्रेम. तास गेला बघता बघता. या अशा भेटी गाठी, हे एक भारी असतं एअरपोर्ट वर."
"अजून काय म्हणजे... कॉफी बरोबर अजून काय घेणार हे विचारतेय."
"ओ... ते होय. भलतीच नीरस बुआ तू! कॉफी बरोबर आता वाईन तर नाही घेणार. बिस्कीट वगैरे असेल तर दे की."
"पैसे देऊन हा.."
"हाऊ रुड!? असं बोलतेस तू कस्टमर सोबत. तेही असा एअरपोर्टवर अडकलेल्या बेजार झालेल्या कस्टमर सोबत!"
"तू आलायस आज, म्हणून तरी कमीत कमी असं व्हायला नको होतं! नै?"
"जा. काही नको तुझं बिस्कीट व्हिस्कीट." तेवढ्यात तिनं आणलंच काहीतरी.
"घे रे. चल हे माझ्याकडून. ऑन दी हाऊस. नाराज नको होऊ." राणी उदार झाली आणि तिने एक छोटं बिस्कीट दिलं. मग मी ही ते पौष्टिक मानून मी ताबडतोब उचललं आणि माझ्या मानाचं मोठेपण दाखवला.
"कसं आहे न... माझी परसनालिटीच आहे अशी. माझ्या घरा जवळ ट्रेन स्टेशन आहे. तिथली मुलगी पण मला अधे मध्ये सहज मफिन द्यायची."
"बघ. माझा प्रश्न बरोबर होता तर. तुला फ्री ची च अपेक्षा होती की नै?"
"काही संबंधच नाही. बिस्कीट चांगलं आहे म्हणून काहीपण ऐकून घेणार नाही."
"yeah. Right! सोड. तू बघ व्हिएन्नाची बाई दिसते का ते?"
"तुला बरी उत्सुकता आहे?"
"अजून एक गिऱ्हाईक मिळेल न मला"
"तू इटालियन आहेस न? तुझा ॲक्सेंट तसा वाटतोय." वाक्य संपेपर्यंत व्हिएन्ना आणि इटली चा काही संबंध नाही हे लक्षात आलेलं. पण जात जाता नेम मात्र बरोबर लागलेला.
"मला पाच भाषा येतात." तिने वेगळीच सिक्सर मारली.
"खरंच का? की उगाच शेंडी लावतेय?"
"मी इंटरप्रेटर म्हणून काम करायचे. मग ट्रांसलेटर म्हणून..."
"युरोप मध्ये खूप लोकं असतात न ... मल्टी लिंग्वल?"
"युरोपच्या बाहेर तर मी गेलेली नाहीए. पण तुमच्याकडे पण असतील न? I am assuming that you are Indian." मी आपलं मनातल्या मनात आपल्याला येणाऱ्या भाषा मोजल्या. तशा आपल्याला पण तीन चार भाषा येतातच की. not that bad.
"मग ते ट्रान्सलेटर वरून बार टेंडर कशी झालीस?"
"हे आपलं असच अधलं मधलं. आणि हे बरिस्ता आहे. तुला कॉफी दिली की नै आत्ता."
"जर्मन येत असेलच. इटालियन आहेच. इंग्रजी तिसरं. What else?"
"फ्रेंच."
"तुला खरंच फ्रेंच येतं म्हणजे?"
"खरंच फ्रेंच टेबल आहे हे. तुला काय चेष्टा वाटली काय?"
"जा छपरी! आलीय मोठी फ्रेंच टेबल वाली"
"इम्पोली" म्हणून तिनं फ्रेंच ऍक्सेंट पण काढून दाखवला. कोणाला माहिती खरं की काय ते. पण शक की नजर से मत देखो म्हणत, तिनं तिचे इंटरप्रेटर म्हणून काम करताना आलेले मजेशीर अनुभव सांगितले. आणि मग कसं "सोशल" व्हायची जोरात इच्छा व्हायची दार दोन दिवसांनी तेही सांगितलं. लै अवघड बुआ हे दुसऱ्याचं भाषांतर करत बसणं म्हणून तिनं जॉब सोडला. आणि आता एका सॉफ्टवेअर प्रॉडक्ट कंपनीच्या मार्केटींग टीम मध्ये काम मिळवलेलं. त्याच्या मध्ये काय उठून बरिस्ता होऊन अली, हा विषय काय आमचा पूर्ण झालाच नाही.


सगळा गोंधळ पाहता, पुढची फ्लाईट नक्कीच लेट होईल असं मला वाटत होतं पण तसं काही बोर्ड वर अजिबात दिसेना. त्यावर पैज पण लावलेली. पण आमचं बोर्डिंग ठरल्या वेळेला सुरु झालं. एवढं सगळं होऊन आता वेळेत जायला मिळणार हे ही कमी थोडीच? म्हणून हार कर भी जितने वाले को बाजीगर कहते है असलं सांगून पैज हरली तरी नाक वर ठेवून, तिथून गच्छन्ति केली. पण इतकं नशीब थोडीच असतं? कारण माझं लॉजिक बरोबर होतंच. पुढे फ्लाईट उडायच्या आधी आतमध्येच अजून एक दीड तास बसवून ठेवलं. एक फ्री वालं पाणी पाजून आणि प्लेनवाल्या चीप्स चारून, मग शेवटी विमान उडालं.

ता. क. आत्ता हे लिहिताना परत एकदा बघितलं, तरी अजून फायर अलार्मचं कारण काही सापडलं नाहीए. कोणाला काही इजा झाली नाही हे तरी नक्की.

बंडी - भाग: शेवटचा

बंडूला देहदंड झालेला. म्हणजे कुठल्याही दिवशी आता त्याच्या मृत्यूची तारीख ठरणार होती. तरीही आपण निर्दोषच आहोत. आणि ते सिद्ध होईपर्यंत आपण लढू, यावर बंडू ठाम होता. आणि बंडू सोडून जवळपास सर्वांचं मत असं होतं की बंडू सुटणार तर नक्कीच नाही! फार फार तर देहदंड बदलून जन्मठेप होईल. बंडूला जेव्हा देहदंड सुनावला, तेव्हा जजने सांगितलेलं की "मित्रा, तुझ्यासारखा हुशार मुलगा इथे कधीतरी वकील म्हणून आला असता तर मला खूप आवडलं असतं. पण तू खरंच वाट चुकलास."
.
देहदंड झाल्यानंतर बंडूला आता तुरुंगाच्या वेगळ्या भागात हलवलं. तिकडे त्याच्यावर दाखल झालेल्या बाकीच्या गुन्ह्यांसाठी तारखा पडतच होत्या. त्यावर चर्चा उपचर्चा होतच होत्या. आणि यामध्ये महिने गेले. म्हणजे खरंच महिने गेले. बंडूच्या कोठडीमध्ये सगळे देहदंड झालेले कैदी असल्यामुळे तिथे सहसा कोणालाही भेटायची परवानगी मिळणं मुश्किल होतं. आणि तीही मिळाली तर पाच ते दहा मिनिटंच मिळायची. आणि हे असं असताना, बंडूने थेट वेगळ्याच पातळीवरचा परफॉर्मन्स दिला. बंडू फॅमिलीवाला झाला. बंडूला मुलगी झाली. नवरा, बायको आणि छोटं बाळ यांचा तुरुंगाच्या कोठाडीच्या बॅकड्रॉप वर काढलेला हसरा फोटो लवकरच पेपरात झळकला. बंडूकडच्या गुड न्युजची न्युज देशभर झाली. आणि बंडू तुरुंगात असताना असं झालंच कसं? याला घेऊन बाकी कुठे कुठे कशी कशी बोंबाबोंब झाली तो भाग वेगळा.
.
बंडूला कोर्टात सुरु असलेल्या कला अजून तशाच सुरु होत्या. त्याचे वकील तसेच त्याच्यावर वैतागलेले होते. एकूण काय तर पूर्वीपेक्षा फारसं काही बदलेललं नव्हतं. स्वतःचं थोडं फार भलं करून घ्यायच्या मोजक्याच संध्या आता त्याच्याकडे उरलेल्या. पण त्यासाठी गुन्हे मान्य करणे ही पहिली पायरी होती. अहो पण मी शेंगदाणे खाल्लेच नाहीत तर मी टरफलं का उचलू? या तत्वावर बंडू अडून बसलेला. त्याला नव्हती माफी मागायची. त्याला नव्हती कबुली द्यायची. आणि एव्हाना पोलीस काय आणि कोर्ट काय, सगळ्यांचं म्हणणं होतं की टरफलं उचलणं एवढं साधं प्रकरण नाहीचे हे. त्यांच्या दृष्टीने एका भयंकर गंभीर गोष्टीचा उलगडा होत होता. पण बंडू कडून अजिबात काहीही बाहेर पडत नव्हतं. पोलिसांनी तर बंडूचा अभ्यास करण्यासाठी मानसोपचार तज्ञ् पण बोलावले होते. बंडू सगळ्यांशी गप्पा मारत बसे.
.
बऱ्याच लोकांनी बरेच प्रयत्न केले. बंडू बरोबरच्या गप्पा रेकॉर्ड केल्या, त्या अभ्यासायला दिल्या. या दरम्यान एक दोन वेळा बंडूची शेवटची तारीख पण ठरून पुढे गेली. गोष्टीमध्ये पाहुणे कलाकार म्हणून ह्युमन राईट्स वाले पण घुसून झाले. पण कोर्टाला, पोलिसांना आता पुरे झालेलं. "अजून वेळ दिला याला म्हणजे हा करतोय अजून घुमिव गाडी रचिव किस्सा!" हे त्यांचं म्हणणं.
.
आणि या चढाओढीत आता परत एकदा शेवटी तारीख ठरली. आता काही बदलणार नाही असंही कोर्टानं सांगितलं. आता फारसे पर्याय उरले नव्हते. मग बंडूवरच्या आरोपांचं काय? त्यांची उत्तरं कुठं मिळालीत? केवढे केवढे गंभीर आरोप, असेच अनुत्तरित ठेवून अटोपणार की काय? असं वाटेल तोपर्यंत बंडूने जाहीर केलं की त्याला व्यक्त व्हायचंय. काही आहे की जे अजून त्याने सांगितलं नाही आहे. कोर्टाने ताबडतोब सांगितलं की, "झाला तितका तमाशा बस झाला. तुला सांगायचंय तर सांग बापड्या पण काहीही सांगितलंस तरी यावेळी तारीख बदलणार नाही आहे. त्यामुळे ठरलेल्या तारखेच्या आधी सांगितलंस तर ऐकू. नाहीतर टाटा बाय बाय." हा माणूस अर्धवट सांगून परत लांबड लावत बसणार, याची त्यांना भीती होती. आता लोक, वृत्तपत्रं, नेतेमंडळी, सगळ्यांकडून दबाव पण वाढत होता.
.
ठरलेल्या दिवशी पहाटे लोक तुरुंगाच्या बाहेर जमा झाले. काहींनी आतिषबाजी केली. तुरुंगाच्या बाहेरून दिसणार काहीच नव्हतं. पण तरीही टीव्ही चॅनेलवाले लोक कधीपासून बाहेर कॅमेरे आणि अँटेना लावून बसून राहिले. बंडूला इलेक्ट्रिक शॉक देण्यासाठी सकाळी सात का आठची वेळ ठरली होती. टीव्हीवर अखंड लाईव्ह बडबड सुरु होती. सगळीकडे चैतन्य पसरलेलं. बंडूच्या मृत्यूकडे सगळे डोळे लावून होते. लोकांची आरडा ओरड, जल्लोष, तुरुंगाच्या आत पर्यंत ऐकू येत होता.
.
या सगळ्या तमाशाकडे बघून बंडू म्हणाला, "...आणि त्यांचं म्हणणं आहे की मी वेडा आहे? मला मारलं की यांचे प्रश्न मिटतील?" पण आता बंडूचं ऐकणारं, त्यावर प्रतिक्रिया देणारं कोणी नव्हतं.
.
ठरल्या प्रमाणे, ठरल्या दिवशी, ठरल्या वेळी, बंडूला इलेक्ट्रिक खुर्चीमध्ये बसवला, आणि एक विषय संपवला.
.
.
.
दोन दिवस आधी, बंडूने आपण केलेल्या गुन्ह्यांचा कबुलीजबाब दिलेला. त्याने सुमारे तीसच्या आसपास खून केलेले असं सांगितलं. त्या खूनांचे तपशील सांगितले. पोलिसांच्या मते बंडूने शंभर तरी खून केले असावेत असा अंदाज होता. पण तीस ते शंभर पर्यंतचा प्रवास करायला वेळ उरला नव्हता. बंडूने त्याने केलेल्या खुनांची निघृण वर्णनं, आणि मृत शरीरांचे अजून माहिती नसलेले खुलासे पण केले. त्याच्या बोलण्यात पश्र्चाताप नव्हता. भीती नव्हती. वेडसरपणा नव्हता. हे झालं हे असं झालं. हे एवढंच होतं. असं का केलंस बाबा? या प्रश्नाचं समाधानकारक उत्तर नव्हतं. पण उत्तराने समाधान झालं नाही तर तो प्रश्न बंडूचा नव्हताच.
.
.
.
ता.क.
नेटफ्लिक्सवर टेड बंडी नावाच्या कुख्यात सिरीयल किलर वर बनवलेली डॉक्युमेंट्री आहे. शक्य असेल तर अजिबात बघू नका. खूप अस्वस्थ करणारी गोष्ट आहे. पण खरी घडलेली गोष्ट आहे. सत्तर ऐशीच्या दशकातला अमेरीकेला हादरवून टाकलेला हा किस्सा.
.
.
.
.

बंडू - भाग: अधल्या मधल्याच्या खूप पुढचा

.
.
.
बंडू आणि त्याचे किस्से याला आता उधाण आलेलं. कोर्ट कचेऱ्याच कशाला, पण आता तुरुंगवास पण झालेला. तुरुंगवास कुछ रास नहीं आया म्हणून, तुरुंगातून एक दोन वेळा पळ काढून पण झालेला.
.
.
बंडूवरचा एकही आरोप पूर्णपणे सिद्ध झालेला नसला तरी त्याच्या नावावर निरनिराळे गंभीर गुन्हे मात्र दाखल होतच होते. पण बंडूही कमी नव्हता. आता तोही सराईत बनलेला. प्रत्येक नवा आरोप आणि त्यावर सुरु होणारा खल जणू काही त्याला सुखावतोय की काय, असं काही लोकांना वाटू लागलं. इतक्या लोकांच्या इतक्या नजर आपल्यावर खिळलेल्या आहेत हे बंडूच्या कल्पनेच्याही बाहेरचं होतं. बंडूच्या आयुष्याचं थेट प्रक्षेपण सुरु होतं. अख्ख्या देशभरात बंडूची चर्चा होती. त्याच्या छोट्या मोठ्या गोष्टींचं विश्लेषण सुरु होतं. काय खाल्लं, काय पिलं, काय म्हणाला, कसं म्हणाला, या सगळ्याचं! आणि आपण केलेली एक एक कृती, बारकाईने सर्वांसमोर येतेय, घराघरांत पोहोचतेय, याची बंडूला तिकडे वेगळीच नशा चढत होती.
.
.
बंडूच्या वकिलांचं काम मात्र यामुळं अवघड होत होतं. हा माणूस पायावर कुऱ्हाड नाही तर कुऱ्हाडीवर नाचतोय अशीच स्थिती होती. याला वाचवणार तरी कसं? काहीच नाही तर, कमीत कमी बोल, तोंड बंद ठेव, मग कमीत कमी शिक्षा होईल, हा वकिलांचा प्रयत्न. पण बंडू कोर्टात स्वतःच वकील होऊन प्रतीपक्षाची उलटं तपासणी घ्यायचा! एकदा वकिलाने सांगितलं की मला नाही घ्यायची याची केस! आम्ही नाही जा!
.
.
कारण, बंडूने केलेल्या उलट तपासणी मध्ये साध्य काहीच व्हायचं नाही. नुसताच तमाशा व्हायचा. हे करून बंडू स्वतःला वाचावतोय की उगाच थिअट्रिक करून दाखवतोय याचा हिशोब पण नाही लागायचा. बंडूचे हातवारे केलेले फोटो मात्र पेपरातून झळकत राहायचे. तसं बंडूला सरकारने दिलेला वकील कधीच मान्य नव्हता. तसं वकिलालाही बंडू मान्य नव्हताच म्हणा. पण आता करताय काय? बदल पण शक्य नव्हता. काहीच नाही तर वकिलाने नंतर थेट पुस्तकच लिहून टाकला काही वर्षांनी. की काय दिमाग को शॉट लावलेला बंडूनं म्हणून. बंडू काही वाचणार नाही हे बंडूच्या वकीलाला सुद्धा वाटायचं. आणि म्हणूनच तो बंडूला नको होता. "माझी केस मी लढणार. आणि मी सुटून बाहेर येणार." हे बंडूचं ठरलं होतं. मग ते ठेचकळत का असेना.
.
.
एकच वेळी खूप वेगवेगळ्या गोष्टी सुरू होत्या.
बंडूवर सबूत पे सबूत दाखल होत होते. नवनवीन आरोप पण लागतं होते.
बंडूसारखा चार्मिंग गुन्हेगार कटघरेमें बघायला कॉलेजमध्ये जाणाऱ्या मुली पण कोर्टात हजेरी लावू लागल्या होत्या.
बंडूची आई सगळ्यांना हर समय सांगत होती की कसा तीचा मुलगा निर्दोषच आहे.
आणि तिकडे बंडूने आउट ऑफ़ नो व्हेअर कोर्टात आपल्या जुन्या मैत्रिणीला कटघऱ्या मध्ये बोलावून प्रपोज करूँ टाकला.
.
.
घ्या. म्हणजे अरे, स्थळ काय? वेळ काय? आपलं चाललंय काय? पण बंडूच्या गोष्टीत या सगळ्याची सांगड होतीच कधी? बंडू पोलिसांची किंवा एकूणच न्याय व्यवस्थेची चेष्टा करतोय असा सूर कधीपासून बळावत होता. एकही गुन्हा अजूनही सिद्ध नसला तरी त्याच्याबद्दलची सहानुभूती पार संपून गेलेली. "बंडू नराधमच आहे का?" या प्रकारच्या बातम्या कधीपासून छापून येत होत्या. पण त्याचबरोबर बंडूची घरोघरी पसरणारी प्रसिद्धी मात्र कमी होत नव्हती. सगळाच गुंता. सगळंच अशुद्ध.
.
.
बंडूने भर कोर्टात प्रपोज करून आता वेगळाच चाप्टर सुरु केलेला. टेक्नीकली, कोर्टात सगळ्यांच्या साक्षीने बंडूचं लग्न झालेलं. बंडू वेगळ्याच प्रकारच्या गृहस्थाश्रमात शिरणार होता. कारण या आगळ्या वेगळ्या लग्नानंतर दोन तीन तासांनी, त्याच कोर्टात, तिथेच बंडूला जज आणि ज्युरी किडनॅपिंग आणि खुनाच्या आरोपावरून देहदंड ठोठावणार होते!
.
आता तरी या माणसाला शुद्ध येईल का? हा प्रश्न होताच.
.
.
.
ता. क. पुढचा भाग शेवटचा.

बंडू - भाग १

एक होता बंडू. त्याला धरला पोलिसांनी. म्हणाले रात्री बीन हेडलाईट लावता कोणी गाडी घेऊन जातं का? मग बंडूला घेऊन गेले की पोलीस स्टेशनवर. बंडूला वाटलं थोडी समज देतील, दंड करतील आणि सोडून देतील. त्याने हॅलो केला स्टेशनमधल्या लोकांना. प्रश्नांची उत्तरं दिली. आणि बसला वाट बघत. पण इकडं पोलिसांच्या डोक्यात भलतीच ट्यूब पेटत होती. त्यांनी डोकं लावलं, आणि दिला एकमेकांना हाय फाईव्ह. म्हणाले आपल्याला हवा तसाच माणूस सापडलाय आणि थेट kidnapping ची केस टाकली की बंडू वर! बंडूच्या दिमाग को शॉट! त्याने तिथून दोन चार लोकांना पॅनिक होऊन फोन केले, म्हणाला मला धरलंय बघा यांनी उगाच! पण काही फायदा नाही झाला.


बंडूला तात्पुरता सोडला पण मग स्टेशन वाऱ्या सुरूच झाल्या दिवसापासून. पेपरात लै काय काय छापून यायला सुरू झालं. तसा बंडू हरहुन्नरी होता. त्याच्या प्रत्येक हुनरला धरून मग बातम्या यायला सुरु झाल्या. गालावर खळी पडायची त्याला, तर कोणीतरी लिहिलं, "बघा किती साधा दिसतो पण तरीही...". बंडूने एका राजकीय पक्षासाठी काम केलेला. रॅली मध्ये, प्रचारामध्ये भाग घेतलेला. मग एका पेपरात आलं अमक्या पक्षाचा कार्यकर्ता, kidnapping मध्ये पोलिसांच्या ताब्यात! तिसऱ्या पेपरला समजलं की बंडू परड्यातल्या देवळात नियमित जायचा. तिथल्या लोकांशी हसत खेळत बोलायचा. मग त्यांनी छापलं, तमक्या मंदिराचा सेवक धरला गेला kidnapping च्या केस मध्ये! आणि कोणा पेपरला दिसलं की बंडू लॉ शिकतो. कॉलेजला जातो. मग त्यांनी त्यावर बातमी छापली. एकूण काय? बंडू तुरुंगामध्ये गेल्यामुळे सगळीकडे उत्साहाचं वातावरण निर्माण झालं. लोक क्रिएटिव्ह झाले. स्टोरी टेलर झाले. पण काही लोक क्रांतिकारी पण झाले.


बंडूला ओळखतो की मी! म्हणणाऱ्या लोकांनी छोटा मोठा मोर्चाच काढला. म्हणाले उगाच काय बंडूला धरलाय. त्याची सोडवणूक झालीच पाहिजे. पोलीस डिपार्टमेंटला दिलेल्या केस सोडवत नाहीत, मग असं कोणाकोणाला अडकवतात! अरे बंडूची बॅकग्राऊंड बघा, इकडं तिकडं विचारा! बंडू किडनॅपिंग करणार? काहीही काय?


पण हा उत्साह किती काळ टिकणार हो? पोलीस इकडे ठाम होते. म्हणाले लोकांना काय जातंय कल्ला करायला. आमच्याकडे सबुत आहे की बंडूने प्रयत्न केलेला एका पोरीला पळवायचा. त्या पोरीने बंडूला ओळखलंय. घेऊन गेले बंडूला कोर्टात. लोकांनी गर्दी केली कोर्टाबाहेर. आणि झाली गोष्ट सुरु! या गोष्टीला आता लवकरच और एक, और एक करत पुरवण्या लागणार होत्या. लवकरच गोष्ट देशभर पसरणार होती. गडे मुर्दे बाहेर येणार होते.


आणि बंडू... त्याचं काय सुरू होतं, त्यालाच माहिती!




ता.क. ही गोष्ट थोडी जुनी आहे, पण सत्य घटनांवर आधारित आहे. आता एक्को ही कहानी पर बदले जमाना हे असतंच की. त्यामुळं खूप साऱ्या गोष्टींमध्ये घटनांमध्ये साधर्म्य सपडेलच तुम्हाला. त्यामुळे स्थळ, काळ, वेळ वगैरे शेवटाला बघू.

चित्ती असू द्यावे...

लहान असताना, आम्ही वाड्यात दगडी पायरीवर बसून समोर चौकात पडणारा पाऊस बघायचो. ही कदाचित माझी पावसाची सगळ्यात पहिली आठवण असावी. या आठवणीत सगळं गच्च भरलेलं आहे. आम्ही आडोशाला जरी बसलो असू तरीही, अंगावर छोट तुषार पडत असायचे, चौकात सायकली आणि आयकॉनिक विजया सुपर स्कुटर असायची, त्यावर पत्र्याची शेड होती, लाकडी जिना होता, आणि या प्रत्येकावर पडणारा पाऊस आपापल्या परीनं वेगवेगळा आवाज करायचा. या आवाजावरून किती मोठा पाऊस आलाय हे कळायचं. त्यातल्या त्यात तिरकस पडणाऱ्या पावसाचं मला उगाचच जास्ती कुतूहल वाटायचं. पन्हाळीमधून ओघळून, गच्चीमधून झिरपून, गाव भटकून, आता आपण त्या गावचेच नाही म्हणून चौकातल्या दगडी पायऱ्यांच्या समोरून पाण्याचा ओघळ चाललेला असायचा. या आठवणीत वीज चमकलेला फक्त आवाज आहे. लख्ख उजेड टाकणारी वीज बघितल्याचं काही आठवत नाही. पाऊस पडणे हा प्रकार जसा प्रिय होता, तितकाच त्या काळी माझ्यासाठी, वीज पडणे हा प्रकार अनाकलनीय होता. राहून राहून त्याची चर्चा कायम सुरु असायची. आत्ता हे आठवताना मजा याची वाटतेय की, बहुधा या सगळ्या आठवणी संध्याकाळच्या किंवा रात्रीच्या आहेत. आता दिवसा पाऊस आलाच नाही असं तर नक्कीच नसणार. पण कदाचित, दिवसा आलेल्या पावसाची आठवण, बळजबरीने घालावा लागलेल्या रेनकोट मुळे पुसून निघाली असावी.

हे सगळं असंच करत शाळा बिळा पार पडली. कॉलेजमध्ये पावसाचा संबंधच आला नाही असं आत्तातरी वाटतंय. यासाठी खास कधीतरी ठरवून आठवायला बसलं पाहिजे. कॉलेज म्हणालं की खूपच वेगळ्या प्लॅनेटवरच्या आठवणी आहेत. त्यात मग पाऊस किंवा रेनकोट किंवा असलं काहीच येत नाही.

इथून थेट पुढचं जे आत्ता आठवतंय ते म्हणजे नाईट शिफ्ट मधला पाऊस. पुण्यात आल्यानंतर सुरुवातीच्या काळात, २-३ वर्षं तरी नाईट शिफ्ट होती. सुरुवातीला काही माहिती नव्हतं म्हणून. आणि नंतर मजा येत होती म्हणून. पावसाळ्यामध्ये, सकाळी सकाळी काम संपवून घरी जाताना, मी चक्क पाऊस यायची वाट बघत बसायचो ते आठवतंय. रात्रभर चार पाच वेळा कॉफी पिऊन झालेली असली, तरी पावसाची वाट बघत रिचवलेला शेवटचा कप म्हणजे मेडिटेशन असायचा. यामध्ये चहाचा नंबर कसा लागला नाही याचं नवल आहे. पण ठीकपण आहे. इतकं हवंच कशाला चहाचं कौतुक. हे आपलं आपलं एक उगाच तयार केलेलं तत्वज्ञान. की आता घरीच जायचंय न? मग त्यासाठी कशाला रेनकोट आणि टोपी वगैरे लवाजमा. त्यापेक्षा वॉटर प्रूफ बॅग घेऊ. ते जास्ती रास्त. नाही का? आणि मग असं दरवेळी खास पावसाची वाट बघून मग नखशिखांत भिजत घरी गेल्यावर स्वतःवरच खुश व्हायला व्हायचं. ते वेगळं सुख. ही पावसाची दुसरी ठळक वाली आठवण. यामध्ये पण पॅकेज्ड डील असायचं. खरं तर पाऊस म्हणजे फक्त भिजणं नव्हतं. त्यात ओलावा होता, नाद होता, गंध होता, ख्या ख्या खी खी होतं, आयुष्याचं गुपित आणि फिलोसिफिकल किरकिर होती, भावनिक रडारड होती, अजागळ खाणं पिणं होतं, फिगरेटीव्ह आणि लिटरल धडपड होती. आणि नवं म्हणजे, थोडीशी खर्डेघाशी आणि थोडीशी फोटोग्राफी होती. एकूण काय? तर सगळा पावसाचा लवाजमा अपग्रेड झालेला. आता पुढच्या व्हर्जन मध्ये काय अशी चाहूल लागावी असा.

पण मग विंडोज मिलेनियम नंतर विंडोज विस्टा जसं आलं तसं पावसाच्या अनुभवाचं पुढचं व्हर्जन पण आलं. हा पाऊस थोडा सोशल डिस्टंसिंग वाला पाऊस होता. हा पाऊस काचेबाहेर आणि मी काचेच्या आत. कधी गाडीची काच, बाल्कनीची काच, ऑफिसच्या इमारतीची काच, कधी मोबाईल फोनची काच. बहुदा या सगळ्याच काचा नॉइज प्रूफ. त्यामुळे त्यांचा नाद करायचा नाही. गंध वगैरेचा संबंध नाही. मग आता हा पाऊस अनुभवणार कसा? या काळात, पाऊस इज अ गुड आयडिया असं इतकंच वाटायला सुरु झालं. पाऊस ही, "आमच्या काळी हे असं असायचं..." वरून सुरु करायची गोष्ट झाली. रेनकोटची जागा आता ब्लेझरने घेतली. दोघंही पावसाचे वैरी जे छातीशी कवटाळून ठेवायला लागतात. पण पोस्ट मोर्टेर्म केल्यासारखा कधी कधी पाऊस सापडतो सुद्धा. नाही असं नाही. ओला रास्ता, काळवंडलेलं आकाश, कधी कधी मूक कडाडणारी वीज, पुसटसं झालेलं बाहेरचं चित्र, सगळं अर्थातच काचेपलीकडचं. खूपच जोराचा पाऊस पडणार असेल तर आगाऊपणे चार पाच ईमेल्स पण येतात. की, बाबांनो बाहेर पडू नका. पाऊस येणारे. मग लहान मुलं रेन रेन गो अवे, कम अगेन अनादर डे हे असं गायला लागतात. आणि इथेच झाला न सगळा पैसे खोटा? असं म्हणून मी माझ्या कॉफीकडं वळतो. आता यावर काय बोलतोस सांग! असं स्वतःलाच विचारतो.

या सगळ्याला, एक खूप भारी मैत्री होती आमची आणि आता आठवण राहिलीय, असा थोडासा रंग आल्यासारखं वाटतं खरं. पण यात पिच्चर अभी बाकी है मेरे दोस्त असंही म्हणावं यातला भाग नाहीये. जे आहे हे असं आहे आणि इथवर आलंय. पुढे काही असेल तर समजेल. नसेल तर तेही समजेल. खरं तर, मी आजूबाजूला बघितलं तर हे इतकं ग्लूमी चित्र नाहीये. या सध्याच्या व्हर्जनमध्ये सुद्धा हा पाऊस जसा मिळतोय तो अनुभव बाकी कुठल्याही अनुभवांपेक्षा, थोडासा उजवा नक्कीच आहे. मग तुलना भूतकाळाशी करावी की वर्तमानकाळाशी करावी की अपेक्षित भविष्यकाळाशी करावी हा इतकाच प्रश्न उरतो.

Part 5: तर, हे असं इथून सुरु झालेलं

काही देशांच्या व्हिसासाठी फॉर्म भरायचा असला की मागच्या ८-१० वर्षातल्या प्रत्येक परदेश वारीची नोंद करून द्यावी लागते. उदाहरणार्थ युके चा व्हिसा. खूप कटकटीचं वाटलं तरी याला पर्याय नसतो. अमक्याच्या व्हिसाला लागत नाही की! मग यांनाच कशाला हवं? तमक्याला मागचे दोनच वर्ष चालतात, मग याना कशाला दहा हवेत? रिन्यू तर करायचाय; इतका इतिहास भुगोल हवाच कशाला? ही अशी स्वतः स्वतःपाशी कुरकुर करत का असेना, सगळी पाळंमुळं खणून यादी बनवावी लागते. पण या सगळ्यामध्ये एक छान गोष्ट अशी होते, की उगाचच मागे केलेल्या सगळ्या प्रवासाची थोडीशी का होईना आठवण निघते. आता आजकाल मी अधून मधून स्वतः स्वतःच नव्या भटकंतीची नोंद करून ठेवतो. कोणी मागो, ना मागो. माझ्याकडे असे किमान वीस देश नक्की जमलेले. आणि याच आठवणी काढता काढता, नव्या प्रवासाची तयारी सुरु झाली. कामासाठी प्रवास करणं वेगळं आणि स्वतःसाठी प्रवास करणं वेगळं, असलं स्वतःलाच खुश करणारं तत्वज्ञान पाझळुन, मी कागदावर काहीतरी खरडायला सुरु तर केलेलं. पण हा सगळं आराखडा तयार करायचा घाट फार काळ तग धरणार नव्हता. का ही सगळी उठाठेव? का इतकी खाज? या प्रश्नाचं खरं उत्तर सहसा मेलेडी खाव, खुद जान जाव, हे असंच असतं. फक्त वहां तक पोहोचने का रास्ता खूप साऱ्या analysis paralysis से गुजरता है.


प्रवास कुठे करायचा, कधी करायचा, केवढा करायचा, याचा पत्ता नसला तरी, जोश जोश मध्ये, माझी प्रवासात काय नाही करायचं याची मोठी यादी झालेली. महागडी विमानाची तिकिटं नकोत, हॉटेलं नकोत, एअर बिएनबी नको, फारसं सामान सुद्धा नको. फारसं आखीव रेखीव नको. मग काय हवं? तर हमारा प्लॅन कैसा होगा? सस्ता सुंदर टिकाऊ होगा हे एवढंच हवं. तसंही विमानाच्या भानगडीत आपली धावपळ आणि दमछाक जास्ती होते. आणि मग पळायचंच असेल तर मग मौका, दस्तुर, युरोप आणि ट्रेन हे आहेच की! खरं सांगायचं तर, लै जोरात काहीतरी करायचंच आहे असं माझ्याकडे काहीच नव्हतं. आणि कदाचित, हा एवढाच एक प्लॅन हाताशी होता. ही ती मेलडी खाव मोमेन्ट. चुकीचा पेपर सोडवत बसलोय हे समजेपर्यंतची धडपड. मग कळलं, की, करून बघायचं आहे, हे एकच कारण घेऊ. बाकी आल्यावर बघू. आणि मग पुंडलिक वरदे हरी विठ्ठल करून निघालो.


नाश्ता झाला, जेवण झालं, दारं खिडक्या बंद केल्या आणि दुपारी निघालो. बस स्टॉप पाशी पोचण्याआधी, कोपऱ्यावर मार्क आणि वॉटसन काका, त्यांच्या अड्ड्यावर बसलेले सापडले. मग त्यांच्याबरोबर एक कॉफी टाकली आणि थोडा वेळ त्यांच्या गप्पांमध्ये सामील झालो. वॉटसन काकांचं म्हणणं होतं की संगीत प्रेमी असाल तर तुम्हाला जॉन लेनिन काय किंवा रवी शंकर काय, थोडे फार ऐकून तरी माहिती असलेच पाहिजेत. आणि नेहमीप्रमाणे मार्कचं यावर काहीही म्हणणं नव्हतं. किंबहुना, यावर काहीतरी म्हणणंच का असावं असं त्याचं म्हणणं होतं. मी ताजा ताजा सापडलो म्हणल्यावर, काकांनी माझ्याकडे मोर्चा वळवला. मी त्यांना, स्टीव्ह जॉब्सला कसा जॉन लेनिन आवडायचा आणि एकूणच बीटल्स आणि जॉब्सचं कसं नातं होतं याची गोष्ट सांगितली. अर्थातच, हे तरी मला का माहिती असावं अशी मार्कची प्रतिक्रिया होतीच. "हा तर म्हातारा झाला ऐशीचा, त्याला काय म्हणणार? पण अरे तुला काय प्रॉब्लेम आहे" अशा नजरेने मार्कने माझ्याकडे बघितलं आणि आम्ही दोघेही हसलो. काका अजून पुढच्या दोन गोष्टी सांगायला सरसावले. पण मी मात्र काढता पाय घेतला. माझी बसची वेळ झालेली. या अशाच अजून खूप साऱ्या गोष्टी गोळा करून येईन, आणि मग परत गप्पा मारू, या बोलीवर आम्ही अलविदा केलं. निघताना एक फोटो घेतला नाही याची खंत राहिली.


"वेलकम टू प्राग" म्हणायच्या सुद्धा आधी "अरे... तुझ्या कानावर केस आहेत!" पासून माझी प्रागमधली पहिली सकाळ सुरु झाली. मिखीलने हे प्रथमच पाहिलेलं म्हणे. "तुझं नाव मिखिल कसं? मिखाईल कसं नाही? किंवा कमीत कमी निखिल तरी असायचं!" असं म्हणून मी त्याला उत्तर दिलेलं खरं, पण आपल्या आणि आजूबाजूच्यांच्या वयातला फरक हा असा चालण्या बोलण्यातून किंवा वागण्यातून वारंवार जाणवणार की काय, हा विचार येऊन गेलाच. आदल्या रात्री हॉस्टेल मध्ये आल्या आल्या नाव गाव फळ फुल लिहून घेतलेली मुलगी पहिली, आणि आता हा मिखील दुसरा. आम्ही तिघेही दिसायला सरसकट एकाच वर्गातले वाटत असलो, तरी माझी तुम्हारी त्वचा से तुम्हारे उमर का पताही नहीं चलता वाली झाकली मूठ होती. आता दर दुसऱ्या व्यक्तीला भेटलो की हा वयाचा गुणाकार भागाकार करायची सवय लागते की काय असं वाटणार तेवढ्यात माझ्याहूनही मोठा, एक कॅनेडियन बापू आमच्यात येऊन मिसळला. इकडून तिकडून अजून थोडे फार लोक असेच येऊन मिसळले आणि आता आमच्या ग्रुपमध्ये माझ्याहून लहान, आणि मोठे, असे दोन्हीकडचे लोक होते. इथे जमलेल्या प्रत्येकाची वेगवेगळी गोष्ट होती. सगळे in transit. आणि जेवढे काही तास किंवा दिवस आम्ही एकत्र असणार होतो, त्या तेवढ्याशा फटीमधून जो काही कवडसा पडेल, तेवढी एकमेकाला समजणार होती. कधी कधी मला वाटतं, हा एकूण प्रकार मला कदाचित भटकंती करायला परावृत्त करत असावा.


आता हा कॅनडा वासी बापू घ्या. त्याच्या मुलाला इंग्लंडमध्ये कॉलेजात प्रवेश मिळालेला. मुलगा लंडनमध्ये कॉलेजच्या पहिल्या दिवसाची तयारी करत होता, आणि हा युरोप फिरायला आलेला. म्हणाला की, मुलाला आता ऑकवर्ड होतं बापासोबत यायला. आणि that works for me, too. दुसरीकडे शाळा कॉलेज संपलं म्हणून महिनाभर फुकट फिरायला आलेले दोघे जर्मन विद्यार्थी होते. हे जर्मन आणि डच लोक इतके ताडमाड उंच कसे असतात देव जाणे. हमारी हाइटसे हमारी उम्रका पताही नहीं चलता श्रेणीमधले सगळे. मी कुठल्या युनीवर्सीटी मधून आलोय, हे त्यांना असलेलं कुतूहल. मी त्यांना माझं तोडकं मोडकं जर्मन बोलून दाखवलं. आणि त्यांच्याकडून दोन तीन शब्द उधार घेऊन पुढे चालू लागलो. आमच्यामध्ये अजून एक जोडगोळी होती. ती एक वेळ असते न जेव्हा आपली ओळख आपण कुठे काम करतो ते सांगून देतो, आपल्या कंपनीच्या ब्रँड वाल्या बॅग, टोप्या, वगैरे वगैरे वापरतो, त्या वयातले होते दोघे जण. आता, मी पर्सिस्टंट वाली बॅग फाटेपर्यंत गेल्या वर्षापर्यंत वापरात होतो, हा भाग वेगळा. हे दोघे नुकतेच अमेझॉन मध्ये लागलेले. मग आता काय सांगू आणि काय नको ही अशी अवस्था. त्यामुळे दोन गोष्टी सांगितल्या, की तिसऱ्या गोष्टीला म्हणायचे की, अजून जास्ती माहिती देऊ शकत नाही, कारण ते गोपनीय आहे. आम्ही तसा करार केलाय. मी म्हणालो, म्हणजे एम्प्लॉयमेंट कॉन्ट्रॅक्ट का? तर दोघेही एकसुरात म्हणाले, नाही नाही, "नॉन डिस्क्लोजर अग्रीमेंट असतं ते." मी म्हणालो, "जे बात. छान आहे. त्या निमित्ताने तुम्ही कामाचं काही बोलणार नाही तर या ट्रीप मध्ये." हा आमचा आईस ब्रेकर. बघता बघता आमची दहा बारा लोकांची वरात आता प्रागच्या गल्ल्यातून खिदळत निघाली. या प्रत्येकात मला, माझी माझीच कुठली तरी भूतकाळातली किंवा भविष्यकाळातली आवृत्ती दिसत होती. आणि हा एक वेगळाच अनुभव होता. ट्रीपमध्ये गोळा केलेलं हे पाहिलं सुवेनिअर. हा अनुभव खूप काळ राहील माझ्याबरोबर.


तसं प्राग मध्ये येऊन मला अर्ध्याहून जास्ती दिवस झालेला. मी खरं तर आदल्या रात्री पोचलेलो. होस्टेलच्या दारात आईस्क्रीम पार्लर होतं. त्यानं आपल्याला आत जातानाच "सामान टाकून ये, तुझी वाट बघतोय" असं म्हणून खुणावलेलं. मग या आमंत्रणाकडे कसं दुर्लक्ष करणार? बाहेर येणं भाग होतं. दहा वगैरे वाजले असतील रात्रीचे. आईस्क्रीम घेऊन, ते संपेपर्यंत चालून येऊ, या विचाराने पुढे नदीच्या दिशेने चालत गेलो. चार्ल्स ब्रिज गाठला. सुमारे साडे सहाशे वर्षांपूर्वी बांधलेला पूल हा. अर्धा पाऊण किलोमीटर लांबीचा नक्कीच असेल. व्लात्वा नदीमध्ये याचं प्रतिबिंब सुरेख दिसत होतं. नदीच्या बाजूला रोषणाई आहे, खाण्या पिण्याच्या जागा आहेत. सगळ्यांची प्रतिबिंब फोटोमध्ये पकडण्याचे थोडे निष्फळ प्रयत्न केले, आणि मग नाद सोडून दिला. पुलाच्या दुसऱ्या बाजूला उंच ठिकाणी प्राग कॅसल दिसत होतं. तिथं बरेचसे चर्च आहेत, म्यूजियम आहे, तिथे बाजार सुद्धा भरतो म्हणे. एव्हाना हातातलं आईस्क्रीम संपलं आणि मग मी रस्त्याच्या कडेची इलेक्ट्रिक स्कुटर घेतली. ती कशी वापरायची याची जुजबी माहिती करून घेतली, उगाच इकडे तिकडे फिरवली आणि दिली ठेवून परत. पुढे प्रागच्या अंधाऱ्या गल्ल्या हिंडत, गाणी ऐकत भटकलो. छोटे छोटे कॉबल स्टोन वाले रस्ते, हलके पिवळे लाईट, तुरळक लोक, छोटेखानी खाऊच्या जागा, हे सगळं पार करत करत शेवटी हॉस्टेल वर पोचलो. चार लोकांच्या खोलीमध्ये माझी सोय झालेली पण त्या वेळी तिथे मी एकटाच होतो. कोणीतरी दुपारीच सोडून गेलेलं, आणि नवं कोणी आलेलं नव्हतं. हॉस्टेलमधला कॉमन एरिया, किचन एरिया, सकाळी नाश्ता कुठं करायचा, अंघोळ कुठे करायची, या सगळ्या जागा बघून ठेवल्या. प्रत्येक जिन्यापाशी, प्रत्येक कोपऱ्यावर, प्रत्येक भिंतीवर, काही न काहीतरी चिकटवलेले, रेखाटलेले किंवा लिहिलेलं होतं. इथं राहून गेलेल्या लोकांनी सोडलेल्या खुणा, नव्या लोकांना खुणावत होत्या. कुठल्याशा कोपऱ्यातून गप्पांचे आवाज येत होते. कुठं कुठं जाऊन आलो पासून ते उद्या कुठं कुठं जायचं याचे काही न काहीतरी प्लॅन बनत होते. काहीही प्लॅन न करता निवांत बसलेली जनता पण होती. एकदा वाटलं की जाऊन बसावं यांच्यात, पण आता सगळं पहिल्याच रात्रीत करशील काय? असं स्वतःला सांगून, शेवटी झोपून टाकलं.


दुसऱ्या दिवशी भटकत भटकत आम्ही जॉन लेनिनच्या भिंतीपर्यंत पोचलो. रूढी परंपरेप्रमाणे तिथे उभं राहून "हा खास वॉटसन काकांसाठी" असं म्हणून फोटो काढून घेतला. मिखिलने सांगितलं की, इथं म्हणे जॉन लेनिन कधी आलाच नव्हता. पण किस्सा असा झालेला की इथल्या कॉम्युनिस्ट पार्टीने, जॉन लेनिन च्या गाण्यांवर बंदी घातलेली. मग ले के रहेंगे आझादी म्हणत, इथल्या विद्यार्थी वर्गाने बंड पुकारलं. चोरून गाण्यांच्या कॅसेट, डिस्क आणल्या. जे सापडले त्यांनी मर खाल्ला. जे नाही सापडले त्यांनी हे सुरूच ठेवलं. रात्रीमध्ये भिंत रंगवून टाकली. मग पाठशिवीचा खेळ पण सुरु झाला. दिवसा पोलीस येऊन भिंतीवरचे रंग काढायचे आणि रात्रीमध्ये विद्यार्थी जाऊन परत रंगवायचे. नंतर तख्तापालट झाल्यावर, कॉम्युनिस्ट राजवट गाळून पडली. लोकशाही आली. आठवण म्हणून मग या भिंतीला लेनिन वॉल च करून टाकलं. बराच काळ ही भिंत पर्यटकांना येऊन रंगवण्यासाठी पण सुरु होती. त्याच्या खुणा अजूनही इथे दिसतात. समाजवादी राजवटीच्या, राजवटीविरुद्ध केलेल्या बंडाच्या, आणि सध्याच्या भांडवलशाही वर केलेल्या टीकेच्या खूपशा खुणा प्राग मध्ये सापडतात. एक डेव्हिड केर्नी नावाचा कलाकार आहे इथे. त्याने बनवलेल्या कलाकृती प्राग मध्ये य पसरलेल्या आहेत. त्याने एकूणच भांडवलशाही पद्धती विरुद्ध भरपेट हात साफ करून घेतलेले आहेत. बऱ्याचदा वादातीत असल्यामुळे असेल कदाचित, पण प्रत्येक पर्यटकाच्या यादीमध्ये या बाबाने केलेलं काही न काहीतरी असतंच. यापैकी, माझ्या वाट्याला आली ती त्याने बनवलेली अग्ली बेबीज, मेलेल्या घोड्यावर स्वार झालेला सेंट वेन्सलास, आणि पिस्सीन्ग मेन. काहीतरी अनाकलनीय सापडलं की ते सहसा यानेच केलेलं असतं असं मिखिल ने सकाळीच सांगितलेलं.


इथे एक सेंट निकोलसचं चर्च आहे. त्याच्या बाजूला आम्ही कॉफी साठी थांबलो. सेंट निकोलस गरीब किंवा गरजू लोकांची खूप मदत करायचा, भेटवस्तू द्यायचा. जग भर लहान मुलांना भेटवस्तू वाटत फिरणाऱ्या सॅन्टा क्लॉज मागची प्रेरणा म्हणजे हाच सेंट निकोलस. याच्या मृत्यूनंतर, त्याची आठवण आता सॅन्टा क्लॉज मुळे कायम आहे. पुढे फिरत फिरत आम्ही एका सत्तर सेंटीमीटरच्या छोट्याशा रस्त्यावर सुद्धा जाऊन आलो. या इथून जाऊ शकतो म्हणजे तुम्ही जाड नाही, ही पावती, यावर कुणाचं तरी ख्या ख्या करून झालं. एव्हाना, शहराची तोंड ओळख झाली असं म्हणता येईल इतकं पायी फिरून झालेलं. इथून पुढं लोकं पांगली. मी माझ्या वाटेला लागलो. दुपारी जेवायला चक्क एक भारतीय शाकाहारी ढाबा मिळाला. खूपच अनोळखी ठिकाणी, छोट्या गल्लीतून जाताना, ओळखीचा वास आला आणि मी आत गेलो. तिथे हा ढाबा होता. तिथे तारा भेटली. मी सहसा बाहेर एकटं भटकताना खचितच भारतीय काहीतरी खातो. पण यावेळी तुला भेटायचा योग होता, या अशा चिजी वाक्यावर आमच्या गप्पा सुरु झाल्या. तारा दुबईवरून काम धाम सोडून भटकायला आलेली. मूळ शहराच्या थोडी बाहेर एके ठिकाणी एअरबीएनबी घेऊन राहिलेली. माझ्या आधी दोन तीन दिवस आलेली म्हणून मला थोडी सिनिअर असं ठरलं. तिनं गेल्या दोन तीन दिवसातल्या चार पाच छान गोष्टी सांगितल्या. तिने किल्ल्याच्या आतमध्ये पायपीट केलेली, तिथं का जाऊच नको, याच्या कारणांची यादी दिली. मी सकाळी भटकून आलेली ठिकाणं तिची व्हायची होती. मी त्यांची यादी तिला सुपूर्द केली. आणि आपापली इंस्टाग्रामची हॅन्डल्स एकमेकांना देऊन वो अपने रास्ते, हम अपने रास्ते झालो.


पुढे प्राग मधलं ज्युईश म्युजीअमच्या दारापाशी आलो. दुसरं महायुद्ध हा जरा एकूणच आपला कच्चा राहिलेला विषय. म्हणून, आता आलोच आहे, तर हे इथून सुरु करू असं म्हणून आतमध्ये गेलो. या म्यूजियमचे वेगवेगळे भाग आहेत. वेगवेगळ्या सिनेगॉग मधून ज्यू लोकांचं राहणीमान, सवयी, पोशाख, धार्मिक गोष्टी, आणि शेवटी सेमेट्री दाखवलेल्या आहेत. इथल्या पिंकाज सिनेगॉग मध्ये, एका रिकाम्या खोलीमधून पुढं जावं लागतं. या खोलीमध्ये, चारही बाजूला, इथे गोळा केलेल्या आणि पुढे छळ छावणीमध्ये पाठवल्या गेलेल्या सुमारे ७८,००० ज्यू लोकांची नावं लिहिलेली आहेत. मी गेलो तेव्हा फारसं कोणी नव्हतं तिथं. कानठळ्या बसतील इतकी शांतता खोलीत होती. An epitaph for those who have no grave, हे या दालनचं नाव. पुढे एके ठिकाणी, छळ छावणीमध्ये असताना, तिथल्या लोकांनी, लहान मोठ्या मुला-मुलींनी काढलेली चित्रं, लिहिलेल्या कविता, गोष्टी, निबंध यांचा संग्रह आहे. या छावणीमध्ये येण्याच्या आधी आयुष्य कसं होतं, पासून ते, इथून कधीतरी आपण बाहेर निघू, मित्र मैत्रिणींबरोबर खेळायला बाहेर जाऊ, गप्पा मारू, हे सगळं त्यात मांडलेलं होतं. यामध्ये अगदीच माहिती नव्हतं असं काही नव्हतं. थोड्याफार गोष्टी माहिती असतातच की आपल्याला. पण असं रुबारू व्हायला आपण कितपत तयार असतो त्याची ही चाचणी परीक्षा होती.


संध्याकाळ होत आलेली. ओल्ड टाऊन मध्ये फिरता फिरता सकाळच्या गॅंग मधली दोन तीन लोकं परत भेटली. आपण काय काय करून आलो, काहीच कसं केलं नाही, याचे हिशोब सांगत भटकंती सुरु ठेवली. इथे एक १४१० मध्ये लावलेलं ऍस्ट्रॉनॉमिकल क्लॉक सुद्धा आहे. इतकं जुनं आणि अजूनही सुरु असलेलं म्हणून ज्यादा कौतुक. ऍस्ट्रॉनॉमिकल आहे म्हणून मला कुतूहल. यामध्ये चंद्र, सूर्य, राशी, बीशी सगळं कळतं म्हणे. खूप उंच असल्यामुळे मला फारसं समजलं नाही, हा भाग वेगळा. रात्री चक्क एक विगन जागा सापडली जेवण्यासाठी. विगन म्हणजे, पनीर, तोफू किंवा बेचवच असायला हवं असं नाही, हा आपला समाज अजून दृढ झाला. त्यांच्या मेनू वरच्या एकही जिन्नसाचं नाव झेपलं नसलं तरी, जे मागितलं ते चविष्ट नक्की होतं.


प्रागच का? याची तीन मुख्य करणं. पाहिलं म्हणजे युरोप फिरलेल्या शंभर लोकांनी खूप हाइप केलेली. दुसरं म्हणजे, मी कुठून ट्रिप सुरु करायची ठरवताना, रॉकस्टारच गाणं ऐकत होतो. आणि तिसरं म्हणे, इकडे तिकडे क्लिक करत फिरताना, चक्क एका पौंडात आपलं विमानाचं तिकीट झालं की राव!! मग विषयच कट न! खरं तर मला स्वतः गाडी घेऊन सुद्धा जायचं होतं सगळीकडे. पण मग युरोपात ट्रेन, बस वगैरे पण इतकी सुटसुटीत आहे की, तो प्लॅन कधीच रद्द केलेला. फ्लाईट घ्यायची नव्हती म्हणून आपण आधी पॅरिस वगैरे शेजारच्या गावातून सुरुवात करणार होतो. पण एका पौडांत तिकीट म्हणजे विषय संपला. आता इथून पुढे कुठं जायचं याचा विचार करत हळू हळू हॉस्टेलच्या दिशेने चालायला सुरु केलं. एव्हाना माझ्या खोलीमध्ये अजून दोन लोकांची भरती झालेली. हे लोक ऍमस्टरडॅम वरून आलेले फिरत. अचानक तुमच्या सारखे छप्पन लोक आहेत, तुम्ही एकटे नाही, ही एकाचवेळी खूप सुखावणारी, आणि म्हणाल तर दुखावणारी, अशी मिश्र भावना मनाला चाटून गेली. चलो ये भी सही, येऊ दे सगळं बाहेर, असं म्हणत, बॅग टाकली, आणि बाहेर हॉस्टेलच्या किचनमध्ये पोलिश काहीतरी खायला बनवायला शिकवणार होते, त्या क्लास ला गेलो.

दुसऱ्या दिवशी क्राकाव ला जायचं असं ठरलं होतं. आणि त्यात अजून तरी काहीही बदल झालेला नव्हता. म्हणजे, सकाळी उठायचं, आणि नहा धो के ट्रेन पकडायची होती.आजूबाजूचे बस स्टॉप वगैरे बघून, दिवसाची सांगता केली.

रोना मेरे बस की बात नहीं!

Add caption

आपण करत असणाऱ्या, किंवा आपल्या हातून घडत असणाऱ्या गोष्टी, सगळ्याच गोष्टी अशा एकदम दिल को छू गया कॅटेगरी मध्ये येत नाहीत. दुसऱ्या कोणाच्या दिल को छुवायची गरज नसली तरी स्वतःच्या पण दिल को छूणाऱ्या गोष्टीही सहसा कमीच की. मेडिटेशन मध्ये कसं आपलं आपण स्वतःशी कनेक्ट होतो तसं मन इकडे तिकडे कुठेही न भरकटता फक्त स्वतः स्वतःपाशीच निमूटपणे बसलंय असं कितीदा होतं? एखाद्या चित्रकाराला चित्र काढताना, किंवा एखाद्या हायकरला डोंगर चढताना हा असा अनुभव येतो म्हणे. तल्लीन एकदम. पण आपण न चित्रकार, न हायकर, आणि वर चुंबकासारखं सतराशे साठ गोष्टींचा कचरा मनात साठवतो. पण मग तरीही हे सगळं असं असताना, अशा काही अनपेक्षित गोष्टी पण असतात, किंवा घडतात, की जिथे हे असं नकळत व्हायला होतं. थोड्याश्या वेळासाठी का होईना, पण होतं. तुम्हाला होतं असं? 

हे लै वैश्विक, सामाजिक, खोल किंवा गंभीर असायची गरज नाही. असच काहीतरी चिरकूट पण असू शकतं. माझ्याकडे तर काहीवेळा एकदम स्वस्तात पण मिळतं हे. उदाहरणार्थ, मला किराणामालाच्या घरपोच आलेल्या, चुरगळून पडलेल्या प्लॅस्टिकच्या पिशव्या घेऊन त्यांना ओरिगामीच्या कागदासारखं सपाट करून, घड्या घालून चौरसाकृती करण्यात, अहाहा फिलिंग येतं. किंवा हेडफोनच्या केबलचा गुंता सोडवताना. त्यात अनोळखी व्यक्तीचा हेडफोन असेल तर अजूनच बेष्ट. (You can imagine, what I must be doing in the flights when a co-passenger sleeps with headphones tangled! #creepy) किंवा पूर्वी आपल्याला फोन फॉरमॅट करून मग सगळं नवा गडी नवं राज्य करण्यात सुद्धा एक कीक मिळायची.

I am sure, प्रत्येकाचं असं काहीतरी छोटं मोठं असेलच. नेमून दिलेलं काम करताना मनामध्ये सातशे सव्वीस distractions आणि अशा काही अनपेक्षित ठिकाणी मात्र अलग ही लेवल पे कॉन्सन्ट्रेशन. मला तर वाटतं की कराटे कीड मध्ये काचा पुसून त्या पोराची जशी थेट कराटे खेळायची तयारी होते, तशी काहीतरी खास सुपर पॉवर तयार होत असेल माझ्यामध्ये. पण तो विषय वेगळा, कारण खरंच तयार होत असेल तर मला माझी खरी ओळख गोपनीय ठेवणं भाग आहे. इसके बारेमें फिर कभी. सध्या आपण या फक्त अनपेक्षित ठिकाणी सापडलेल्या या अनुभवांबद्दल बोलू.

उदाहरणादाखल बोलायचं झालं तर, एकदा मी past life थेरेपी साठी गेलेलो. का असं काही नाही. गेलेलो. एवढंच. त्यामध्ये आपले आपले बरेचसे अनुत्तरित प्रश्न, मनात असलेल्या स्वतः बद्दलच्या, इतरांच्या बद्दलच्या, किंवा कुठल्याही अनाकलनीय भीती, किंवा अशाच बऱ्याच न झेपलेल्या पण टोचणाऱ्या छप्पन्न गोष्टी, थोड्या बऱ्या हाताळता याव्यात म्हणून आपल्याच भूतकाळाशी संवाद साधता येतो. पण या सगळ्याला फाटा देऊन, आपण फक्त कुतूहल म्हणून मुँह उठाके गेलेलो. (Actually, when I am writing this, I can see, how I stumbled upon so many solutions, way earlier than I ran into problems! And when I ran into problems, I wonder why I never turned back to any one of those! हे जरी #उगाचचdeep #उगाचचीअक्कल असलं त्यावरही परत कधीतरी अजून वेगळं लै मोठं तत्वज्ञान पाझळता येईल. तेव्हा आत्ता विषयांतर करत नाही.) तर मुद्दा असा की ते पास्ट लाईफ थेरेपी करताना, जे काय ढसा ढसा रडून झालं, ते आपलं न भूतो न भविष्यति होतं! स्वतः स्वतःवर अवाक झालेलो तेव्हा मी. शेवटी सगळं संपल्यावर माझं मलाच झेपत नव्हतं, की बॉस ये जो हुआ, वो क्या हुआ? खाया पिया कुछ नहीं अणि रोया मात्र बारडीभर! या पहिल्या प्रकारामध्येच उडालेली ही तारांबळ बघता, मी दुसऱ्या तिसऱ्या सेशन साठी परत फिरकलोच नाही. पण तो अनुभव एकूणच घर करून आहे मनात.

रडणे ही आपली खासियत नक्कीच नाही. चित्रकला सोडली तर, दोन नंबरचा अवघड विषय म्हणजे रडणे. लहान असताना हे आपलं नॅचरल टॅलेंट होतं, आणि मग कधी मागे पडलं काय माहिती! आणि मग जब वापिस आया, तब एकदम छप्पर फाड के आया. हे असं. हे जमणार नाही आपल्याला म्हणून प्रयत्न न करता सोडून दिलेल्या विषयासारखं आहे हे रडण्याचं. थोडा ट्राय करके देखो, इतना बुरा भी नहीं है!

एकदा एका फ्लाईटमध्ये, कॅप्टन फँटॅस्टिक बघत होतो. जंगलात राहणारं कुटुंब. एक बाप, आणि त्याची छोटी मोठी तीन पोरं, तीन पोरी. त्यांची आई आजारी होती, की सुरुवातीलाच आजाराने गेलेली होती. सगळी पोरं बहुधा तिथेच जंगलात जन्मलेली आणि वाढवलेली. जंगलातच राहायचं असेल तर मग सिमेंटच्या जंगलात कशाला राहायचं? सरळ थेट खऱ्या खुऱ्या जंगलातच जाऊया न. असा काहीसा हिशोब. When I was roaming on the streets of Krakow and Prague last year, this film came back to me. There were so many shades of the voices against the capitalistic way of living in every next corner. On one side, they were remains of last few protests of and protests against communist regime. But on the other side they were also a reminders of how much inadequate the new regime also is. पण साहजिकच हा मुद्दा नाहीये. हे आपलं आलं ओघानं म्हणून. तर सिनेमा बघता बघता आपण लवकरच त्यात घुसून बसलो होतो. एकूणच जंगलात राहायची कल्पना लै च आवडलेली. आणि मग सिनेमाने घुमवली गाडी भलतीचकडे. And there was this moment. On one side, I felt the urge of instantly expressing how and what I felt. But I was not used to doing that either. Especially when there were hundreds of people around you. And on the other side, my analytical mind kept on reminding me that nobody knew me there really. In a way, there is nobody around me. If I felt like laughing or even crying, what's the point of holding it back because of the people, whom I hadn't met before, and might not ever meet again too. So what if they saw me crying? or laughing like crazy? म्हणजे, ओळखीच्या लोकांच्यात पण हे असं करायला काहीच हरकत नाही. पण इथे तर ग्रीन फिल्ड न? सूट की मोकाट!

स्वतःला कसं वाटतं हा जरी खूप खाजगी भाग असला, तरी तो दाबून ठेवण्यात काय पॉईंट न? पण मग अमुक ठिकाणीच व्यक्त व्हावं, आणि तमुक ठिकाणी होऊ नये, अमुक प्रकारे व्यक्त व्हावं, किंवा तमुकच व्यक्त करावं, हे असलं मोजमाप कसं ठरवायचं? जिथं मोकळं व्हावंसं वाटेल, तिथे व्हावं. नाही वाटेल तिथे नाही व्हावं. इतकं सोपं का नसावं हे? खरं तर ओळखीच्या लोकांमध्ये हे जरा सोपं असायला हवं. पण पूर्णपणे ओळख असलेले असतातच कितीसे? पण मग कमीत कमी संपूर्णपणे अनोळखी लोकांत तरी जे खळाळून हसायला, किंवा सब कुछ सोडून, ढसा ढसा रडायला काय हरकत आहे? गणित मांडला तर, या दोन पैकी एका बाजूला तरी हातचा पकडायला हवा न. आणि मग, जाऊ दे, घाला चुलीत सगळं, म्हणून त्या दिवशी फ्लाईट मध्ये आपण पोट भरून रडून घेतलं. एकदम सिनेमाच्या तालावर रोलर कोस्टर राईड झाली. तसा ट्रॅजिक वगैरे पण नव्हता पिच्चर. एकदा एअर होस्टेस येऊन विचारून गेली, की बाबा, ठिकेस न? तिला म्हणालो, कॉफी पिऊन खूप वेळ झाला. म्हणून. त्या नंतर पुढचे एक दोन दिवस मी माझ्याच अश्रूंची उकल करत होतो. की हे काय मधेच झालं? मग ते ख़ुशीके आँसू थे पगले, म्हणून सोडून दिलं.

रडता येणं, आणि रडणं समजणं या सुद्धा दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. नाही का? या अशा चार पाच प्रसंगानंतर, आपण कधीही असंच जाता जाता रडून टाकतो. मग ते कधी कधी गाणी बिणी असोत. सिनेमे वगैरे असोत. आपलं तर टेड टॉक बघताना पण रडून झालंय. खूप वर्षांनी क्या स्वाद है जिंदगीका वाली क्रिकेट स्टेडियम मधली जाहिरात बघताना पण रडून झालं. काहीतरी कुठंतरी दबून राहिलेलं असतं की आत. मोकळं करून दिलं की झालं. ते काय होतं आणि कसं मोकळं झालं. का झालं. हे समजून घ्यायचा हट्ट आता मी सोडलाय. नाहीतर त्याचं गणित सोडवताना, अजून दोन चार मोमेंट हुकल्या तर काय करणार? कारण माझ्यासाठी अजून या मोमेंट प्रेडिक्टेबल नाहीयेत. त्या अजूनही खुप अनपेक्षित ठिकाणी, अनपेक्षित वेळेला सापडतात. पण ठीकच आहे म्हणा. असं कुणी ग्लोबल स्टॅंडर्ड बनवलंय रडायचं. आपण एक्सपर्ट पण नाही यात. प्रत्येकाचं आपलं आपलं गणित असणारच की व्यक्त व्हायचं. आणि असावं सुद्धा. आधी व्यक्त व्हायला शिकू. मग त्यामागचे गणितं ही समाजातील.


ता.क. (१): हे लिहिताना आपण काडीमात्रही रडलेलो नाही. किंबहुना, प्रचंड इमोशनल सिन सुरु असेल सिनेमामध्ये, तर आपसूकच खुद्कन हसू येण्याचीही रोग आहे आपल्याला. तो सगळा विषयच वेगळा.

ता.क. (२): काही दिवसापूर्वी, शहरी जीवन, त्यामध्ये एकाकी पडलेली माणसं, कुटूंबं, सध्याच्या परिस्थितीमध्ये गेलेले जॉब, कमी झालेलं उत्पन्न, भविष्यातला अंधार आणि घाऊक मध्ये उधार घेतलेले यशापयशाचे निकष, या सगळ्यांचा मानसिक स्वास्थ्यावर झालेला परिणाम, यावर आम्ही आपसांत बोलत होतो. त्याच अनुषंगाने हा विषय निघाला. वाटलं, की मोकळं होणं, हे अवघड कधी होऊन बसलं, हे जरी माहिती नसलं, तरी आता हे गरजेचे आहे, more than ever, म्हणून आपापले छोटे छोटे मार्ग काढून, त्या त्या वेळी, किंवा होईल तसं मोकळं होणं हे ठरवलं तर फारसं अवघड नाही, हेही तितकंच खरं.

ता.क. (३): आणि keep an eye on your near and dear ones. Someone around you also might be in need of help. Of course, help yourself, before helping others.

पेहला पेहला प्यार

मी शाळा कॉलेजमध्ये असतानाच्या सिनेमामधली गाणी हा म्हणजे एक खास व्यख्यानमाला होईल असा विषय आहे. एक तर पेहला पेहला प्यार च्या पुढं कोणी जायलाच तयार नव्हतं! आणि इकडं आम्हाला प्यार कशाशी खातात याचं प्रात्यक्षिक करायला मिळत नव्हतं. आमचं कॉलेज कुठं? तर सांगलीमध्ये! मग काय प्यार करणार? हे असंही सहन केलंय बाब्बो आम्ही. तुमच्या कॉलेजमध्ये मुलं मुली बोलतात न? या असल्या प्रश्नांना सुद्धा आम्ही उत्तरं दिलेली आहेत. पण सगळंच बिनबुडाचं नव्हतं म्हणा. कारण मला आठवतंय, कधीतरी एका सेमिस्टर मध्ये, कॉलेजच्या आवारात मुलं मुली एकमेकांशी गप्पा मारताना सापडला तर दंड होईल, हे असं सुद्धा करायचा प्रयत्न केलेला आमच्याकडे. आणि तेव्हा जेमतेम ऑर्कुट होतं, तेही जगाच्या दुसऱ्या कोपऱ्यात, त्यामुळं या असल्या वागणुकी बद्दल आऊट्रेज करायला देखील वाव नव्हता. असो. कदाचित आऊट्रेज पेक्षा, हसंच जास्ती झालं असतं म्हणा. कारण, मला तर हेही आठवतंय की, वर्गात गेलं की, एका बाजूच्या दोन रांगा मुलींच्या आणि दुसरीकडच्या तीन मुलांच्या हे असंच आम्ही चारही वर्षं बसायचो. आणि कोणाला यात काहीही वाटायचं नाही. अगदी, वीकेंडला कुछ कुछ होता है पचवून आलो तरीही. या अशा सगळ्या पसाऱ्यात, पेहला पेहला प्यार च्या ओव्हरडोस मध्ये, आम्ही कसे काय वाढलो, याचंच माझं मला नवल वाटतं. आता फ्रेंड्स कुठल्या वर्षी बघितलं, याकडं जायलाच नको.आणि, ब्रेकिंग बॅड, नार्कोज, किंवा अगदीच झालं तर सेक्रेड गेम्स पण नव्हतं तेव्हा. करमणूक म्हणाल तर घाऊक मध्ये, पेहला पेहला प्यार.


हे सगळं आत्ता का? थोडक्यात म्हणाल तर लॉकडाऊन मुळे. आणि घडाभर तेल घालून म्हणाल तर हे असं.

साध्या आपल्याला गाणी लागली की ओळखीचीच वाटत नाहीत. गेल्या चार वर्षात ३२ पुस्तकं ऐकून संपली. मग गाण्यांचा नंबरच आला नाही. सांगलीमध्ये कॉलेज आहे म्हणून प्यारशी संबंधच येऊ नये, यामध्ये जितकं लॉजिक आहे, तितकंच लॉजिक पुस्तकं ऐकायला सुरु केली म्हणून गाणी ओळखत नाहीत, यात आहे. पण शेवटी झालं हे असं झालं बुवा. त्याचा अर्थ काहीही काढा. त्यावर दरम्यानच्या काळात धिंगाणा डॉट कॉम बंद झालं. सावन ने पैसे लावायला सुरु केले. आम्ही तर टोरेंट लावून एम पी थ्री डाऊनलोड करायचो. तिथून सांगीतिक कारकीर्दीची सुरु झालेली आमची. त्याचाही कारण म्हणजे टोरेंट लावतोय म्हणजे, काहीतरी टेक्नॉलॉजी मध्ये भव्य करतोय, हा क्रांतिकारी विचार. गाण्याचं प्रेम बीम वगैरे विषयच नव्हता सिलॅबस मध्ये. वर आमच्या सांगीतिक कारकिर्दीचा इतिहाससुद्धा देखणा अजिबातच नाही. मला तर आठवतंय दिवाना अल्बम हिट झाला तेव्हा मला कळलं की हे असलं सिनेमाशिवाय पण खायचं असतं ते संगीत पण इतकं हिट होऊ शकतं. तिकडं पोरं ब्रायन ऍडम्स वर जाऊन पोचलेली, आम्ही दिवाना म्हणजे शाहरुख खानचा नाही, सोनू निगमचा, यावर माहिती काढत होतो. मग लकी अली आणि सिल्क रूट प्रकरण तर माझ्या आयुष्यात खूपच नंतर उगवलं. पण या इथून सुरु झालेली कारकीर्द, थेट स्टेजवर जाऊन घसा खरवडून गाणं म्हणण्यापर्यंत गेली, हेही काही कमी नाही. त्यातही आपलं लक्ष जास्ती कुठं असायचं तर ते वाट चुकली तरी वाट्याला येणार नाहीत, असली कुठली कुठली गाणी हुडकून, साठवून, साचवून मग लोकांना पोट भरभरून ऐकवण्यात! प्रसंगी दाराला बाहेरून कडी लावायला लागली तरी काय झालं! मग कदाचित तेव्हा यात पेहला पेहला प्यार चा ओव्हरडोस समजला नसेल.


आता परत बॅक ऑन ट्रॅक येण्यासाठी, आठवणीतली ८०-९० च्या दशकातली गाणी परत लावायला सुरु केलीत. आणि त्यामुळं लै टाइम ट्रॅव्हल सुरु आहे. लॉकडाऊन मधले उद्योग हो. अजून काय? पण आता हे ऐकताना एकूणच हे पेहला पेहला प्यार, पेहली मुलाकात, अब तक छुपाये रख्खा, शोला दबाये रख्खा, ही तीच तीच एक-दोन पानं सोडली तर पत्त्याच्या कॅट मधली बाकीची पन्नास पानं नाहीच की दिसत! पेहला प्यार असलं तर एकदम उच्च दर्जा. दुसरा तिसरा असेल तर त्याला एक म्हणजे कुठल्या गोष्टींमध्ये जागा नाही. जागा मिळाली तर आधी कॅरॅक्टर हनन केल्याशिवाय एंट्री नाही. नाहीतर मग सॉलिड, लव्ह सेक्स और धोका शिवाय नाहीच. ६०-७० च्या दशकातली किंवा त्याच्याही आधीची काही गाणी ऐकली तर वेगळीच मजा जाणवते. तेव्हाची काहीकाही गाणी आत्ता ऐकताना केवढी सॉलिड सेन्शुअल बनवलेत हे बघून मोठ्ठा आ वासतो! हा दुसरा अँगल साहजिकच आत्ता ऐकताना! तेव्हा तेव्हा त्यासगळ्याच्या मागे पेहला प्यार आणि अब तक छुपाये रख्खा चाच की बॅक ड्रॉप! असो. पण आपण आपल्या आपल्या काळाबद्दल बोलू सध्या तरी. आपला म्हणजे, कटर कट आवाज करणारा मोडेम बाजूला घेऊन सर्फिंग करणाऱ्या पोरा पोरींचा!


प्रॅक्टिकल मिळालं नाही तरी अभ्यास चोख हवा, या धाटणीवर आम्ही इंजिनइरींग काढलं. परीक्षा नसेल तर तसंही माहिती काढायला ऊत येतोच की. तसं आहे ते. माझ्या मित्राच्या मित्राची मैत्रीण पुण्याच्या कॉलेजमध्ये गेली, आणि इंजिनिअरिंगच्या चौथ्या वर्षांमध्ये तिच्या वर्गातल्या एका मुलीचा पाचवा महिना सुरु होता, यावर आमच्या हॉस्टेल मध्ये सखोल चर्चा! दुर्मिळ असला तरी असला एखाद दुसरा प्राणी नक्कीच सापडायचा की, ज्याचं पाहिलं, दुसरं, तिसरं झालं, आणि मग चौथ्यात समजलेलं की पाहिल्यामध्ये कुठं हुकलेलं प्यार! त्याची हव्वा ज्यादा! आणि मग या पार्श्वभूमीवर तरीही, आम्ही जिंदगीमे प्यार एकदाच वाल्या गोष्टी आणि गाणी पण रिचवल्या. कशा काय देव जाणे?
सहिष्णुता असेल हो. आणखी काय?


तर मुद्दा काय? तर ही सगळी विसंगती. एकीकडं प्यार कशाशी खातात इथे मारामारी, दुसरीकडे प्यार पेहला असेल तरच प्यार, दुसऱ्यापासून पुढे सगळे बेकार याचं प्रेशर. एकीकडं मुलामुलींनी एकत्र बसायचं नाही, बोलायचं नाही आणि दुसरीकडं फिक्शन मध्ये सुद्धा पहिला डाव भुताचा नाही. आणि मग हे असलं सगळं काही महत्वाचं नसतं म्हणून आपलं आपणच दुसरीकडं मान वळवावी, तर तिकडं मित्राच्या मित्राच्या मैत्रिणीच्या वर्गातल्या मैत्रिणीच्या किस्स्यावर होस्टेलभर चर्चा! अशी सगळी अजब दुनिया.


गाणी ऐकताना इतक्या टाइम ट्रॅव्हल झाल्या की बऱ्याचशा वेगवेगळ्या काळातल्या आठवणी, विसंगत रीतीने एकमेका पाठोपाठ आल्या. आणि मग मैंने इन्हे कभी उस नजरसे देखाही नहीं मोमेंट आली. आता, एक्कोही कहानी बस, बदले जमाना, हेही खरंच. आणि म्हणाल तर सगळंच टाइमलेस म्हणू शकू, नाही तर सगळंच उगाळत सुद्धा बसू शकू, हेही खरंच.


ता.क. (१)
पॉईंट परत एवढाच की, घराबाहेर पडू नका. लॉकडाऊन संपायचा, तोच एक जालीम उपाय आहे. नाहीतर अजून काय काय उगाळत बसावं लागेल याचा नेम नाही.


ता.क. (२)
चर्चाच म्हणाल तर आम्ही होस्टेलवर रात्र रात्रभर गणपतीच्या देवळात बसून ब्लॅक होलवर पण करायचोच. त्याला कॉलेज सांगलीमध्ये असल्याची खंत नव्हती. शेवटी खगोल आमच्याकडेही गोलच होता. आणि आम्हाला accessible आणि available पण होता.

काय खाणार, बोला?

प्लॅस्टिक पिशव्या वापरू नका, त्या पेक्षा कागदी किंवा कापडी पिशव्या वापरा - असा एक काळ होता. आठवतंय? तेव्हा मला एक लाईट बल्ब मोमेन्ट आलेली. ती अशी की, अमुक च्या ऐवजी तमुक पिशव्या वापरा हे जरी तेव्हाची निकड असली तरी, एकूणच इतक्या पिशव्या वापराच कशाला, असा विचार केला तर? म्हणजे, पुणे सेंट्रल मधून मी चार गोष्टी घेऊन बाहेर पडलो, की, चारही दुकानाच्या जाडजूड मोठ्या कागदी बॅग्स हातात असायच्या. म्हणजे, हे पण कुठेतरी कमी नको व्हायला? मग याच्या पुढची लेव्हल म्हणजे, एकाच बॅग मध्ये सगळ्या गोष्टी घातल्या तर? मग माझ्या एकाच पाठीवरच्या बॅगमध्येसुद्धा सगळं मावतं की! त्याही पुढची लेव्हल म्हणजे, इतक्यांदा जायलाच कशाला हवं पुणे सेंट्रल मध्ये? आणि मग तिथून वेगळाच अँगल निघाला. प्लॅस्टिक तसं म्हणाल तर वाईट कुठंय? खूप सही गोष्ट बनवलीय की प्लॅस्टिक म्हणजे. प्लॅस्टिक मुळेच सुरळीत झालेली किती उदाहरणं आहेत! पण मग आपण केलेल्या अतिरेकाचं बील कोणावर तरी फाडलं पाहिजे की. मग म्हणून ते प्लॅस्टिकला व्हिलन बनवलं. आता उद्या कागदी पिशव्या उदंड वापरल्या, की मग झाडं तुटणारच न. मग एकूणच आपण किती वापरत सुटायच्या गोष्टी, यावर थोडीशी चर्चा, किंवा स्वगत का होईना, थोडासा विचार आवश्यक नाही का? आपल्या एकूणच गरजा किती आहेत. आणि त्यासाठी आपण किती उड्या मारतो, याचा ज्याचा त्याने आढावा घेणं आणि त्यावर काहीतरी कृती करणं जास्ती बरोबर नाही का?

ही अशी काहीशी तेव्हा, म्हणजे खूप खूप वर्षांपूर्वी, चर्चा झालेली. याचा अर्थ, सगळं सोडून एकदम जीवन मिथ्या आहे हा मार्ग पकडून, जगायला काय लागतं म्हणून पंचा नेसून जा असं म्हणणं नाही? पण कुठल्याच टोकाला न जाता थोडं फार प्रमाणात आणूच शकतो की, हे असं म्हणणं आहे. By the way, त्या सगळ्या चर्चेची परिणीती कशात झाली असं विचाराल, तर तशी खूप मोठ्या प्रमाणात कशातच नाही. पण माझ्या स्वतःपुरतं म्हणाल तर मी शाकाहारी झालो. हेच काय तर फार फार तर फलित. आता प्लॅस्टिक आणि शाकाहार पासून ते आपण काय खातो पितो, कसे खातो पितो, हा सगळाच खूप विशेष विषय आहे. कधीतरी फुरसत मध्ये त्यावरही बोलू. कारण मग, तू विगनच का नाही झालास? वगैरे ते पण अँगल आहेतच की.

मग हे आत्ता का आठवावं? तर त्याला दोन तीन करणं आहेत. सध्या घरी बसून आहे हे एक कारण. म्हणून उगाच तत्वज्ञान पाझरत असतं चारी बाजूने. दुसरं म्हणजे, गेल्या वर्षी सायबेरिया मध्ये गेलेलो तेव्हासुद्धा अशी एक लाईट बल्ब मोमेन्ट आलेली. अकरा बारा वर्षं झाली शाकाहारी होऊन आणि आता रशियाच्या दुर्दम्य भागातून दहा दिवस फिरायचं म्हणल्यावर, कुठेतरी आपल्याला आता इतक्या वर्षानंतर परत एकदा कदाचित काहीतरी मांसाहार करावा लागणार, हे दिसत होतं. कारण पुण्यासारख्या शहरात दररोज चिकन खाण्याचा अट्टाहास करणं जर विचित्र असेल, तर सायबेरिया मध्ये जाऊन मला नाश्त्याला पोहे आणि जेवायला पनीर मागणं सुद्धा तितकंच विचित्र. जिथं जे बनतं, पिकतं, किंवा जे सहज उपलब्ध आहे, ते खाणं जास्ती सुटसुटीत. जिथे शंभर शंभर किलोमीटर वर एक माणूस दिसायचा नाही, तर तिथे रस्त्यावर खूप ढाबे किंवा कॅफे वगैरे असायचा प्रश्नच नव्हता. त्यामुळे एखादा कॅफे सापडला, तर तिथे जे आहे ते खायचं हा आमचा मास्टर प्लॅन. नाहीतर पुढे काही कधी मिळेल त्याचा नेम नसायचा. खूप मोजकं खाऊन दिवस काढले. पण मुद्द्याची गोष्ट अशी की, कुठल्याही दिवशी कधीही स्टार्व्हेशन वाटलं नाही. (आणि हो, रशिया मध्ये बीट आणि बटाटा घालून एक सूप करतात, ते ठिकठिकाणी मिळतं. माझ्यासारख्या शाकाहाऱ्याला ते पुरेसं होतं). मग ते सगळं संपवून लंडनला परत आल्यावर वाटलं की, इथे आपण किती अखंड चरत असतो! सायबेरिया मध्ये जेवढं खाऊन मस्त दिवस जायचा, त्याच्या दुपटीहून जास्त सहज असेल हे. इतक्या गोष्टी आजूबाजूला रचून ठेवलेल्या असतात न, म्हणजे घरात असो किंवा बाहेर, त्या सगळ्या प्रलोभनांना नको म्हणणं ही आपल्या पिढीची खरी कसोटी आहे. आपल्या आधीच्या पिढीचे खायचे वांदे होते. आपल्या पिढीची अति खायचे वांदे आहेत.

तर सध्या लॉकडाऊन मध्ये, आहे ती लाईफ-स्टाईल मेन्टेन करण्यासाठी फ्रिज भरून ठेवायची शर्यत सुरु झाली, तेव्हा मला हे सगळं परत आठवलं आणि वाटलं, की, हीच ती संधी. आपण जरा आपलं एकूणच खाणं पिणं प्रमाणात आणलं तर? आता बाहेर सुद्धा पडायचं नाही आहे. घरात तसंही सामान कमी असणारे? म्हणजे, लॉकडाऊन संपेपर्यंत हड्डीपसली दिसायची पाळी आणायची हा जरी हेतू नसला, तरी सवयींमध्ये थोडेसे बदल करायची हीच ती वेळ, असा विचार तर आहे. गेले खूप दिवस संध्याकाळचं जेवण बंद करून पाहिलं. फार काही त्रास होत नाही. सकाळचं जेवण आणि संध्याकाळी खूप दुधाची कॉफी, यावर पण मजा येते. हे of course, कुठल्याही डाएट मध्ये सांगितलेलं नाही. ही आपलीच लिमिटेड अक्कल. त्यानंतर दोन जवळच्या लोकांना विचारलं आणि त्यांनी अजून जरा बेहतर पर्याय पण सांगितले. मुद्दा असा की, मोजकंच खायचं आहे, तर काहीही मनाला येईल तसं कशाला करावं? थोडंच खा, पण भारी खा, असा काहीतरी डाएट असेलच की. वजन कमी करणे, किंवा वाढवणे, असा कुठलाही हेतू नाही. फक्त प्रमाणात खाणे. इतकाच आहे. तर यामध्ये काही पर्याय, सल्ले, असतील तर ते हवे आहेत. बघा, तुम्हाला माहिती असतील, तर जरूर सांगा. आपण असले विषय चावत बसू. That is far healthier than anything else.


ता.क. बाकी अर्धा एक किलो वजन कमी झालंय लॉकडाऊन मध्ये. पण ते सुरुवातीच्या ४ दिवसात झालेलं. त्यानंतर कायम आहे. म्हणजे हे असं एकवेळचे खाण्यामुळे ते कमी झालं नसावं हा आपला सोयीस्कर विचार आहे.

Part 4: One Night Stand

In the beginning, there was nothing. Then there was light. There was still nothing. But you could see it. या अशा तत्वावर आपली ट्रिप सुरु झाली, आणि त्याच तत्वाशी कायम राहत संपली. मजा अशी की, या अशाच पद्धतीने भटकणारी य लोकं सुद्धा मध्ये मध्ये भेटत राहिली. काही सेकंदापासून, काही तासापर्यंतचा प्रत्येकाबरोबरचा सहवास. मग तुम अपने रस्ते, और मै अपने.


मी जेव्हा मिन्स्क वरून वार्साव ला यायचं ठरवलं तेव्हा त्याला कारण म्हणजे, तेव्हा त्या क्षणी स्वस्तात स्वस्त फ्लाईट तिकीट वार्साव पर्यंतचं होतं. खरंतर खूप खूप आधी मी जेव्हा या ट्रीपसाठी काहीतरी तरी तयारी करू असा विचार केलेला, तेव्हा वार्साव माझ्या यादीमध्ये होतं. पण मग कोणीतरी ऑनलाईन लिहिलेलं की, खरं पोलंड पाहायचं तर क्राकाव मध्ये बघायला मिळेल. वार्साव तर महायुद्धामध्ये खाक झालेलं. आता तिथं सगळं नवं बांधलंय. त्यामानाने क्राकाव मध्ये अजूनही जुन्या गोष्टी शाबूत आहेत. तेव्हा क्राकाव कशाशी खातात हेही मला माहिती नव्हतं. पण मग, हे सगळं सुरु असताना, मला एका क्राकावीयन कुटुंबानं त्यांच्याकडे राहायला यायचंही आमंत्रण दिलं. मग ही एवढी करणं पुरेशी होती यादीमधून वार्साव काढून टाकून त्याठिकाणी क्राकाव घालायला. पण तरीही पुढे, एका रात्रीसाठी का होईना, शेवटी वॉर्सावला यावंच लागलंच. तर ही त्या रात्रीची गोष्ट.



मिन्स्क सोडताना बॉर्डर कंट्रोलवाल्या बाबाशी बोलून झालेलं. त्यामुळे, वॉर्साव मध्ये घुसताना, आता यापुढे सगळं सुरळीत आहे, या अशाच अविर्भावात आलेलो. एक रात्र, दोन दिवस. एवढे काढायचे इथे, आणि दुसऱ्या दिवशी परत मिन्स्कला, रात्री तिथल्या एअरपोर्ट वर. आणि मग पुढे रशिया. हा आपला सरळ सोपा प्लॅन. मिन्स्कमधून निघताना, काही मिनिटं राहिलेली असताना, वॉर्साव मध्ये एक हॉस्टेल शोधलं आणि तिथे रात्रीची सोय केली. आता फोन बंद करा अशी सूचना झाली, आणि मग टेक ऑफ!


हॉस्टेल मध्ये राहण्याचा फायदा असा, की काही ना काहीतरी हालचाल सुरु असते तिथे कायम. कोणीतरी कुठल्यातरी ट्रिपला जात असतो, कोणी जाऊन आलेला असतो. हॉस्टेलच्या लोकांनी काही गोष्टी आयोजित केलेल्या असतात. वगैरे वगैरे. दुपारी हॉस्टेलमध्ये पोचलो. साधारण वॉर्साव मधल्या बऱ्याचशा प्रसिद्ध गोष्टींपासून हे हॉस्टेल खूपच जवळ होतं. कोपर्निकस बाबाचं एक म्यूजियम होतं जवळ. तिथेतर जाऊचया असं ठरवून, मी माझ्या खोलीत बॅग टाकली. तिथे अजून दोघेजण नुकतेच येऊन गप्पा मारत बसलेले. त्यातला एक सुदीप. त्याच्या लगेजची काहीतरी वाट लागलेली. पण शेवटी मिळालं होतं म्हणे. आणि मग फायनली हा इथे पोचला. ओझरतं ऐकलं. आपापले नंबर एकमेकांना दिले, आणि मग सटकलो. खाली कॅफे मध्ये एक जॉन का मार्क भेटला. म्हणाला, स्टार्ट-अप साठी काम करतो. ऑफिस असं नाही मग कधी या हॉस्टेलला, कधी त्या हॉस्टेलला, असं राहतो. नाहीतरी काम ऑनलाइनच तर करायचं असतं, ही त्याची philosophy. त्यानं मलाही विचारलं मी काय करतो. सध्या काहीही करत नाही, म्हणून मी त्याला बगल दिली. अपने त्वचा से अपने उम्र का पता नहीं चलता, म्हणून त्याला मी साध्याच कुठलातरी युनिव्हर्सिटी मधून बाहेर पडलोय असं वाटलं. आपल्याला काय? की फ़रक पडता है? मीही ते दुरुस्त करत बसलो नाही.


पुढे मग, पाय तुटेपर्यंत वॉर्साव चाललो. मधेच इलेट्रीक स्कुटर सापडल्या, मग त्यावरून फिरलो. किल्ले बिल्ले, रस्त्यावरचे आर्टिस्ट, त्यांच्या कला. विगन आणि चविष्ट खाण्याच्या जागा शोधायचा जरा किडा तेव्हा सुरु झालेला. प्राग आणि क्राकाव मध्ये सापडलेली पण अशी ठिकाणं. मग इथेही शोधली, आणि जवळच एक छान छोटेखानी जागा सापडली पण. यासगळ्या मध्ये, कोपर्निकस म्यूजियम अर्थातच नाही झालं. तिथे दोन का तीन दिवस आधी ऍडव्हान्स बुकिंग लागायचं, असं तिथं गेल्यावर कळलं. पण याच म्यूजियम च्या बाजूला आपल्याला विस्वा नदी होती. ही पोलंडच्या मधोमध जाते. पोलंडची सर्वात मोठी आणि सर्वात लांबलचक नदी. नदीकाठी अर्थातच बऱ्याच गोष्टी सुरु होत्या. कोणाचा तरी लाईव्ह परफॉर्मन्स, एकीकडे पार्क मध्ये खेळ, वर खाण्या पिण्याची रेलचेल. नदीकाठी बसलो थोडावेळ. तुम्हाला माहिती आहे? कोपर्निकस ज्या युनिव्हर्सिटी मधून शिकला, त्यावर anti-national म्हणून गदा आणली होती नाझी राजवटीमध्ये. मग प्रोफेसर लोकांना धरलं. विद्यार्थ्यांना धरलं. वगैरे वगैरे. म्हणजे एक्को ही कहानी बस बदले जमाना. याचं मला थोडं अधिक वाईट वाटायचं कारण म्हणजे, आता कोपर्निकस जेव्हा जेव्हा आठवणार, तेव्हा तेव्हा हे सुद्धा आठवणार. म्हणजे झालं न कायमच गढूळ! तसं मला न आठवल्यामुळे जे घडलं ते तर बदलत नाही, हा भागही आहेच. पण असो. जरा जास्ती भरकटायला होतंय म्हणाल्यावर शेवटी शटर डाऊन करू तिथून उठलोच. परत हॉस्टेलवर आलो. डोळा लागणारच होता, तेवढ्यात सुदीपचा मेसेज आला. त्याला मी जेवायला भेटू म्हणालेलो ते कधीच विसरलेलो! तेव्हा रात्रीचे नऊ - दहा वगैरे वाजत आलेले. कमीत कमी हॅलो तरी करू, म्हणून परत उठलोच.


खाली कॉमन एरियामध्ये कोणीही नव्हतं. बारपाशी एक मुलगी होती. चारू. ऍडव्हान्स मध्ये तिने पब-क्रॉल साठी रजिस्टर केलेलं, पण हिच्या शिवाय अजून कोणीच रजिस्टर केलेलं नव्हतं, म्हणून पब क्रॉलच रद्द झालेला. आणि मग ही बसलेली इथे.


"I can take you on a pub crawl, as long as you don't mind drinking alone." पासून आमच्या गप्पांची सुरुवात झाली. ते थेट "तू पण लंडन वरूनच आलीस का?" वगैरे करत करत, दुसऱ्या दिवशी चारूचा वाढदिवस आहे हे समजण्यापर्यंत गेली. एवढ्यात सुदीप उगवला. आणि drinking alone situation चा निकाल लागला. सुदीप समान टाकून आला. आणि मग रात्री दहा अकराच्या सुमारास, आम्ही परत बाहेर पडलो. आपण रहातो त्या ठिकाणची लोकांना टूर करून द्यायची आपली हौस आहेच. मग ते कॅलिफोर्नया असो, लंडन असो, किंवा काही तासाच्या ओळखीचं वॉर्साव असो. थोडे तास का होईना, ते शहर आता माझ्या जास्ती ओळखीचं होतं. मग self proclaimed टूर गाईड बनून, इकडे सायकली मिळतात, इकडून इलेक्ट्रिक स्कूटर उचलू, इथे याव किल्ला, तिथे त्याव काहीतरी, इथे पायऱ्या उतरल्या की थेट नदी, हे असलं करवत करवत पुढचे दोन अडीच तास घालवले. शेवटी आम्ही वीस्वा नदीकाठी येऊन पोचलो. आता मध्यरात्र होऊनही बराच वेळ झालेला. नदीवरच्या पुलावर रंगीबेरंगी लाईट टाकून काहीतरी देखावा सुरू होता. थोडासा पाऊस सुद्धा सुरू झाला. आता तो थांबेपर्यंत आम्हालाही थांबणं भाग होतं. आणि मग इथे आम्हाला तिघांनाही प्रथम थोडीशी एकमेकांची ओळख करून घ्यायला वेळ मिळाला.


पाऊस ओसरला, पण अजूनही हॉस्टेल मध्ये परत जायची इच्छा अजिबात नव्हती. आणि अजून चारुचा वाढदिवस सुद्धा झालेला नव्हता. तसं म्हणाल तर पब-क्रॉल सुद्धा नव्हताच झालेला, पण ते लिस्ट मधून कधीच गायब झालेलं होतं. आता तिथे नवी एन्ट्री झालेली. चीज केक. ऑफ कोर्स. माझी टूर. माझी चॉईस. माझी बॅट, माझी बॅटिंग. आता रात्री दोन का तीन वाजता आम्हा तिघांना चीज केक कोण देणार यासाठी शोध मोहीम सुरू. नदीकाठीच अजून थोडं फिरलो. पण केक वाली जागा काही मिळेना. आता रस्त्यातल्या छोट्या मोठ्या जागाही बंद व्हायला लागलेल्या. मधेच एका लग्नाच्या पार्टीमध्ये सुद्धा घुसलो. पण त्याचं कारण वेगळं होतं. शू लागली म्हणून कुठेतरी जायचं होतं आणि कुठंही पर्याय दिसेना. मग माहिती असूनही सोंग पांघरूण एका पार्टीमध्ये चीज केक आहे का विचारायला गेलो आणि शू करून आलो. पुढे शोध मोहीम सुरूच. अशा वेळी गुगल मॅप वापरायचा नाही, ही क्रांतिकारी कल्पना कोणाची हे आत्ता आठवत नाही पण तीन नंतर त्याला अजिबात पर्याय उरला नाही. रात्रभर सुरू असेल असल्या जागा चाळून, त्यातल्या एका ठिकाणावर बोट ठेवलं आणि बोलावली उबर. ऑफ कोर्स त्या ठिकाणी चीज केक काय तर कुठलाही केक मिळाला नाही. पण एव्हाना उबरच्या ड्रायव्हरला सुद्धा चारूच्या वाढदिवसाबद्दल माहिती होतं. "अरे माझ्या वाढदिवसासाठी म्हणून कशाला इतका त्रास घेताय?" करणारी चारू आता "आज केक ख़ाके ही रहेंगे" वर आलेली. त्यामुळे चीज केक वाली जागा शोधणं हे ऊबरच्या ड्रायव्हर ने पण मनावर घेतलेलं.


शेवटी कदाचित, चार वाजता वगैरे मला एक ठिकाण सापडलच. मी माझ्या आत्तापर्यंतच्या प्रवासाची रसभरीत कहाणी सांगितली, सुदिपने त्याच्या स्टार्टअपची, त्याच्या बॅग ची आणि कसं दर वर्षी तो जग भटकायला निघतो त्याची गोष्ट सांगितली, चारूने तिचा वाढदिवस तिला कसा करायचा होता, की जो आम्ही करत होतो त्याच्या किंचितही जवळपास नव्हता, त्याची गोष्ट सांगितली.


खिदळत, उड्या मारत, अनोळखी शहराच्या, अनोळखी गल्ल्यांतून, तितकेच अनोळखी असलेले आम्ही तिघे, शेवटी हॉस्टेलवर पोचलो. आत्ता इथे हे असं, भेटायचं, असायचं, आणि जे काही केलं ते काहीही करायचं, तेही ठरवून केलं असतं त्याहूनही amazing, असं काहीच कारण नव्हतं. आठवण म्हणून फोटो काढून ठेवला. पुन्हा भेटू असा काही सिन नव्हताच. त्यामुळे त्याच्या वाट्याला गेलोच नाही. पहाटे, म्हणजे आत्ताच एक दोन तासात, सुदिप पुढे निघणार होता. दुपार होईपर्यंत मी निघणार होतो. चारुला अजून एक दिवस काढायचा होता.

Part 3: वॉर्सावचा करार

तर मग पळत, धडपडत, शेवटी मॉस्कोच्या उंबरठ्यावर येऊन पोचलो तेव्हाची ही गोष्ट. इंटरवल आलेली. अर्धी ट्रीप झालेली. अर्धी ट्रीप राहिलेली. सोळा, सातारा तासाचा स्टॉप ओवर होता मिन्स्क एअरपोर्ट वर आणि मग पुढे मॉस्को. खैय्यामला मेसेज टाकला, की परत येतोय रे तुझ्या मिन्स्क मध्ये. आणि अशा करू की कुठं अडकणार नाही की कोणी अडवणार नाही. त्याचं उत्तर आलं की नाही, बघायच्या आधीच इकडे बॅग्स टाकायला आपला नंबर आला.


इथून जो एअरपोर्टवर किस्सा सुरू झाला तो तासाभरात भलताच तापला. शेवटी मला एक मोठ्ठी Do's and Don'ts ची यादी देऊन सोडण्यात आलं. जाताना बाई म्हणाल्या. "हे बघ, We don't do this. This is not normal. Please don't screw up. Do exactly how I said it. Otherwise, I will also lose my job." बाजूच्या बाबाने सुद्धा तीन चार वेळा रंगीत तालीम करून घेतली. "बघ, फ्लाईट उतरली की इकडे जायचं. त्यांना हे दाखवायचं. आणि हे एवढंच म्हणायचं. या दुसऱ्या ठिकाणी अजिबात फिरकायच नाही. आणि मग अमुक. आणि तमुक. समजलं? पक्कं?"


यातल्या प्रत्येक आणि प्रत्येक वाक्याला आपल्याकडे उत्तर होतं. म्हणजे अगदी उचांबळून येत होतं. Simply, असं एवढं कधी काही होत नाही काका! कमीत कमी हे असं तरी म्हणायचं गळ्यापर्यंत आलेलंच होतं. पण तरीही प्रसंगावधान राखून ते म्हणायचा मोह आवरणे म्हणजेच maturity होय. आणि ती मी तेव्हापुरती तरी दाखवली. कश्शाला म्हणजे कश्शाला नाही न म्हणता, सगळं ऐकून घेतलं. पाठीवरची बॅग उचलली. बोलता बोलता चित्रकला करून दाखवलेला कागद इंस्टाग्रामला खायला घालू नंतर म्हणून उचलला. वर बघून परत एकदा विचारलं, "जाऊ मग? पक्कं?"


बाई आणि बाबा, दोघांनी मान हलवली. मी निघायच्या आधी, बाई पुढे गेलेल्या मागे आल्या आणि म्हणाल्या, "का? Why are you doing this?"


तरीही आपण काही म्हणजे काहीही म्हणालो नाही. फक्त मान हलवली. आणि निघालो. जरा दोन पावलं जाऊन न राहवून परत मागे आलो. त्या बाई नी बाबा, दोघांना विचारलं, एक सेल्फी घेऊ का आपल्या सगळ्यांचा? आठवण म्हणून. एवढ्याने आमची सगळी maturity चुलीत गेलेली. दोघांनीही एकत्र मान हलवून उत्स्फूर्तपणे ताबडतोब नकार दर्शवला. त्यांनी अजून कुठला निर्णय बदलायच्या आत, मी आपली गेलेली maturity परत आणून खाली मान घातली आणि चालायला लागलो. आता मॉस्कोपर्यंत पोचल्याशिवाय मान वर काढायची नाही. खैय्यामचा मेसेज आलेला. ब्लडी रशियन्स.


आता थोडं रिवाइंड करू.
झालेलं असं.
बेलारूस नावाच्या देशामध्ये, काही ठराविक अटींखाली भारतीय नागरिकांना ३० दिवस, व्हिसा फ्री एन्ट्री मिळते. या अटी शोधणे म्हणजे एक मोठ्ठ काम आहे हा भाग वेगळा. पण फुकट ते पौष्टिक न? म्हणून शोधलं. लंडन वरून मॉस्कोपर्यंत का जायचंय याला जसं उत्तर नव्हतं, तसं, बेलारूसच्या फॉरेन मिनिस्ट्रीच्या वेबसाईटची पानं चाळत का बसायची यालापण काही खास उत्तर नव्हतं. ऑनलाईन बघाल, तर युरोप मधून रशियाकडे जमिनीवरून जाणारी लोकं सहसा रिगा मधून जातात. बेलारूस पार करून मॉस्कोमध्ये जाणं, इतकं सरळ सोपं असताना ऑनलाईन कोणीच कसं काय याबद्दल फारसं लिहिलेलं नाही, हे बघून इथेच सावध होण्यापेक्षा, हीच ती वेळ आपणच इतिहास घडवायची, हा मनात विचार आला असावा. तसंही, आपल्याला भूगोलापेक्षा भूमिती जास्ती प्रिय असल्यामुळे, सरळ रेषेत बेलारूसमधून मॉस्को कडे जात येत असताना, उत्तरेकडे वाकडी वाट करून रिगामधून हे तर आपल्या बुध्धीला पटतच नव्हतं. आणि रिगाकडे वाकडी वाट न केल्यामुळे, मला दोन दिवसही जास्ती मिळणार होते. जोमात मी बेलारूसच्या वेबसाईटची पानं चाळायला सुरु केली. भारताच्या यु के हाय कमिशनच्या वेबसाईटपेक्षा सुद्धा यांची वेबसाईट जास्ती गचाळ असूनही, आपण धीर सोडला नाही. सरकारी आणि खाजगी अशा दहा ठिकाणी हे व्हिसा फ्री वालं गणित सापडलं. तुमच्याकडे भारतीय पासपोर्ट असेल, चालू आणि एकदा तरी वापरलेला असा मल्टिपल एन्ट्री शेंगन विसा असेल, आणि हे सगळं किमान सहा महिने valid असेल, तर मग तुम्हाला मिन्स्क मधून बेलारूस मध्ये ३० दिवस व्हिसा फ्री एंट्री. इथे मला तर जेमतेम २ किंवा ३ दिवस हवी होती.


पण मग मिन्स्कच्या एअरपोर्ट वर रात्रीच्या अकरा बारा वाजता आपली गाठ पडली ते बेलारूसच्या बॉर्डर कंट्रोलशी. Neither a good time nor a good idea. त्यावर sms आला की सरप्राइज...! तुमचं रोमिंग इथं चालतच नाही. हे य पैसे द्या, मग थोडंसं देऊ. यावर आपल्याला काही फरक पडत नाही असलं काही म्हणायच्या आत पासपोर्ट कंट्रोलवाल्या ताईंनी बोलावलं. शेंगन विसा आहे वगैरे बघून परतीचं तिकीट आहे का विचारलं. "परती नाही पण पुढचं आहे" असं म्हणून मॉस्को आणि नंतर परत लंडनवालं सगळं तिकीट दाखवलं. पण मग ताईंनी, क्या लगा था? गब्बर शाबाशी देगा? अशी प्रतिक्रिया दिली. एक काम कर म्हणाल्या ताई. वरच्या मजल्यावर जा आणि बॉर्डर कंट्रोलवाल्या काकांना भेट. आणि ते काय म्हणतायत बघ. त्यांनी सोडलं तर मग तुला इथून जाऊ देऊ. काहीतरी बिनसलंय याचा अंदाज थोडा थोडा येऊ लागलेला तेव्हाच.


बाकी सारी जनता लाईनीतून एक एक करत बाहेर पडत असताना, आपण एकटेच उलट दिशेने चालत जाताना उगाच exclusive असा फिल येतो. तुमच्यावर अशी वेळ न येवो. पण आलीच तर एकदम टशन मे जानेका. फुल ऑन अटेंशन मिळतं लोकांकडून. तुमची वाट लागलीय हे तुम्हाला माहिती आणि त्या काऊंटर वाल्या ताईला. बाकीच्यांना थोडीच?


पुढे बॉर्डर कंट्रोलवाल्या काकांनी सांगितलं की कंनेक्टींग तिकीट हवं आणि ते जग्गात कुठंही जायचं असलं तरी चालतं, पण मॉस्कोशिवाय. आता हे शेवटचं "मॉस्को शिवाय" हे लिहायचं न ठळक पणे? उगाच स्टार मारून खाली कोपऱ्यात कशाला? असंही काही म्हणायचा स्कोप नव्हता. काकांनी त्यांच्या काचेच्या बाहेर, चक्क प्रिंट आऊट चिकटवून ठेवलेली - केवळ हेच लिहिलेली! तिथे काकांसमोर वेबसाईट उघडली, तर चक्क सापडलं की हे पान! म्हणजे मागे बघितलं तेव्हा कुठं झाक मारायला गेलेलं काय माहिती! तरी on a side note, इथे प्रिंट आऊट लावून ठेवलीय अशी, म्हणजे असला उद्योग करणारा, मी पहिलाच इसम नसणार! अजूनही महाभाग इथे फिरकले असतील. असो. तासभर गेला यांच्यातच. रात्री बारा वाजता तेव्हा त्या वास्तु मध्ये, त्यांचे कर्मचारी सोडले, तर एक मी होतो, आणि खालच्या मजल्यावर खैय्याम. त्याची गोष्ट वेगळी. मला जे काय करायचं ते पुढच्या काही मिनिटात करणं भाग होतं. समोर दोन पोलिस, दोन पासपोर्ट कंट्रोलची लोक आणि हे बॉर्डर कंट्रोलचे काका. सगळ्यांची नजर माझ्यावर. माझ्या हातातल्या फोन वर इंटरनेट उपकार केल्यासारखं चालत होतं. आणि मला आता फास्टेस्ट फिंगर फर्स्ट करायचं होतं आणि ठरवायचं होतं की आपण दरवाज्याच्या इस पार जाणारे की ऊस पार?


कुठलंही युरोप मध्ये परत जाणारं तिकीट काढायचं आणि इथून सटकायचं. Then you're not my problem. हे अप्रत्यक्षपणे काकांनी स्पष्ट केलेलं. "मग तू तीस दिवस राहून जा, नाहीतर आत्ता लगेच जा. मला काहीही फरक पडत नाही." आणि मग इथून वॉर्साव कडे जायचं ठरलं. केवळ एकच कारण. तेव्हा त्या वेळी ते एकच स्वस्तात स्वस्त तिकीट मिळत होतं. ते तिकीट दाखवलं. आणि मिन्स्क शहरात दाखल झालो. पुढे अजून मॉस्कोकडे कसं जायचं हा भाग होताच. या सगळ्या ट्रिप मध्ये एकमेव महागडं फ्लाईट तिकीट काढलेलं ते हे मिन्स्क वरून मॉस्कोकडे, मॉस्को वरून याकुतस्क आणि मग मगदान वरून लंडन कडे. ते चुकवलं तर खूपच वाट लागणार होती.


रात्री, अजून दहा ठिकाणी शोधाशोध करून, एक मार्ग सापडला. आता आपल्याला मिन्स्कच्या फॉरेन मिनिस्ट्रीच्या वेबसाईटचा थोडा थोडा सराव झालेला. सकाळी, म्हणजे सुमारे ५-६ तासात परत एअरपोर्टला गेलो. थेट बॉर्डर कंट्रोल कडे. यावेळी दुसरे काका होते. त्यांना माझं वॉर्सावचं तिकीट दाखवलं. एक रात्री सोडून पुढच्या दिवशीचं मॉस्कोचं तिकीट दाखवलं. म्हणालो, काका, हे बघा, आता निघालो इकडून. उद्या परत येईन. तुमच्या वेबसाईटवर लिहिलंय, तुम्ही २४ तासापर्यंत transit मध्ये बसू देता. आणि तसं बसलो, तर मग मला पुढे मॉस्को मध्ये जायला नाही पण म्हणू शकत नाही. कारण, नियमाप्रमाणे, आपण मिन्स्क शहरात एंट्री केलेली नसेल. काकानी मान हलवली. म्हणाले, जा सिमरन. जी लो अपनी जिंदगी.


हे सगळं करून आता जेव्हा मी वॉर्साव वरून परत मिन्स्क कडे जायला निघालो, तेव्हा काहीच कुठे गंडण्याचं कारण नव्हतं. मला मिन्स्क मध्ये जायचंच नव्हतं. सोळा सातारा तास transit मध्ये बसेन. एअरपोर्ट फिरेन. आणि जाईन पुढे. हा आपला प्लॅन.


मगर वो हो न सका, और अब ये आलम है, के तुम नहीं, तेरा गम, तेरी जुस्तजू भी नहीं. हे असं सगळं मॉस्को बद्दल होणार होतं! कारण काय? तर या वॉर्सावच्या एअरपोर्टच्या या लोकांना माझं एकूणच प्रकरण संशयास्पद वाटलेलं.


"तू कालच मिन्स्क मध्ये होतास न? आता परत का निघालायस?"
"मिन्स्क मध्ये नाही जाणारे. रशियाला जाणारे."
"नाही जाऊ शकत"
"मिन्स्क मध्ये गेलो तर नाही जाऊ शकत. Transit मध्ये असलो तर जाऊ शकतो. जा विचारून ये मास्तरांना"
बाबा गेला, आणि मग बाई आल्या.
.
.
"मग कालच का नाही गेलास? वॉर्सावला का आलास?"
"रशियन व्हिसा सुरु व्हायला दोन दिवस होते."
"मग वॉर्साव मधून थेट जा की मॉस्कोला. मिन्स्क मधूनच का जायचंय?"
"अरे बाबा. पुढची तिकिटं सगळी मिन्स्क मधून आहेत."
"का?"
"का काय का?"
"का?"
"तशी काढलेली तेव्हा, म्हणून तशी आहेत."
"मिन्स्कच का?"
"हे बघ आपण सरळ रेषेत जाणारा माणूस आहे. म्हणून."
"मॉस्को मध्ये जाऊन काय करणार?"
"काही नाही करणार. सायबेरिया मध्ये जाणार. तिथे अमुक अमुक गावात फिरणार."
"काय?"
"काय काय काय?"
"आम्हीपण गेलो नाही कधी तिथे. कोणीच जात नाही तिथे सहसा. तू का निघालाय?"
"का काय का अरे? आता निघालोय."
"कोणाबरोबर"
"आहेत २-३ लोक"
"तू ओळखत नाहीस?"
"तिथेच भेटेन प्रथम"
बाईंनी गिव्ह अप मारला. बाबाला परत बोलावलं.
.
.
"वर्साव मध्ये राहतोस?"
"नाही"
"मग कुठून आलास?"
"क्राकाव"
"तिथं राहतोस?"
"नाही"
"तिथं कुठून आलास?"
"प्राग"
"तिथं राहतोस?"
"नाही"
"बस मग इकडे बाजूला. आता मास्तरांनाच बोलावतो."
.
.
.
आता अजून कोणीतरी आलं.
"परत एकदा सांग पहिल्यापासून. या कागदावर काढून दाखव, कुठल्या तारखेला कुठून कुठे कसा आलास."
"काका, तुमच्या मिन्स्कच्या बॉर्डर कंट्रोल ला विचार न. मी तिथे होतो काल. मी त्यांना विचारून आलोय."
"ते आमचं काम आहे. ते करतो आम्ही. तू कागदावर काढून दाखव आधी."
"काढतो की. घाबरतो काय? पण तुम्ही विचारा तरी. उगाच गैरसमज झालाय. त्यांनी परवानगी दिली तर विषयच मिटला न."
"आम्हाला आमचा देश माहिती आहे. तुला नाही सोडणारे."
हे सहाव्यांदा बोलून झालेलं या गॅंगचं की मला नाही सोडणारे!
"संबंधच नाही. आधी मला एक सांगा. तुमचा देश - म्हणजे exactly कुठला देश? पोलंड, बेलारूस की रशिया?"
"रशिया"
च्यामारी. तरीही आपण मागं हटणार थोडीच होतो.
"हे बघ. तुम्हाला काय वाटतंय याला फार महत्व नाही आहे, खरं तर. वाईट वाटून घेऊ नका. बॉर्डर कंट्रोलला फोन करा. तुमच्या देशाने दिलेले नियमच पाळतात ते. आणि त्यांनी सांगितलंय मला."
"तुला कागदावर काढून द्यायला काय हरकत आहे? कुठून आलास सांग तरी"
"काही हरकत नाही आहे. काढणारच आहे." आणि पोस्ट पण करणारे इंस्टाग्राम वर.
.
.
.
हे सगळं होता होता, दहा लोकं येऊन गेली. बाकीची काउंटर ओस पडली. आता विमान के उडान की वेळ अर्ध्या पाऊण तासावर आलेली. हे बघा. म्हणून एअरपोर्ट वर कायमच आपण खूप म्हणजे खूप वेळ हाताशी ठेवून जातो. कधी कुठं लागेल सांगता येत नाही. इथे तर भाषेची सुद्धा मजा होती. तशी भाषेची मजा तर मिन्स्क पासून सुरू होती. मिन्स्कमधली अर्ध्याहून जास्ती हुज्जत आपण गूगल ट्रान्सलेटर वापरून घातलेली. इथे थोडी बरी परीस्थिती होती. पण एकूणच स्वतःच्या पेशन्सची माझी मलाच दाद द्यावीशी वाटत होती. पण आता अर्ध्यावर येऊन परत पण जायचं नव्हतं.


शेवटी. सच्चाई की जीत झालीच. किंवा बेलावियन एअरलाईनला मायेचा पाझर फुटला, म्हणू. किंवा त्यांना बरोबर माणूस सापडला मिन्स्क बॉर्डर कंट्रोलचा. काहीही असो. दहा गोष्टी माझ्याकडून वदवून घेऊन, पुढे कुठं जायचं. कुठं नाही जायचं. वगैरे सांगून, मग जा म्हणाले.