अपन कुछ और भी हो सकता है

आपण आहोत त्याच्यापेक्षा काहीतरी वेगळे असू शकतो ही जाणीव एकाच वेळी थोडीशी रिबेलियस आणि थोडीशी अस्वस्थ करणारी आहे. जितके मोठे होऊ, तितकी जास्त. तिशीकडून चाळीशीकडे कूच करता करता मला वाटेत भेटलेलं हे "अपन कुछ और भी हो सकता है" वालं पिल्लू आता भलतंच मोठं झालंय. आता त्याला दत्तक द्यायचं की आपणच वाढवायचं हा, असा पूर्णपणे अनपेक्षित असंही म्हणता येणार नाही, पण तरीही जरा सोचने लायक प्रश्न पडलेला आहे. त्या निमित्तानं हे थोडंसं.

Follow Your Dreams वर रकानेच्या रकाने आणि सिनेमे खपले असले तरी झालं ड्रीम फॉलो करून मग आता पुढं काय, यावर सहज असा फारसा मसाला नाही सापडत! आता झाला मुराद रॅप सिंगर, इक्बाल पण खूप क्रिकेट खेळाला, सीड फोटोग्राफर बनला, किंवा भुवननं तिगूना लगान माफ करवला. मग ३-४ वर्षं झाली. आत कीक मिळेना तीच. पुढं? आता तेच करत बसणार (भुवनला बिचाऱ्याला तो ऑप्शन नाहीए म्हणा!) की दुसरं ड्रीम बघणं झेपणार? हातातलं सोडणार की सगळ्याच दगडांवर पाय ठेवणार? असं वाटत असेलच की. नसेल मसाला तर "खुद लिखो खुदकी कहानी" हेही ठीक आहेच. पण तरीही सगळेच सुपरमॅन आणि स्पायडर मॅन असते, तर मग डीसी आणि मार्वल ने काय करायचं हे असंही आहे.

तर.
आज आपण जसे असू, ते आत्तापर्यंत जे केलं, जे दिवे लावले, त्या सगळ्याचा परिपाक म्हणू. आपण हिरो असलेला प्रत्येकाचा आपापला सिनेमा असतोच की मन की गेहराईयोंमे. मग त्यात कुठेतरी action packed सुरुवात असते, कधीतरी खचाखच मेलोड्रामा असतो, तोंडी लावायला कुठेतरी थ्रील ठासून भरलेलं असतं. त्याचबरोबर मधेच आपण निर्माण केलेल्या आणि आपल्याला देऊ केलेल्या जबाबदाऱ्या, आणि त्यांच्या खाली दबून राहायचा आपलाच अनाकलनीय हट्ट यांनीही स्क्रिप्ट मध्ये घुसखोरी केलेली असते. या सगळ्याचा एक क्लायमॅक्स असतो. मग जिंकतो कुठंतरी आपण. तिथं मजा होते कदाचित. आता संपला की सिनेमा आपला, अशा कुठल्याश्या अनुत्साही मोडवर जाऊन "सेटल" होऊ पाहते गोष्ट. प्रेक्षक असतो तर उठून गेलो असतो. इथे तो स्कोप नाही हे आधी कोणी सांगत नाही राव. काही काळानंतर समोरचं चित्र बदलत नाही. पण सवय होऊन जात असावी जे सुरू आहे त्यात रमायची. त्यातच काहीतरी लुटूपुटूचं शोधून काढायची.

आणि मग चुकून वाटेत राहून गेलेल्या, करून बघूया वाटलेल्या पण कधीच न केलेल्या, किंवा कधी काळी फुलप्रुफ प्लान बनवू म्हणून राखून ठेवलेल्या आणि म्हणून धूळ खात पडलेल्या गोष्टी बंड पुकारतात. अचानक out of nowhere, "पिच्चर अभी बाकी है मेरे दोस्त" अशी डरकाळी फोडत जाग येते. ती जाणीव म्हणजे ही "आपण आणखीही काहीतरी असायचं होतं" याची झालेली आठवण. अशी डरकाळी फोडल्या नंतर "काही नाही", "काय कुठं?" असं म्हणत वारदात से काढलेला पळ किंवा आता मला तर जादुई चिराग मिळालाय! मी त्यांचं काहीतरी करेनच, तुम्ही तुमचं बघा म्हणून जगाला दाखवलेला ठेंगा, या दोनही गोष्टी तितक्याशा सहज नक्कीच नाहीत. किंबहुना या दोन्ही पेक्षा काहीतरी वेगळंच होत असावं पुढं.

आपापलं छान सगळं हुडकून, एकदम सेट्ट आयुष्य लावलेले पण आहेतच की. आणि त्यांचा आपल्याला जाहीर हेवा वाटतोच. पण हे पुढंच लिहिलेलं सगळं अस्थिर आत्म्यांच्या बाबतीत आहे. लहान असताना, मन किया, मोड़ लिया, मन किया, बैठ गए, करणारं मन, मोठं झाल्यावर हेच करायला इतकं अनॅलिटीकल कसं होत असेल हा एक प्रश्न आहेच? शेवटी य विचार आणि कृती शून्य. म्हणून एकूणच ही "आणखीही काहीतरी असायचं होतं" जाणीव एकाच वेळी थोडीशी रिबेलियस आणि थोडीशी अस्वस्थ करणारी आहे.

Follow Your Dream करताना कुतूहल असतं सगळ्याच बाबतीत. त्यातूनच बरेचसे नमस्कार चमत्कार घडतात. पण, नंतर बरीच वर्षं खपून कर मैदान फतेह झाल्यावर, तेच कुतूहल राहिलंय का? हा प्रश्न विचारायला मन कचरतं. म्हणजे अब तुम मुझे पहले जैसा प्यार नहीं करते सारखं ऑकवर्ड होतं. पण समजा, जर खरंच संपलं असेल कुतूहल, तर सब कुछ दाव पे म्हणून नवा फासा टाकणं कितपत सोपं आहे? नुकतंच संपवलेल्या एका पुस्तकात होतं असं. माणसाचं आयुष्य वाढलं, आणि पूर्वीच्या मूलभूत गरजांच्या साठीची धडपड कमी झाली, म्हणून आता जो ज्यादाचा वेळ काढायचाय, त्यात काय करायचं त्याचं as a species च आपल्याला अजून मोजमाप लागायचं आहे. पूर्वी आयुष्यभर करायच्या असायच्या अशा गोष्टी आता अर्ध्या आयुष्यात करून संपल्या तर नवल नाही. आणि हे असंच असतं म्हणे दर पिढीचं.

पण मग त्यातूनही शोधायचं तर काही उदाहरणं सापडतात बरं का!

आपला स्टीव जॉब्स घ्या. चांगलं अॅपल बनवला. पण तिथून ढुंगणावर लाथ मारून बाहेर काढल्यावर त्याने animation film कडं लक्ष वळवला की. म्हणजे ढुंगणावर लाथ मरायचीच वाट बघायची का आपण? हा आपला माझा प्रश्न. प्रत्येक जण थोडीच भाग्यवान असेल असं बना बनाया असताना पिछवाड़े पे लाथ मिळायला की जेणे करून तुम्ही आता आणखी काय करू यामध्ये लक्ष घालाल!

किंवा स्टारबक्स वाल्या बाबाचं उदाहरण घ्या. हलाखीच्या परिस्थिती मधून आला, खूप अभ्यास केला. Vice president झाला कुठेतरी. "सेट्टल" व्हायची मूलभूत गरज आता भागलेली. पण मग त्याच्या कंपनीमध्ये कॉफी विकायला येणाऱ्या दोन लोकांना बघितला. भला इनकी खुशी मेरे खुशीसे ज्यादा कैसे? या प्रश्नाला उत्तर सापडेना. दिला मग सगळं सोडून आणि टाकला परत फासा. आणि मग बाकीचं सर्वज्ञ आहेच. आपला प्रश्न असाय की, आम्हाला कॉफी विकणारे लोक इतके उत्साही नाहीत, म्हणून आम्ही दुसरं काही चापापून बघायचं राहणार का?

आणखीही भन्नाट गोष्ट शारदा बापटची ऐकली. आहे ते इलेक्ट्रॉनिक्स मध्ये छान सुरु होतं. मग डॉक्टर होऊन बघितलं. ते करता करता मग पायलट पण झाली. आता कॉम्प्युटर आणि हेल्थकेअर मध्ये काहीतरी करतेय. मधेच पियानो वादन शिकली. फक्त करून बघूया हे ब्रीद पकडलं आणि मग बाई थांबल्याच नाहीत.

आता शोधायचं तर मिळतात खरी उदाहरणं. मेहनत लागते पण. पण शेवटी प्रश्न तिथेच आहे. "अपन कुछ और भी हो सकता है" वालं हे मोठं झालेलं पिल्लू दत्तक द्यायचं की आपणच वाढवायचं? पूर्वीच्या काळी "बेटा, ये मेरा सपना अब तू पुरा कर" हे allowed होतं. कारण लोकांची आयुष्यच संपायची. What's your excuse?

असं आपलं मला वाटतं बाबा. म्हणजे अजून बूड हलवून काही केलेलं नसलं तरी, मग बसल्या बसल्या आणखी कोणाच्या बुडाला बत्ती लागते का बघू म्हणून हे जरा लिहून काढलं.

(PS: On a lighter note, स्वदेसच्या मोहन भार्गवने almost करून दाखवलेलं हे. पण आता आपण नासा मध्ये थोडीच काम करतोय? हे असं excuse ठेवू तुरतास. बाकी Bollywood, not having addressed something, is indeed a rare thing!)

मोदी की राहुल?

२०१९ च्या निवडणुकांमध्ये भाजपाला मत द्या किंवा काँग्रेसला मत द्या किंवा मोदीनी अमुक केलं म्हणून त्यांनाच निवडून द्या किंवा म्हणून त्यांना निवडून देऊ नका किंवा राहुल गांधी ने असं केलं म्हणून निवडून द्या किंवा निवडून देऊ नका वगैरे चर्चा जरा हास्यास्पद नाहीत काय?

एकतर तुम्ही आम्ही घंटा पंतप्रधान पदासाठी मत देत नाही. आपली संसदीय लोकशाही आहे असं आपण नागरिक शास्त्रात शिकलोय. याचा अर्थ, आपण आपापल्या भागातून कार्यरत असलेल्या लोकांपैकी MP ना निवडायचं आणि मग त्यांनी पुढे जाऊन पंतप्रधान निवडायचा हे असं आहे आपलं. अमेरिकेत प्रेसीडेंशिअल डेमोक्रसी आहे. तिथे थेट ट्रम्प किंवा हिलरीला मतं देतात लोक. कधी कधी मला वाटतं, तिथल्या पक्षांसाठी कार्यरत लोक किंवा कंपन्या किंवा त्यांचे छक्के पंजे यांचं आपण अंधानुकरण केल्यामुळे हे असं चुकीचं गणित सोडवत बसलो असू आपण.

आपण ज्या भागातून मत देणार आहोत, तिथं कोणत्या MP ने किती काम केलंय याची माहिती आपल्याला असणं अनिवार्य आहे. प्रत्येक MP कडे आपल्या भागात वापरण्यासाठी आपापला फंड असतो. त्याची बाकडी बांधली की रस्ते, हे तपासणे हे आपलं काम. तुमचा माझा प्रभाग वेगळा म्हणून माझं मत माझ्या भागात काम केलेल्याला हे प्रमाण असावं. कोण माणूस आहे, त्याने राजकारणात आणि राजकारणाबाहेर काय काम केलंय, या सगळ्याची माहिती आपण शोधली पाहिजे. मतदाता म्हणून आपण इतके जागरूक आहोत आणि ही माहिती आधार म्हणून वापरतोय हे मोठ्या संख्येने दिसून आलं तर त्या त्या पक्षाचे लोकही आपापले उमेदवार निवडताना याची काळजी घेतील. नाही का? एक म्होरक्या भारी घ्या. बाकी जाऊ दे न व... यामुळं आपल्याला अभिप्रेत अशी आपल्या देशाची प्रगती होणार नाही हे नक्की.

या पार्श्वभूमीवर थेट भाजपा की काँग्रेस? मोदी की राहुल? असा विचार करणं आणि विचारत राहणं म्हणजे स्थानिक पातळीवर झालेलं किंवा न झालेलं काम याच्याकडे दुर्लक्ष करणं किंवा करायला लावणं. आपण तर करूच नये पण राजकीय पक्षांनी किंवा न्युज वाल्यांनी किंवा त्यांच्या IT सेल नी पण कायम याच प्रश्नांचा भडिमार करणे म्हणजे तद्दन फालतूपणा आहे आणि जाणीवपुर्वक केलेली दिशाभूल आहे. नाही का?

मग पार्टीचा काहीच संबंध नाही? असं असायचंही कारण नाही. पण जेवढं महत्व आत्ता पार्टीना दिलं जातंय ते चिंताजनक आहे. आपला देश आहे त्याहून अधिकाधिक प्रगत व्हायचा असेल तर संसदेमध्ये निवडून जाणारे सगळेच्या सगळे ५४३ लोक उत्तमच असले पाहिजेत. असाच हट्ट आपण सर्वानी धरला पाहिजे. यामुळं मत मागणाऱ्यांचं आणि मत देणाऱ्यांचं काम वाढणार आहे. पण वाढू दे की! आता इतकी मोठी लोकशाही चालवायची असेल तर हे अपेक्षित नाही का? उगाच सोशल मीडिया वर कुस्तीचे फड लावून थोडीच होणारे? Information is for the seekers.

त्या त्या पार्टीचा आपापला agenda असतोच. ज्याच्याशी आपण सहमत किंवा असहमत असू शकतो. पण तो एक मुद्दा असावा आपल्यासाठी. एकमेव नव्हे. उदाहरणार्थ २०१४ च्या निवडणुकांच्या वेळी मी राजकारणामध्ये गुन्हेगारी या विषयाचा अभ्यास करत होतो आणि म्हणून माझ्यासाठी no criminal case हा खूप महत्वाचा मुद्दा होता. ५४३ पैकी कोणीही गुन्हेगार नसावा ही मला तेव्हा मूलभूत मागणी वाटली. दुर्दैवाने या एकाच निकषाच्या आधारावर माझ्या प्रभागात माझ्यासाठी केवळ १ किंवा २ च उमेदवार उरले. यावेळी तसं नसावं अशी अशा आहे. या बरोबर बाकीचेही बरेच निकष लावता यावेत हीही अपेक्षा आहे. आपल्यात या निकषांवर चर्चा व्हावी.

एकूणच आपल्यातल्या चर्चांचे सूर बदलले पाहिजेत. राष्ट्र आहे, घटना आहे, कायदे आहेत. पण ते अमलात आणणारे लोक नसतील तर ते घेऊन काय करणार?

भाड्याची मशाल

Being part of the governance आणि being a political commentator या दोन गोष्टी खूप वेगळ्या आहेत. नुसतंच political commentator असणं याचा petriotic असण्याशी सबंध नाही. Governance मध्ये भाग घेणं म्हणजे निवडणुकाच लढवणं असं नाही. थोडक्यात फरक असा की एकात तोंडची वाफ दवडायची आणि एकात बुड हलवायचं. या दोनही गोष्टी करायची विधी आणि प्रमाण हललं की केविलवाणी अवस्था होते. मग पुलवामानंतर कोणी काय केलंच पाहिजे हे शीरा फुगवून सांगायला जमलं तरी घराबाहेरच्या रस्त्यावरचा खड्डा पलिकेबरोबर पाठपुरावा करून बुजवयचं जमत नाही. चमचाभर बुड हलवलं म्हणून खंडीभर वाफ दवडायला मुभा नाही. खंडीभर वाफ दवडली हा बुड हलवायला पर्याय नाही. म्हणून वाफ दवडायचीच नाही का? अमक्याचा तमाका करतो तेव्हा कसं चालतं? असे पोटतिडीकीने प्रश्न पडले तर खालील दोन पैकी एक उत्तर स्वतः स्वतःसाठी निवडून दुसऱ्यांचा त्रास वाचवायचा. पहिलं उत्तर म्हणजे रावसाहेबनी म्हणल्याप्रमाणे मूळव्याध होतंय का नाही बघ! हे. आणि दुसरं म्हणजे शांतेच कार्टं मध्ये होतं तसं, आपला पगार किती? आपण बोलतो किती? हे. दुसऱ्यानं घाण केली की आपण करायलाच हवी या मूलभूत अवस्थेतून आपण सुमारे पन्नास साठ हजार वर्षांपूर्वी गच्छंति केलेली आहे. ही एकदाची मनाशी गाठ बांधून घ्यावी.


त्याही पुढे, आत्ताच काही शे वर्षांपूर्वी आपण एकमेकावर एककल्ली मतांचा भडिमार करून, निरुत्तर करून, आपापला मुद्दा सिद्ध करायची सवय पण सोडलेली आहे. आता प्रयोग करून, अभ्यास करून, तज्ञ बनून आपापला मुद्दा अधिकारवाणीने मांडायचा, इथवर आपण पोचलेलो आहोत. या मधल्या पायऱ्या वगळून आपला मुद्दा किंवा भाड्याचा मुद्दा, प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष पणे मांडणं आणि कळत नकळत तोच प्रमाण माना असा हट्ट धरणं हे अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य नाही. कोणावरही, कशावरही, कसंही, कुठंही, काहीही बोलणं याचाही अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याशी संबंध नाही. आपली बोलण्याची कुवत हे बोलण्याच्या लायकीचं प्रमाण नाही. स्थलकालपरत्वे एकाच गोष्टीच्या वेगवेगळ्या छटा असू शकतात. त्या असू द्याव्यात. मतभेद असू शकतात. तेही असू द्यावेत. मतं चूक असू शकतात. आपण शिकलेल्या गोष्टीही चूक असू शकतात. आणि चूक सुधारता येऊ शकते. याची आपल्याला जाण असणं आणि याचा दुसऱ्याला वाव असू देणं याला प्रगती म्हणतात. हे न करू देण्याला हट्ट म्हणतात. आणि त्या हट्टाची परिणीती अधोगतीत होते.


आपण आपापल्या क्षेत्रात अभ्यास करावा. मेहनत घ्यावी. खूप प्रगती करावी. आपण आपल्या क्षेत्रातले छोटे मोठे प्रश्न सोडवावेत. हे कौतुकास्पद आहे. हे नियमित आणि प्रामाणिकपणे केलं की आजूबाजूचा प्रत्येक जण सुद्धा त्याच्या त्याच्या क्षेत्रात मेहनत घेतोय यावर विश्वास बसेल. आपल्या आजूबाजूला बरेच प्रश्न आहेत असं वाटलं तरी त्यावर तोडगा काढायला ती ती तज्ञ मंडळी कार्यरत आहेत, हे मान्य करणंही सोपं जाईल.


माकडाचा माणूस झाला. तेव्हा त्याच्याकडे पर्याय नव्हता. पण आता आपलं परत माकड होऊ न द्यायचा पर्याय आपल्याकडे आहे. आपल्यासारखा दुसरा दिसत नाही, वागत नाही, बोलत नाही, किंवा विचार करत नाही हे काळजीचं किंवा पिसाळण्याचं कारण नाही. या विविध गोष्टी आपल्यात सामील करून घेत आणि आपण या विविध गोष्टींमध्ये सामील होत आपण इथवर पोचलेले आहोत. हे चालू द्यावे. या विविधतेला आपला वैरी न करता, आपली ओळख होऊ द्यावी.


तेव्हा मोजकं बोलू आणि शांतीत क्रांती करू. दर दोन आठवड्यांनी वेगवेगळ्या कारणांनी पेटून उठलो तर राख होऊन जाऊ. त्यापेक्षा ज्योत म्हणून तेवत राहण्याचा प्रयत्न करू. (आता मग ज्योतच का? मशाल का नाही? असं वाटलं तर लगेच मशाल बनून टाका. कोणाच्या अनुमतीची वाट बघू नका. पण मग दर दोन दिवसांनी वेगवेगळ्या कारणांनी भडकू पण नका. नाहीतर लोक भाड्याची मशाल म्हणतील. मग आम्ही पेटून उठायचंच नाही का? असा प्रश्न पडला तर पहिल्या परिच्छेदात याची संभाव्य उत्तरं दिलेली आहेत.)


तसंही अवघड प्रसंगी समजूतदार पणा जास्ती हवा. Let's be one less problem to worry about.

पार्टीशन

संध्याकाळी थोडासा वेळ काढून बर्लिन वॉल मेमोरियलला धडकून आलो. खूपच तुटपुंजी माहिती आहे मला या वॉलबद्दल. कदाचित त्यामुळं कुतूहल बरंच आहे. असलेलं पार्टिशन इथल्या लोकांनी म्हणे काढून टाकलं आणि दोन तुकड्यांचा परत एक देश केला. ही कल्पनाच भारी वाटली एकूण. त्यामुळं खास जायचं होतं इथं. पण मी पोचतो ते बंद झालेलं. मग बाहेरून जे दिसलं ते बघून परत आलो. तिथं राहिलेले अवशेष, ग्राफिटी, आणि त्याभोवती घुटमळणाऱ्या सहलीसाठी आलेल्या टोळक्या असं एवढंच चित्र बघायला मिळालं.

दुसऱ्या महायुद्धनंतर अमेरिका आणि रशियामध्ये सुरू असलेल्या शीतयुद्धाचे पडसाद बर्लिनमध्ये ठळकपणे उमटले म्हणे. त्याचंच एक प्रतीक म्हणजे ही भिंत. लोकांना communist ईस्ट जर्मनी कडून capitalist वेस्ट जर्मनी कडे जायला मिळू नये म्हणून बांधलेली. नाना प्रकारे लोकांनी ही भिंत पार करायचा प्रयत्न केला. कोणी भुयारं खणली. कोणी विमानं उडवली, कोणी फुग्यातून गेले. या प्रयत्नात बरेच लोक यशस्वी झाले, तर काही लोक मारलेही गेले. प्रत्येक अशा प्रयत्नानंतर भिंत आणखीच दणकट करण्यात आली. भिंतीच्या बाजूला बंदुकी, landmines आणि वॉच टॉवर या गोष्टी येत गेल्या. हे सुरू असताना, वेस्ट जर्मनीची म्हणे बरीच प्रगती होत राहिली. आणि ईस्ट जर्मनी त्या मानाने गरिब राहिली. याच्या पार्श्वभूमीवर रशिया आणि अमेरिका यांचा शतरंज सुरूच होता. काही दशकं हे असंच सुरू राहिलं आणि मग १९८९ ला म्हणे भिंत पाडून शेवटी दोन देशांचा परत एक देश झाला. हा असा काहीसा इथला इतिहास आहे.

एकूणच पार्टीशनच्या फार उल्लेखनीय गोष्टी आपल्याला ज्ञात नसल्यानं याचं कौतुक जास्ती वाटलं. आणि हे पार्टीशन तर भीषण महायुद्धा नंतरचं. म्हणून खरं सांगायचं तर परिस्थितीचा अंदाजही नीटसा करता आला नाही. पण तसं म्हणलं तर युरोप मध्ये अशी बरीच ठिकाणं सर्रास आढळतात की जिथं आज बेल्जियन चॉकलेट घालून बनवलेला फ्रेंच क्रेप विकणारा पोलिश माणूस बर्लिनच्या रस्त्यावर उभा असेल. पहिलं आणि दुसरं महायुद्ध आठवलं तर याच देशाची माणसं एकमेकाला बेचिराख करायला निघालेली. या महायुद्धांच्या खलनायकांचा कायमच खूप उदो उदो होतो. मग ते चर्चिल असो, हिटलर असो किंवा मुसोलिनी असो. पण सध्याचं हे चित्र पाहून मला राहून राहून प्रश्न पडतो की इतक्या पराकोटीच्या रक्तपातानंतर, हे आजचं चित्र उभं करणारे नायक कोण असावेत? आणि तेही एका देशात नाही तर युरोपच्या इतक्या सगळ्या देशात एकाचवेळी कार्यरत असणारे. आम्हीच श्रेष्ठ, आम्हीच बरोबर होतो आणि आम्ही सोडून बाकी सगळ्यांचा द्वेष करा हे सुलभ तत्वज्ञान मागे सोडायला जित आणि जेते या दोघांनाही कोणी परावृत्त केलं असेल? सध्याच्या युरोपमध्ये एकमेकाचे हेवेदावे नाहीत असं नाही. फ्रेंच लोकांच्या स्वभावावर ताशेरे ओढले जातात. आर्थिक दृष्ट्या कमकुवत ग्रीस आणि इटलीची चेष्टा होते. पण जुनी उणी दुणी नव्या पिढीला संस्कार म्हणून देऊ केलेली आढळत नाहीत. किंवा मला तरी आढळली नाहीत.

हे कसं झालं असेल?

ता.क. केल्याने देशाटन वाला भाग आहे हा जरा. जसा हा प्रश्न सापडला तसंच आणखी जरा फिरलो की कदाचित त्याचं उत्तरही सापडेल अशी आशा आहे. बाकी इतिहासाचा अभ्यास इतिहासाच्या परीक्षा संपल्यानंतर इतका भारी वाटायला लागला हे गूढ जरा मजेशीर आहे.

The First Wingman

wingman | wɪŋmən | noun


- a man who helps or supports another man; a friend or close associate.
- a pilot whose aircraft is positioned behind and outside the leading aircraft in a formation.

मैत्रेयच्या डेकेअर मध्ये दहा बारा नुकतीच चालायला शिकलेली पोरं आहेत. दिवसाचे काही तास एकत्र घालवतात, मजा करतात, and then their mums come and take them home. That's it. As simple as that. तिथली लॉरिन म्हणाली मला की ती आता मुलाचे प्रोग्रेस रिपोर्ट पाठवणार. दर महिन्याला असेसमेंट करणार. त्यात माईलस्टोन दाखवणार. उदाहरणार्थ, आज एकावर एक ब्लॉक ठेवला. मग पुढचा टप्पा म्हणजे असे ७ - ८ ब्लॉक ठेवायला येणे. वगैरे वगैरे. And I was like, ठीके बे. Whatever works for you guys. तसंही प्रत्येक पोरांचं एवढं लक्ष देऊन बघायचं आणि ट्रॅक करायचं म्हणजे इथेच आधी कौतुक आहे. बाकी, I'm sure, kids will figure out even if you don't monitor. लॉरिन बाई म्हणाल्या, बेटा, दो हफ्ता रुक. तू खुद आयेगा मुझे पूछने की, what we are doing with your kid! मग तेव्हा आम्हाला काहीतर मोजमाप हवं की. हे असले किस्से आजकाल बरेच सुरू असतात. आणि त्यातच अधेमधे मला माझ्या लहानपणीच्या काही गोष्टी आठवतात. मी लहान असताना सगळं याहून खूपच वेगळं जरी असलं तरी आता आपण बापाच्या character मध्ये घुसलेलो असल्यानं, नाही म्हणलं तरी जरा वेगळा point of view आलायच की. आणि मग म्हणून उजळणी. किंवा कदाचित far fetched analogy.


शाळेमध्ये क्लूलेस असण्याबद्दल क्लूलेस असल्यापासून ते कॉलेजमध्ये क्लूलेस असण्याचाच माज करेपर्यंतचा सुमारे १५-१६ वर्षाचा हा काळ. याला तूरतास लहानपण म्हणू. या काळात एक गोष्ट कायम व्हायची. आमचे पिताश्री मध्येच कुठूनही प्रकट व्हायचे आणि माझ्याबद्दल एखादा मुद्दा आला की लोकांना बेधडक सांगायचे, की करणार की माझा मुलगा. अगदीच. त्याला आवडतच हो. त्याला सवय आहे मेहनत करायची. वगैरे वगैरे. त्यांचे मित्र असोत. माझे मित्र असोत. शाळा कॉलेज असो. किंवा काहीवेळा दुकानचं गिऱ्हाईक असो. माझा विषय निघाला, की हा माणूस सुरूच व्हायचा. And I was like, what is he talking about? Is he really talking about me? आपण कसे आहोत हे मला झेपायच्या आधीपासून या माणसाला झेपलेलं. And unapologetically, he was playing it everywhere. त्यामुळं कुठंही गेलो की आपली आधीपासून हवा असायची. स्टेज तयार. And I was figuring out whether to enjoy the attention I got or to be worried about it.


हा जो काय त्यांचा विश्वास होता, तो कुठून आला, त्याचं आत्ता खूपच कौतुक वाटतंय ब्वा. मला नाही वाटत, की बाप म्हणून हे सगळं मी करू शकेन माझ्या पोराबद्दल. Maybe I've grown more cynical or critical or obsessed with political correctness of language. किंवा एकूणच कदाचित जरा आळशी बाप असेन मी. आमची जनरेशनच म्हणायचं होतं. पण उगाच बाकीच्या बापलोकाना कशाला ओढा? तसं तुमचं अमाचं सेमच असणार असतं पण तरी कशाला? तरीही तसं आढळल्यास सत्य घटनांवर आधारित आहे लेख, असं म्हणू नंतर. तर असो.


मला आठवतंय, मला गणित आवडतं हे कदाचित मला माझ्या बाबांकडून कळलं असावं. मग लगेच गणिताचे वेगवेगळे शिक्षक शोधणं, त्यांच्याकडून वारंवार फीडबॅक घेत राहायचं, हे त्यांचं सुरूच असायचं. आत्ता मी विचार केला तर वाटतं की कोल्हापूर सारख्या छोट्या शहरात कितीसे आणि काय पर्याय असणार होते? आत्ताच्या मला त्यांच्या जागी ठेवलं तर कदाचित या इथंच विषय संपवला असता मी. चौथी पाचवीच्या मुलाच्या बाबतीत काय फीडबॅक घ्यायचा? असं म्हणून. पण त्यांनी शोधले ब्वा कोण कोण लोक त्या त्या वेळी. Somehow त्यांचं हे अविरत सुरूच होतं. मध्येच मला त्यांच्याकडून कळलं की मला खगोलशास्त्र पण आवडतं. आणि आम्ही मग थेट शिवाजी विद्यापीठात दुर्बीण लाऊन धूमकेतू बघायला पोचलेलो. कधी नक्षत्र बघितली. कधी तारे हुडकले. कधी थेट जयंत नारळीकरांना पण जाऊन भेटून आलो. हे सगळं मी इंजिनिअर होईपर्यंत अजिबात मंदावलं नही. And to my surprise, I really had a liking towards maths n astronomy. Or maybe I developed it. But whatever it was, I find myself cherishing it today as well. आता शास्त्रज्ञ का नाही झाला आणि इंजिनीयरच का? हा वेगळा विषय.


तसंही मेरा बेटा इंजिनिअर होगा - असं नव्हतं हे. म्हणजे असं मला आत्ता तरी वाटतंय. कारण मी पुस्तकं वाचावी, इंग्रजी वर्तमान पत्र वाचावी, हे त्यांचे प्रयत्न मी माझ्या उत्स्फूर्त प्रतिसादाने कधीच धाब्यावर बसवलेले. आणि नंतर त्यांनीही त्याचा कधी हट्ट करण्यात फार एनर्जी नाही घालवली. वाचन आणि माझं जे काय वाकडं होतं ते इंजिनिअरिंग होईपर्यंत काय सरळ नाही झालं. पण बाबांना गणित वगैरे सारख्या ज्या काही माझ्या नसा सापडलेल्या त्या काही त्यांनी अजिबात सोडल्या नाहीत. मी विसरलो असेन एखाद वेळेस, पण त्यांची बॅटिंग सुरूच असायची.


मला आत्ता असं वाटतं की खूप वेळा, किंवा almost सगळ्याच वेळा, उलट व्हायचं. त्यांच्या कॉन्फिडन्स मुळे मला कॉन्फिडन्स आलेला असायचा. इतकं आता म्हणातोच आहे हा माणूस तर मग जमणारच असेल की आपल्याला. कधी कधी वाटतं की त्यामुळंच पण जमलं असेल. काय घ्या. आणि जमलं नाही तरी फारसं वाईट नाही वाटायचं कारण मग नंतर जमेलच हे असं कुठेतरी मनात असायचंच. कारण नाही जमणार असं नव्हतंच न ठरलेलं.


आत्ता नुकतीच पस्तिशी पार केली. आणि अचानक य प्रश्न पडले. उगाचच मिड लाईफ क्रायसिसच्या नावानं किरकिर. आता काय करायचं पुढे? करू शकू का आपण? आपण खरंच भारी आहोत का? कोणाला विचारायचं का? की नाहीच कोण विचारायला? लहानमोठं काहीही करताना जो उत्साह पूर्वी असायचा, त्याच्या जागी आता इतक्या शंका कुठून आल्या? काहीही झालं तरी जमणार की आपल्याला, फार फार तर आज नाही तर उद्या. हा वाला कंफर्ट झोन कुठं हरवला? मग वाटतं की, What's changed? I'm still the same guy. मग?
आणि मग वाटतं की maybe my wingman moved on, and I never did.
Maybe being clueless was far better than getting a clue about it. And that's not the best feeling at all.


मजा अशी आहे की मला आठवतच नाही की माझे आईबाबा पण कधीतरी तिशीत किंवा चाळिशीत होते. I'm sure the kind of nonsense that bothers me, must have bothered them also. But as a child, I never saw it in them. लहान पोरं असतातच स्वतःमध्ये गुंग. I'm sure मी जरा जास्तीच असेन. तरीही थोड्याशा पुसट आठवणी आहेत. अगदीच नाही असं नाही. मला दहावीत ७८ पॉइंट काहीतरी टक्के पडलेले. माझ्या लेखी ते कमी किंवा जास्त असे व्हायचे होते. पण बाबांच्या मनाला आधीच खूप लागलेले. आणि हे का? ते मला तेव्हा अजिबात झेपलं नव्हतं. अदल्या दिवशी जाऊन निकाल बघून यायची एक काय ती अगाऊ प्रथा तेव्हा असायची. त्यांनी तसाच अगोदर निकाल काढून आणलेला. वाड्याच्या चौकात खाली आम्ही दोघेच पायरीवर बसलेलो तेव्हा त्यांनी मला सांगितला. म्हणाले, की आपण रिवेरिफिकेशनला तर टाकूच पण बाकी लोकांना सांगू की आपल्याला ८५% पडलेत! आता इथं बऱ्याच गोष्टी एकत्र होत होत्या. एकतर नको म्हणालो असताना माझा निकाल आधी का काढला, या विषयावर उगाच ड्रामा करायचा माझा पवित्रा होता. पण कहानी का ये ८५% वाला ट्विस्ट खूपच नया था. मुद्दलात मला ७८% मध्ये असं काय वाईट आहे हे कळलं नव्हतं. रिवेरिफिकेशन मुळे त्यात फारसा काही फरक पडेल असंही वाटत नव्हतं. आपल्याला आपली लेवल असते की माहीत. तसंही इतिहास भूगोल जीवशास्त्र वगैरे प्रकरणं झेपायचा स्कोपच नव्हता. आणि नेहमी सारखं यावेळी नाही तर परत बारावीत पडणारच होते मार्क, हे होतंच. पण इथं काहीतरी वेगळंच बिनसलेलं. आणि ते झेपायला मी खूपच लहान होतो. आपल्या या ७८ टक्क्यांनी बाबांना काहीतरी unusual झालंय याचं वाईट वाटलेलं हे नक्की. Like it's not the same man. Or maybe he's changing. असं काहीतरी. आता म्हणून पुढं एकदम त्वेषानं अभ्यास केला इतकं काही melodramatic झालं नाही. पण तरी मनात राहिलं ते. इतिहास भूगोल नावाची भुतं गायब झाली आणि बारावीला थेट बोर्डातच नंबर लागल्यावर अमाचे पिताश्री परत फॉर्मात आले. पण दहावीच्या वेळेपासूनच कदाचित त्यांची wingman च्या character मधून स्लोली एक्झिट सुरू झालेली. किंवा Wingman ची स्वतःची ह्युमन बाजू बाहेर येत होती.


पुढं कॉलेज, इंजिनिअरिंग, जॉब वगैरे झालं. आणि आमचे रोल बदलले. म्हणजे बदलणं अपेक्षित होतं. मला वाटतं मोठं होण्याचा आळस करत करत मी इथवर ताणलं. पण आता स्वतः बाप झाल्यावर हे अजून कसं टाळू हा पण प्रश्न अलाच की. तसं सवयीप्रमाणं आतमधून येणारा पहिला आवाज हाच आहे की, करणार की आपण. आज धडपडलो तर उद्या करूच. जमणार तर आहेच. आवाज क्षीण वाटतो पण आजकाल एवढंच.


पण मग there's a fresh new leaf on the block now. And there are plenty of stories to be told. आमच्या काळी असं नव्हतं वाला angle असला, तरी आपल्या काळासारखं भारी कसं असावं हे आपल्याच हातात आहे हे दुर्लक्षित करायचा स्कोप पण नाहीये. त्यामुळं काहीतरी शक्कल लढवतच राहू. तब तक this one is for the old time sake. This one is to the first wingman, we all ever had.


Happy Father's Day. (म्हणजे कधीतरी असेलच की, त्याला in advance असं म्हणू)



PS: By the way, आता मी बाप आहे म्हणून बापाबद्दल हे सगळं. आई झालो असतो तर आईबद्दल लिहिलं असतं. तेही इक्वेशन जरा नव्यानं कळलंय. पण आईला तसंही जास्ती भाव मिळतोच, म्हणून ते फिर कभी.

भटकंती

माझ्या पहिल्या विमान प्रवासाच्या आता खूपच अंधुक आठवणी आहेत. तब्बल १४ वर्ष होत आली त्याला. सेऊलला एका क्लायंट कडं जायचं होतं. आधी जो माणूस जाणार असं ठरलेलं, त्याचं लग्न ठरलं. तर मग त्याच्या ऐवजी म्हणून माझी वर्दी लागलेली. पुढे माझ्या कोरियन कलिगना मला हे अडतीसशे वेळा सांगावं लागलेलं की अहो आमच्याकडं २५ म्हणजे खूप लवकर नसतं. म्हणजे एखाद वेळेस, याला खूप उशिरा म्हणू शकतील पण लवकर नक्कीच नाही. Cultural Differences हो आणि काय? पण त्यांना कायमच याचं अप्रूप वाटायचं आणि हा विषय नाही म्हणाल तरी दर दोन चार दिवसांनी निघायचाच. एक परदेशातून इसम आला आपल्याकडे म्हणून जरा माझं कौतुक होईल अशी अपेक्षा होती माझी. झालं पण थोडं कौतुक, पण त्या पेक्षा त्या दुसऱ्या पोराचं कसं काय इतक्यात लग्नाचं ठरलं याचं कुतूहल जास्ती होतं. असो म्हणजे. कुणाचं कशात, तर कुणाचं कशात. तसं बघितलं तर, दुसऱ्या परदेशवारीला पण आधीचा गडी शेवटच्या क्षणी गळाला म्हणून मला धरलेला. त्यावेळी सुनामी हे कारण होतं. आणि माझं अजून ठरायचं होतं की सूनामीला घाबरायच असतं की नसतं. अशा या सगळ्यात पहिल्या दोन तीन छोट्या छोट्या वाऱ्या होऊन गेल्या.

सगळच नव्यानं कळत होतं. जे काही होतंय ते असच असावं दरवेळी हा समज. विमानप्रवासाबद्दल काही मतं नव्हती, काही अपेक्षाही नव्हत्या. सगळ्याचच कुतूहल आणि कौतुक. आता इतक्या वर्षांनी आणि इतक्या adventurous trips नंतर त्या पहिल्या ट्रीप मधली मजा कळतीये. तर झालेलं असं. म्हणजे अंधुकच आठवतंय पण तरीही झालेलं हे असं. शेवटच्या घटकेला माणूस बदलल्याने, माझा विसा बीसा करायचं जरा लेटच सुरू झालेलं. तिकडे क्लायंटने बोंब मारायला सुरू केलेली. तिथे आधी असलेला माणूस त्यांना पसंत नव्हता. प्लस बदली येणारा जो होता तो आता येणार नव्हता होता. तेही क्लायंटच्या मते जेन्युअन नसलेल्या कारणामुळे. त्यामुळे "निवांत करूया", हा पर्याय आमच्याकडे नव्हताच. पटापट कागदपत्रं द्या, विसा काढा, आणि पळा. हे असणार होतं. यातली घाई मला फारशी तेव्हा माहिती नव्हती. माझे खूप बेसिक मध्ये वांदे सुरू होते. म्हणजे पासपोर्टवर एक ECNR (का ECR) चा शिक्का असतो. तो माझ्या पासपोर्ट वर नव्हता म्हणे. त्याचं काहीतरी सुरू होतं. Emigration Check Not Required याच्या पुढं विसाच्या फॉर्मवर yes किंवा no यातलं एक लिहायचं होतं. आता हे काय लिहायचं हे समजून घ्यायला मला का कोणास ठाऊक पण य वर्षं लागली. पासपोर्ट वर शिक्का आहे, म्हणून check ची गरज नाही म्हणून no लिहायचं की शिक्का आहे म्हणून yes लिहायचं? या प्रश्नानं मला का कोणास ठाऊक ३ - ४ वेळातरी छळलं. मीही हा प्रश्न खूप विचार करून दरवेळी रिकामा सोडायचो. किंवा कधी yes, कधी no असं लिहायचो. तेव्हा मुंबई एअरपोर्टला पण एक फॉर्म भरून घ्यायचे तुम्ही उडायच्या आधी. त्यातही हा प्रश्न असायचाच. म्हणजे झालं की आता, माणूस आला न आत दारापर्यंत. अजूनही का छळतायत असं वाटायचं. असो. पहिल्या वेळी तर या प्रश्नानं उगाचच धांदल उडालेली. त्या ECNR असल्या का नसल्या मुळे मला चार ज्यादा कागदपत्रं जोडावी लागणार होती. त्यात आणि मध्येच शोधाशोध पण सुरू होती की कोरियाला जाताना ECNR चा संबंध असतो का नाही. म्हणजे प्रश्नच invalid होतो का बघायचा उगाच केविलवाणा प्रयत्न.

शेवटी ते सगळं केलं. Travel desk नावाचा एक गूढ विभाग होता कंपनी मध्ये की ज्याच्याशी आधी कधीही संपर्क आलेला नव्हता. त्यांच्याबरोबर हा सगळा रोमान्स सुरू होता. त्यांनी या प्रोसेस मध्ये आधीच तिकीटही काढलेलं. जायची तारीख वगैरे सगळं आलेलं. लोकांचे प्रवास विषयक, कोरिया विषयक खास सल्ले देणं ही सुरू झालेलं. तेव्हा ऑलिंपिक मध्ये कुत्र्यांचं मांस खायला दिल्याबद्दल खूप हल्ला झालेला. त्यासाठी आणखी चार सल्ले मिळालेले. चुकून नॉर्थ कोरिया कडे कसं जाऊ नको, हेही सांगून झालेलं. एकानं तर सांगितलेलं की चपात्या फ्रीज करून घेऊन जा सगळ्या दिवसाच्या. ते ऐकून अमाच्या मातोश्रींनीही हिरीरीने तब्बल पन्नास वगैरे चपात्या फ्रीज करून दिलेल्या. पण मुळात मुद्दा असा होता की, माझ्याकडं अजून व्हिसा आलेलाच नव्हता. आणि तो नसणं ही गोष्ट पॅनिक व्हायची आहे, हे मला माहितीही नव्हतं. वीकेंड आलेला का कुठला सण बिण होता तेव्हा. मुंबईचा एजंट होता आणि त्यानं माझा पासपोर्ट पाठवलेलाच नव्हता. पाठवूच शकणार नाही असं होतं कदाचित. मला आता समान घेऊन मुंबईला जाताना मध्येच उतरून एजंट हुडकून, पासपोर्ट घेऊन पुढं एअरपोर्टला जायचं होतं. आणि या सगळ्यामध्ये कुठलीच गोष्ट कोणालाही odd वाटलीच नव्हती! म्हणजे तसं आत्तातरी आठवत नाही आहे. आज विचार करतो, तर वाटतं की च्यामारी, काय थ्रील होतं. मीस केलं आपण. जरा कल्पना असती तर आणखी मजा आली असती! असो पण आता काय. तीही काय कमी मजा नव्हती.

बीना पासपोर्टची अमाची स्वारी केके ट्रॅव्हल च्या मदतीने शेवटी कोथरुड डेपोवरून निघाली. पुढे मध्येच अंधेरीला उतरलो. एजंटच्या कोपाच्यातल्या हापिसात जाऊन पासपोर्ट घेतला. तोपर्यंत त्या केके च्या ड्रायव्हर ला थांबायला थोडीच वेळ? त्याने बाकीच्या लोकांना एअरपोर्ट वर पोचवलं, आणि परत मला घ्यायला त्याच ठिकाणी परत आला. हे असं सगळं प्लॅनिंग runtime ला करून सहिसलामत मी जाऊ शकेन यावर किंचितही शंका न वाटल्याबद्दल मला माझंच कौतुक वाटतं काहीवेळा. म्हणजे आत्ताची गोष्ट वेगळी आहे, पण एक पंधरा वर्षापूर्वी, तेही पहिल्याच वेळी, नक्कीच सवय नव्हती की अशी! तर हा केके चां ड्रायव्हर आला ठरल्याप्रमाणे. मुंबई तेव्हा फारशी माहिती नसली तरी मीही पोचलो ठरलेल्या ठिकाणी. पासपोर्ट घेऊन तेही. या बाबाने मला पोचवला बरोबर आणि फर्स्ट टाईम आपण मुंबई एअरपोर्ट च्या आतमध्ये शिरलो. पुढचा स्टॉप आता साऊथ कोरिया. प्रवासात पुढे खूप गमजा झाल्या. कधी बच्चन दिसला, कधी हृतिक. कधी एअरपोर्ट वर आल्यावर तिकीटच चुकीचं आहे असं कळलं. तर कित्येकदा शेवटचा म्हणून बोर्ड केलं.

हे सगळं आता आज अठवण्याचं कारण काय? आता तीही एक मजा आहेच की. उगाच थोडीच आठवतं काही? आजचा दिनक्रम मजेशीर होता. दिवसातली शेवटची मीटिंग साडे चारला, तिथून मग पळत पासपोर्ट घ्यायला. शेंगन व्हिसा नव्हता का संपला मागच्या आठवड्यात? आपण लगेच नव्यासाठी ऍप्लिकेशन पण टाकलेलं की. तेही व्हिसा संपायच्या २४ तास अगोदर. म्हणजे इतक्या लवकर ऍप्लिकेशन तयार केलं याचं तेव्हा कौतुक पण जास्ती होतं. आता तो पासपोर्ट रेडी आहे याचं वेळेत ईमेल येणं अपेक्षित होतं. ते आलंच नाही हे सोडा. पण vfs च्या नावानं ओरडणं सोडून, आपण आधीच चातुर्यानं वेळेत ते हुडकून काढलं या प्राईड मध्ये शुक्रवारी पासपोर्ट घ्यायचं राहिलं. आता आज सोमवार. आजच तर उडायचा दिवस. मीटिंग संपवून, पीक टायमाला पळत जाऊन, पासपोर्ट घेऊन, तेही व्हिसा मिळालाच असेल असा विश्वास उराशी बाळगून लगेच तिथूनच पुढे हिथरो! आणि हे सगळं करून फ्लाईट उडायचा आधी हे आपल्या फेसबुक अॅप नसलेल्या फोन वरून फेसबुक वर पोस्ट पण! :)

१४ वर्ष झाली आज असं हवेत प्रवास करून. ३१ ऑगस्ट २००४ ला लागलेला पहिला शिक्का आणि त्याचा हा पहिला किस्सा. आता आजचा हा कितवा काय माहिती, पण फार काही बदललंय असं वाटत नाही. म्हणजे, शेवटी आपल्याला फ्लाईट मिळतेच. यामध्ये फार काही बदललंय असं वाटत नाही.

तुम्ही सुद्धा?

आपल्यावर जेव्हा ब्रिटीश लोकं राज्य करत होते, तेव्हाची गोष्ट आहे. भारत म्हणजे आपल्या हक्काचं कुरण आहे आणि इथं आपल्याला चरायलाच पाठवलंय म्हणून अपचन होईपर्यंत खात बसायला आलेली एक मोठीच्या मोठी ब्रिटीश लोकांची जमात होती. एक न दोन. केवढे किस्से आहेत असे.

इकडं लोकं भुकेनं मरतायत पण तिकडं युद्धात कमी पडू नये म्हणून अन्न धान्य पडून कुजलं तरी चालेल तरीपण साठवायला घेऊन जाणारे महाभाग इथे होऊन गेले. भारतातली समाजव्यवस्था, धर्मव्यवस्था किंवा बेसिक मध्ये भाषाच घ्या न? हे सगळं इतकं spectacularly न कळून सुद्धा, आम्हीच धडे शिकवणार सगळ्यांना हे त्यांचं ब्रीद. आपलंच घोडं दामटा पुढं! यांनी मनाला येईल तशा रेघोट्या मारून धार्मिक फरक गडद करून टाकले. कारण यांच्याकडे म्हणे इतके धर्म होतेच कुठे? इतक्या भाषा कळल्या नाहीत म्हणून यांच्या एका महाभागानं ठरवलं की भारतातल्या भाषांत काही दम नाही! आणि मग दिलं इंग्रजी ठासून. आणि एवढं पुरेसं वाटलं नाही म्हणून यावर पाठ्यपुस्तकं बनवून जे जे संस्कृतीमधलं मुळापासूनच उपटून टाकता येईल ते उपटून टाकलं. राहिलेलं गढूळ केलं.

आता मेख अशी आहे, की हे सगळं एकतर खूप अतिरंजित वर्णन वाटू शकेल किंवा खूपच प्रक्षोभक वाटू शकेल. तुम्ही कोण आहात आणि कुठल्या काळात आहात यावर अवलंबून आहे ते. तुम्ही जर त्या काळात, इंग्लंड मधले रहिवाशी असाल, तर तुम्हाला हे सगळं खूप वेगळ्याच प्रकारे माहिती असेल. म्हणजे कदाचित तुम्ही ऐकलं असेल की, अमक्या जनरल ने किंवा तमक्या वॉईसरॉयने, इंग्लंडच्या राणीसाठी, किंवा एम्पायर वरचा सूर्य मावळू नये म्हणून मोलाचं योगदान दिलं. म्हणजे बघा की, आपापल्या परगण्यातून, त्यातल्या त्यात काय मदत होईल ते शोधून काढून, ती मदत कायम करत राहणं म्हणजे किती देशभक्तीचं. त्यात त्या परगण्यातले लोक अडाणी, मागासलेले, काही प्रांतातले लोक तर थेट जीवावर उठणारे असतील तर आणखीनच जिकिरीचं काम. घरदार सोडून इतक्या लांब राहून आपल्या देशासाठी काहीतरी करणं म्हणजे किती महान! हे लोक जेव्हा मायदेशी परत येतील, रिटायर होऊन म्हणा, किंवा सुट्टीला म्हणा, तुम्ही तर पट्टी काढून गिफ्ट घेऊन द्याल त्यांना? नाही? देशभक्तीच की ती शेवटी! जनरल डायरला नाही तुम्ही बक्षीस दिलं जालियानवाला नंतर?

तुम्ही भारतामधले असाल आणि तेही आत्ताच्या काळातले तर तुम्हाला हे सगळं outrageous वाटेल. किंवा तातडीनं tweet करावंसं पण वाटेल. किंवा कॉंग्रेसनं याबद्दल कसं काहीच केलं नाही किंवा demonetisation कसं यालाच आळा बसवायला होतं असं काहीतरी त्वेषानं whatsapp वर टाकालही. पण माझा मुद्दाच वेगळा आहे.

त्या त्या काळात इंग्लंड मध्येही असे लोक होते की जे म्हणाले, की अरे महापुरुषांनो, हे जे काय चालवलाय हे वाईट आहे, हे चूक आहे. आपण तिकडे राज्य करतो म्हणजे आपल्याला माणुसकी सोडून वागायचा अधिकार नाही! माणसाला माणसासारखं वागवायला काय हरकत आहे? किती ज्यूस काढणार म्हणजे? पण झालं असं की हे म्हणणाऱ्या लोकांना फारसा भाव नाही मिळाला. ते प्रगतीच्या आडे येणारे लोक म्हणून ओळखले गेले. ब्रिटनच्या सूर्याला ग्रहण लावणारे म्हणून यांना बाकी लोकांनी मापात काढलं. आपल्या राज्याच्या विरुद्ध कसं काय बोलू शकता? ऐतं बसून खायला मिळतंय हे सैन्यामूळं, त्यांच्यावर तुम्ही टीका कशी करणार? वगैरे वगैरे.

हे जरा उगाचच सेम नाही वाटतंय?

पण आता काळ बदलला की! आता आपण सगळेच खूप पुढे आलोय. शिकलोय. शहाणे झालोय. नाही काय? प्रस्थापितांना प्रश्न विचारणं म्हणजे देशद्रोह नाही किंबहुना आपल्याच हिताचं आहे हे माहिती आहे आपल्याला. आपण त्यांना in-check नाही ठेवणार तर आणखी कोण ठेवणार? सरकारनं चोख वागायचं यामध्ये आपला सहभाग हो ला हो म्हणणं आणि नाही म्हणणाऱ्याला ठो करणं हा नक्कीच नसतो हे कळलंय की आपल्याला. आता ब्रिटिश नाहीत, पण मग कॉंग्रेस असो, भाजपा असो, किंवा आणि कोणीही निवडून आलेले असो, सत्तेत असलेल्याची भक्ती करणं म्हणजे देशभक्ती असं आपल्याला सत्ताधारी सांगू शकत नाहीत. नाही का?

आता हे उपहासात्मक वाटलं असेल तर काळजी करण्यासारखं आहे. कारण जुना काळ होता, कशाचा कशाला पत्ता नसायचा. इंग्रजांच खपून गेलं. सत्ताधारी असतील किंवा सत्ताधाऱ्यांचे भक्त असतील. दशकं उलटली सगळ्यांना सगळं कळायला. साहेब होता म्हणून इतकं तरी झालं नाहीतर आपलं काही खरं नव्हतं असं म्हणणारे कमी थोडीच होते? तुमचा आमचा काळ निराळा आहे. पुढची पिढी आपल्याहून खूप शहाणी आहे, आणि माहिती तंत्रज्ञानाचा वरदहस्त त्यांच्यावर आहे. त्यांना खूप वेळ नाही लागणार समजायला. लवकरच आपली पोरं किंवा नातवंडं आपल्याला विचारतील, की seriously? तुम्ही सुद्धा?


असो, प्रसून जोशीनं सत्यमेव जयतेसाठी लिहिलेलं गाणं ऐकतोय आत्ता योगायोगाने.

मुझे खुद को भी है टटोलना
कहीं है कमी तो है बोलना
कहीं दाग हैं तो छुपायें क्यों
हम सच से नज़रें हटायें क्यों


PS: most of the references to the British empire and what they did to India are influenced by the book Inglorious Empire.

दिल धुंडता है

More I dived into the history, more amazing stories I discovered. To top it, if there was an awesome story teller then it indeed became a treat. My latest book, Cosmos by Carl Sagan, is one such treat. In first few hours into it, it takes us thru the journey of human discoveries about the things floating in the sky. Our affection and ability of finding explanations to the heavenly bodies is amusing and commendable at the same time.

There is a story about Comets. While people had just started figuring out what a planet is and what a star is, suddenly an object with a tail appeared in the sky for a few days and disappeared. As a species, we all have this obsessive Compulsive disorder. We can't live with a unknown. So there. Everyone attached a meaning to this random object in the sky. These objects were not like the falling stars that appeared for a few seconds and vanished. These objects stayed for a few days making the suspense grow even further. Religious people attached a godly meaning to it. They found either a blessings or a curse in these objects. A few connected them to the calamity on the princes or kings. A few decided to make them the source of all the spirits. A few also called them the sperms of the universe. Everyone was super sure about how their explanation was right! बंदो का कॉन्फिडन्स देखो. बेसिक वाल्या गोष्टी सुधरत नव्हत्या तरी जे नवं दिसेल त्याला काहीतरी थेरी होतीच तैय्यार! काहीतरी करून कसंतरी करून connect all the dots and complete the circle. मग तुमची थेरी पॉप्युलर. These stories of our ancestors reminded me again of how philosphy and science parted their ways.

During the Aristotle days, we used debates to settle down the discoveries. Scientific postulates were debated in the room until one of the sides was reduced to absurdity. For example, we debated if sun is at the centre of the planetary system or if earth is at the centre of the universe. It wasn't a popular option to take a bunch readings at night and deduce the truth. (You see where we inherited our fascination of debating certain important issues in a news room?). But it wasn't too long before a group of misfits, stepped out to really find out what happens out there. This "too long" was a few hundreds of years and a few tortured and behaeded early scientists (well, "आमच्या भावना दुखावल्या" brigade isn't a new thing anyway. We had them from the past). Finally debates continued to be a tool fkr philosophical and religious matters and science took the experimentation route. Make no mistake, even this pre-experimentation era imagination was quite commendable. We discovered many things in this process.

Coming back to the comets.
It took us so many years to finally understand how comets work. There is also a theory about Venus where one said, it used to be a comet and then got converted into a planet. पब्लिक सोडत नाही एकूणच. Some of these theories may sound funny today but if we imagine the time a few thousands of years ago, these thoughts were no short of grand disruptions and for sure made a huge contribution to new discoveries. या सगळ्यात एक केप्लर नावाच्या बाबाची गोष्ट कमाल वाटली मला. त्याच्या काळी टीवी आणि फोन नसल्यामुळे म्हणा किंवा एकूणच काही नसल्यामुळे, दररोज प्राईम टाईम ला आकाशा कडं बघायची सवय समस्त जनतेला होती. तेव्हा तिथे बारीक होणाऱ्या हालचाली पण सहसा सगळ्यांना माहिती असत. "तू खुर्चीमधून उठला म्हणून विकेट पडली" वगैरे किस्से तेव्हाही असायचेच. म्हणजे तो तारा कुठेतरी हलला आणि इकडे पाऊस पडला. वगैरे. यापैकी काही गोष्टी खूप बरोबर पण होत्या. समुद्राची भारती ओहोटी आणि चंद्राच्या जागा यांचा संबंध आपल्याला ज्ञात आहेच की. पण मग जरा जास्तीच लाडात येऊन आता या ग्रह ताऱ्यांच्या जागेचा लोकांच्या वागण्या बोलण्यावर पण परिणाम होतो पर्यंत मजल गेली लोकांची. Astrology has been a popular topic since then. या astrology आणि astronomy च्या intersection मध्ये सापडलेला पहिला इसम म्हणजे कदाचित केप्लर. हा भाऊ astrology करता करता, खरी खुरी readings पण घ्यायचा. गणितं सोडवायचा. वर science ficiton पण लिहायचा. कदाचित One of the first science fiction writers. Now you can imagine the chaos he caused. You get real and then extend the imaginations to a whole new level taking an artistic liberty! समोरच्याला कळलंच नाही पाहिजे की ही जी काय पुडी सोडलाय ही काय आहे?

I find this urge to find the truth and also satisfy your creative buds at the same time amusing, that too on the backdrop of plenty of new discoveries, religious and philosophical debates and what not. The tone of many of these stories from past is often how everyone obviously discarded what we today take for granted. May it be the planetary motions, or be it the falling stars. At times I feel, there must be many things around us today as well which perhaps we have discarded but who knows they might emerge as the fundamental theories of universe tomorrow. Best thing about Science is that it is a self-correcting affair. Old theories get overwritten and that is okay. There is an acknowledgement of pushing the boundaries.

एकूण काय? शोधत राहा. अजून कोणालाच काहीच सापडलेलं नाही आहे.

Fuck You

"Fuck You" is perhaps the most fucked up term by popular fucking standards. It is fucking amusing when it is used for abusing someone. People may have sexual fantasies. But this one actually means to be in bed with someone you dislike with your pants down! Now that's fucking hell if that is going to be with your boss, your colleague, your customer, your vendor, your in-laws, cricket team, your ex's ex, the plumber, the dead phone, the minister, the airline and the list goes on.


Theoretically "Fuck You" is the next step of "Love You". But who goes by the fucking book? Ideally, when you love something so much, then you say "fuck you". This can be understandable if at all. But the phrase is so fucked up right now, that despite representing such an universal act, it defined as having sexual intercourse with somebody as well as damaging and ruining somebody. How can these two be even related? There is a separate word for forced sexual intercourse with someone. That word is definitely is not Fuck.

Such a lovely fucking word "fuck" is. Just getting ruined day by day by its popular misuse.

... or maybe secretly it is spreading love between the haters who actually could have said or wished for far worse but then settle for getting intimate with each other. Now that is fucking ray of hope.

Real Flagship Killer Phone

A new flagship phone pops up every now and then. And then quickly a flagship killer phone follows. It obviously gets killed too. Unless it kills itself by blasting its batteries off in some cases.

This violence continues until one of these killers land inside your pocket. Then it's quiet for a while. You are at peace.

But this peace can get shattered into pieces fairly quickly in a few months as you flush your flagship down the toilet or send it on a solo road trip or throw it on the road to let it find its inner self.

Smartness is fragile, you see. It breaks very soon. And then you are back in the market looking for a ship to sail again.

I had to change my phone each morning for 3 days in a row last week. And I had no option but to do that. In that hardship, I went from using so called smartest phone to so called streetsmart phone. And then I think, I realised the problem with the flagships!

Specs. That's the problem. Flagship phone specs are so godlike that, you just can't stop expecting things from it. It bothers you so much if the phone refuses to breath on your behalf, doesn't it?
That's the problem. It doesn't keep its spot.

What if there was a phone that met expectations all the time? Even after years?
What if its specs always maintained their spot in the competitive market?
The last spot.
The average spot. Always.

Now that'd be the true flagship phone or flagship killer. Or a new torchbearer of the flags. Or whatever you decide to call it. Something that never disappoints. It always stands at the same spot. No confusion. Only peace.

All we needed was a backbencher and they were producing the frontline over and over again!

Look at the awesome things this phone does for you.

It teaches you not to be greedy. It teaches you not to expect more from it.

It is so selfless that it heats up when you spend more time on it. It actually sweats hard to make you smarter unlike its popular competition.

It slows down at its own will.

It forces you to focus more on what you're doing on it rather than thinking about what you're not doing on it or what next you can be doing on it.

It brings out so much of smartness out of you that you just can't use it to crush the candies. It just refuses to do it many times.

It's calm. It doesn't do anything in rush.

It doesn't need anything virtual or anything augmentated to provide an experience of reality. It just runs out of things you can do on it and makes you lift your head up. And there! There you see the purest form of reality in just right megapixels. The form of reality others around you are deprived of while their heads are drowned in the flagships.

Most importantly it's clear with its purpose in life and it does it quite well - It can make phone calls! Flawlessly. Everytime. Until its last moment.

It's a saintlike phone.

Or it is your flagship phone after years of meditation.

What a bliss!

They are out there. Now you need to work hard on yourselves to be worthy of possessing them.

I hear they released the super pro versions recently. Nokia 3310 is back.

तुम्ही काय करता?

तुम्ही काय करता? या प्रश्नाचं उत्तर तुम्हाला पैसे कशाचे मिळतात हे सांगून द्यायचं असतं हे कधी ठरलं असेल?

शाळा कॉलेजात "मोठं होऊन काय बनणार?" हा फेवरेट प्रश्न असायचा. त्या प्रकारातून बाहेर आलं की पुढच्या इयत्तेत हा प्रश्न असतो. तुम्ही काय करता?


या प्रश्नाचं असं उत्तर द्यायला काय हरकत आहे की

मी हसत असतो. दिवसातून अर्धा वेळ मी तेच करतो.
किंवा
मी पळतो. आता ८ तासाच्या ऑफिसपेक्षा सकाळच्या एक तासाच्या पळण्यात जास्ती मजा येत असेल तर का नाही?
किंवा
मी लिहितो. पुस्तकं बिस्तकं नाही. पण तरीही भरपूर लिहितो.
किंवा
मी गप्पा मारत असतो. माझी स्पेशालिटी आहे ती. कोणाशीही मी दिलखुलास बोलू शकतो.
किंवा
सध्या तरी यु ट्यूब बघतो. पण आता चेंज करेन म्हणतोय.
किंवा
मी ढोल वाजवतो
किंवा
मी नाच करतो
किंवा
मी बसतो कोडींग करत. त्यातच किक मिळते मला.
किंवा
मला शिकत रहायला आवडतं. आत्ताच मी भाज्या उगवायला शिकलो.


तुम्हाला काय करून आनंद मिळतो हे असंच असायला हवं हे. नसेल कोणाला आपला जॉब करून मजा येत तर कशाला बळच सांगायला लागो की अमक्या अमक्या ठिकाणी तमकं तमकं काम करतो. तसंही मला पैसे कुठून मिळतात ही माहिती शेअर करून कोणाला काय मजा? त्यापेक्षा मी ढोल वाजवतो म्हणण्यात केवढी मजा आहे. दर गणपतीमध्ये, दर उत्सवात जाऊन मी ढोल वाजवतो. है की नही? हे म्हणजे असं की ज्याचे किस्से सांगताना आणि ऐकताना सगळ्यांनाच मजा. उगाच दरवेळी मोघम प्रश्नाला निरर्थक उत्तराचा नैवैद्य दाखवायची जुनी प्रथा का कुरावळवी आणि त्यानं कोण प्रसन्न होणार?

तर... काय मग... तुम्ही काय करता?

Another Legendary Internet Company

एक होता माणूस. अमेरिकेतल्या वॅलीमध्ये राहायचा. इंटरनेटचं खूळ नवं होतं तेव्हाची गोष्ट आहे ही. या तंत्रज्ञानातून काहीतरी उलथापालथ घडू शकते असं ज्यांना ज्यांना वाटलं त्या सगळ्यांनाच त्यातून भरामसाठ कमवता नाही आलं. पण ज्यांना जमलं त्यांनी एकूणच इंडस्ट्रीचा रावरंगच बदलला हे खरं. या माणसालाही तसंच वाटलं. काही गोष्टी ज्या दुकानातून लोकं विकत घेतात, त्या इंटरनेटवरून लोकांकडे पोचवू शकतो आशा त्याच्या कल्पनेमुळं. लोकांना काय आवडतं आणि किती आवडतं याचा त्याला अंदाज होता. त्यानं जेव्हा हा प्रकार सुरू केला तेव्हा हे नवीन होतं. इंटरनेट हे माध्यम असं होतं की ज्यांना झेपलं ते तगले. आम्हीच शहाणे म्हणून जे अडून बसले, ते काळाच्या पडद्या आड गेले. या माणसाला ते कळत चाललेलं. आणि त्या वेगानं पावलं उचलणं पण याने सुरू केलेलं. गोष्टी थेट इंटरनेट वरून लोकांपर्यंत पोचणार असल्यानं मिडल मॅन लोकांची वाट लागली. मोठमोठी दुकानं आता बंद पडणार होती. त्यांनी आवाज करायचा प्रयत्न केला पण याचं अलिखित उत्तर ठरलेलं होतं. माझ्या बरोबर या, तुम्हाला नवी पद्धत सांगतो धंदा करायची नाहीतर ऑल द बेस्ट आहेच. मिडल मॅन च नाही, पण मूळ निर्मात्यांना सुद्धा त्यांची माल बनवण्याची, लोकांपर्यंत पोचवण्याची पद्धत बदलणं भाग होतं. विक्रीसाठी पूर्वी इतकी मोठी साखळी नसल्यानं आता किमती कमी हवेत आणि त्याची सवय पाहिजे हे कळायला ज्यांना वेळ लागला त्यांची वाट लागली. लोकांच्या सवयी बदलल्या. इन्स्टंट गोष्टी मिळू लागल्या. आता मोठेच नाही तर छोटेही कुठून काय कसं मिळवायचं हे समजू लागले. हातात फोन आल्यावर, थ्री जी, फोर जी आल्यावर चित्रच पालटलं. अमेरिकेतल्या वॅली मधली कंपनी आता आफ्रिकेतल्या किंवा भारतातल्या गावापर्यंतच्या आबालवृद्धांपर्यंत पोचली होती. मध्यंतरी कोणीतरी अकडेवारीमध्ये कितीतरी बिलिअन लोकांपर्यंत हे दर दिवशी पोचतात असं ही या माणसांनं सांगितलेलं. आणि हे असेलही खरं. हे सगळं करता करता हा माणूस माप श्रीमंत झाला हे सांगायला नकोच. मग त्याला कोणी कोर्टात खेचलं. कोणी म्हणाले टॅक्स भरला नाही. कोणी म्हणाले तुमच्यामुळे मालाची पायरसी होतेय. कोणी म्हणालं अमक्याचा जीव गेला, कोणी म्हणालं तरुण पिढीला भलत्याच सवयी लागतायत. पैशा मागं धावताना आपण नैतिकता विसारतोय या इतक्या टोकालाही काहीजण गेले. पण या सगळ्या गलक्याचा आवाज मोठा झालाच नाही. कारण या माणसाने तयार केलेल्या प्लॅटफॉर्मवर येणारे लोक वाढतच जात होते. कोणी बाहेर येऊन बोलो न बोलो. लोकांच्यात इतकी प्रसिद्धी मिळत गेली की मालपण बदलत गेला. पूर्वी एक प्रकार असायचा, आता लोकं सांगतील तसले प्रकार बनू लागले. खपू लागले. लोकांच्या आवडीनुसार शंभर प्रकार एव्हाना बनले होतेच. ही इंडस्ट्री इतकी मोठी होईल याची कल्पना कोणालाच नव्हती. या माणसाने आपलंही प्रोडक्शन सुरू केलं. त्याची टेक्निकल टीमही जोरात आहे. डेटा सायन्स वापरून लोकांची आवड निवड ओळखून दररोज नव्या गोष्टी समोर आणण्याचं जणू ध्येयच घेतलंय याने. आणि हा डेटा पण काही साधासुधा किंवा कमी नाहीच. प्रचंड प्रमाणात.

आता पाच मिनिटं विचार करा आणि ओळखा बघू की हे कशाबद्दल आहे?

गेल्या २५ एक वर्षात कॉम्प्युटरशी निगडीत किंवा इंटरनेटशी निगडीत बऱ्याच कंपन्या निघाल्या. बऱ्याच अशा कंपन्यांना आपण उघड पणे डोक्यावर घेतलं. त्यांच्याकडं काम करण्यात चढाओढ केली. पण हे सगळ्यांच्या नशिबी कुठं? सध्या नुकतच एक पुस्तक संपवलं - बटरफ्लाय इफेक्ट नावाचं. पॉर्नहब आणि युपॉर्न नावाच्या साईट्स चालवणाऱ्या माणसाची गोष्ट आहे त्यात.

त्यानं सुरू केलेल्या या साईट्स मुळं कुठं कसा आणि कोणावर परिणाम होत गेला त्याची गोष्ट.

Did you think about this possibility while reading the first part?

At Churchill War Rooms

War between Churchill and Hitler seemed like a war between bad and worse. Whom you called worse decided how you got judged. This war museum has a showcase of the heroism of Churchill's men, the side that won and also the propaganda of opposition party and the enemy in a corner, the side that lost. Being from the side that was neither or rather being from the side that was used to carry on this war, it was disturbing to walk thru these corridors to inhale the glory of said triumph.

There are always many shades to a story. History is just one of them. In Mein Kampf, Hitler argues about the evils of democracy, communism, socialism and also the hunger of European nations for land expansion. While one can argue about his inferences and methods, his observations can not be denied. Churchill and the allies had their version too. But if in the end, it is going to be about whose bad sells most, gets to call it a good then its a different question altogether. This continued to bother me as I walked further.

In fact, it is saddening many times that any kind of army really needs to exist in our world. I think, all of us are brought up with the teaching that says, you are good, but others may not be. Is that why we keep army?

Or it could be this one. People who know how to do things, get elected to power. And more often than not they show how spectacularly bad were they dealing with their disagreements with each other. Is that why we keep army?

And despite knowing it all, this breed of people continues​ to sacrifice life for this madness. They are still out there, and more than feeling proud, I think we should feel sad that they have to exist.

The war museums can make you really negative at times. Isn't it?.

Anyway, I found these pictures in the museum as I was passing by the isles.

Peace and Dark Comedy

मला एक इतिहासाचा प्रोफेसर भेटलेला एअरपोर्टवर. तो मला म्हणाला की इतिहासाचं टीव्हीच्या डेली सीरिअल सारखं आहे. मधली चार पाच पानं फाटली आणि अचानक काही दशकं पुढं आलो तरी फार काही हुकलेलं नसतं. तेच ते परत सुरू असतं. लोक ते नवं म्हणून बघत असतात. त्यांना असं बघताना बघण्यात ज्यांना मजा येते त्यांनी इतिहास शिकवा. ज्यांना त्रास होतो त्यांनी क्रांतिकारी व्हावं. असो. त्या इतिहासाच्या प्रोफेसर बद्दल परत कधीतरी.

पण त्यातला "आपलं जग एक स्टँड अप कॉमेडी शो आहे" हा अंडरटोन मला आजकाल राहून राहून आठवतो. अति झालं आणि हसू आलं. अशा प्रकारचा. एकूणच. सरसकट. डार्क कॉमेडी.

आपलं हे असं आहे.
आपण सगळे एका खोलीमध्ये बंद आहोत.
या खोलीतल्या सगळ्या भिंती, सगळे कोपरे पेट्रोलने रंगावलेत.
खोलीत दोन कट्टर वैरीपण बसवलेत.
त्यातल्या एकाकडे ७०० कड्यापेट्या आहेत. पण दुसऱ्याकडे चक्क फक्त ५०० च आहेत!
यावर खोलीमध्ये खल सुरू आहे.
म्हणजे काड्यापेट्या आहेत म्हणून नाही काही. तर या दोघांच्यातला कोणीही एकजण दुसऱ्याच्या डोईजड होऊ नये म्हणून.
त्यासाठी आपण भन्नाट उपाय पण काढलेत.
आधी या दोघांनी. नंतर बाकीच्यांनी.

हे दोघंही अविरत काड्यापेट्या बनवायचे. कारण बॅलन्स राहिला पाहिजे न? सगळ्यांना पटलेलं हे. आता तरीही ७०० विरुद्ध ५०० होईपर्यंत.

हे दोघे काड्यापेट्या बनवतायत तर आता खोलीतला प्रत्येक छोटमोठा पण आपापल्या कुवतीप्रमाणे काड्यापेट्या बनवू लागलाय. कारण त्यांनाही बॅलन्स हवाच आहे की. नाही?

सुरक्षित राहण्याचा या खोलीतला आपला एक सर्वमान्य मार्ग म्हणजे सगळ्यांनी आपापल्या परीनं काड्यापेट्या बनवतच राहणं. म्हणजे एकमेकांकडच्या काड्या बघून कोणी आग लावायला धजणार नाही!

आहे की नाही बेष्ट?

म्हणजे काड्या न बनवणं हा कोणाकडे पर्याय नाहीए. करण बाकीचे लगेच आपल्याला खाकच करतील इतका गाढ विश्वास आहे आपल्याला एकमेकांवर.
पण बाकीच्या कोणी काड्या बनवू नये हाही आपला हट्ट आहे.
कारण इतकं प्रेमही आहे आपलं आपल्या खोलीवर! उगाच नाही?

आणि या प्रेमापोटी आम्ही खोलीतल्या भिंतीच्या कोपऱ्या कोपऱ्यावर खडूने लिहूनही ठेवलंय वेळोवेळी. तेही बदाम काढून.

We Love Peace.
We पण Love Peace.
We तर कधीपासून Love Peace.
तरीपण फक्त We च Love Peace.

आता भिंती भरून गेलेत. पण आमचं प्रेम संपलेलं नाही. मग आम्ही एकमेकांनी लिहिलेलं पुसून स्वतःच्या प्रेमाला जागा करतो.

अहो We अजूनही Love Peace.
Peace साठी काहीपण न?
आमच्या आडे आलात तर मग तुमची खैर नाही. कारण आमच्या आडे म्हणजे peaceच्या विरूद्ध. मग या अशांसाठी आणखी दोन काड्यापेट्या जास्ती बनवू आम्ही.

ज्याच्याकडे काड्या जास्ती त्याचं peace वरचं प्रेम जास्ती. त्याला ते व्यक्त करायला जास्ती मुभा.

हे असंय.

आण्विक अस्त्रं बनवण्याची चढाओढ जेव्हा अमेरिका आणि रशियामध्ये सुरू होती, त्यावर टिपणी करताना कार्ल सेगन असं काही बोललेला. दशकं उलटली त्याला आता. मला काल एकजण म्हणाला की खूप असंतोष पसरलाय. सगळं परत बरोबर करायला आता युद्धाला तोंड फुटणारे.

तेव्हा हे सगळं आठवलं.

हा निव्वळ योगायोग की सध्या मी माईन काम्फ पण वाचतोय. पण त्याही बद्दल परत कधीतरी.

बाकी I Love Peace!

बाहेरचा देश

लहानपणी मला बातम्या वाचून वाटायचं की किती लेम वागतात आपले नेतेमंडळी! जरा मोठं झालो तसं त्यांचं लेम वागणं लाजिरवाणं वाटायला लागलं. मग वाटायचं की बाहेरच्या देशांनी आमच्याकडं पाहिलं तर कसं वाटेल? "आमच्या देशामध्ये न, जरा असंच सगळं गडबड असतं" म्हणायची सवय लागली. आपल्या आपल्यातसुद्धा. "बाहेरचा देश" ही तेव्हा एक काल्पनिक इंटीटी होती. "बाहेरचा देश" हा असा भाग की जिथं सगळं परफेक्ट. आपल्याकडे जे जे राडे होतात ते अजिबात न होत असल्याने एकदम बेष्ट. विंडोज ९८ च्या वॉलपेपर सारखा डीफॉल्ट निसर्गरम्य. तुफान हुशार माणसं रस्त्या रस्त्यावर शिंपडलेला असा प्रदेश. हा असला न्यूनगंड नकळत मनाशी बाळगून आम्ही मोठे झालो आणि मग एके दिवशी खऱ्या परदेश वाऱ्या सुरु झाल्या. तिथं सगळंच आपल्या देशापेक्षा छान असणार होतं. आणि ते विमानातून उतरल्या क्षणापासून मी अधाशासरखं दाखवत फिरणार होतो. कोणी आजूबाजूला असेल तर त्यांना. नाहीतर स्वतः स्वतःला. हा असा नकळत स्वतःशी केलेला करार होता. I think अजूनही बऱ्याच लोकांचा असतो तसा.

मग एकदा मी ऑफिसमधून घरी येताना, कोरियाच्या रस्त्यांवर मशीनगन घेऊन उभी असलेली मोठीच्या मोठी पलटण पाहिली. कधी जकार्ता मध्ये आयुष्यभर देशाबाहेर न पडलेल्या माझ्या तिथल्या इंडोनेशिअन कलिग्सनी मला ख्या ख्या ख्या करत सांगितलं की अख्ख्या एशिया मध्ये तेच जास्ती करप्ट असणारेत. त्यांच्याही मनात एक आपापला न्यून होता. त्यांचीपण एक "बाहेरचा देश" नावाची कल्पना होती. तिथल्या काहींना तर वाटायचं की मी "बाहेरच्या देशा"तून आलोय. एके दिवशी कोण्या ऑस्ट्रेलियन लोकांनी परत एकदा बालीमध्ये काहीतरी घाण केली म्हणून ऑस्ट्रेलियाच्या जकार्ता मधल्या एम्बसीमध्ये एका हिरोने अन्थ्रेक्सची पावडर नेऊन टाकली. कोणी उदो उदो केला. कोणी निंदा केली. मला ऑफिसला सुट्टी मिळाली. तेव्हा बाल्कनीमध्ये बसून लांबच्या लांब पसरलेल्या शहराकडं बघून असं वाटलं की हा "बाहेरचा देश" नसावा. कदाचित एशियाच जरासा गडबड प्रकार असावा. खूप गर्दी, त्यामुळं खूप मतं, मग तुझं नाय माझं नाय घाल कुत्र्याला असं असावं.

दरम्यान खूप वर्षं गेली. "बाहेरचा देश" काही सापडला नाही. आत्ताच काही महिन्यापूर्वी मी ब्रिटनमध्ये बसून ग्रेक्सीटवर चर्चा ऐकल्या. ग्रीसकडचे पैसे संपले म्हणे. आता आपल्या कष्टाचे पैसे यांना कितीवेळा कर्ज द्यायचे म्हणून बाकीच्या युरोपिअन देशांना ग्रीस त्यांच्या गट्टीमध्ये नको होतं. ग्रीसच्या राजकारण्यांना आलेला बुडबुडा. त्यांना काय बाहेर जायचं नव्हतं. दरम्यान ग्रीसची जनता आपल्याला अशी अपमानास्पद वागणूक आणि सरकार गप्पच म्हणून रुसून बसलेली! सगळाच गोंधळ. लोकांना मुबलक प्रमाणात ओपिनियन पुरवण्यात येत होती. आणि लोक ती ओपिनियन आपलीच म्हणून त्वेषाने एकमेकांशी वादविवाद करत होते. या विषयावर दररोज चर्चा उपचर्चा करून चरितार्थ चालवणाऱ्यांचीही मला ओळख झाली. थोडी ओपिनिअन्स माझ्याकडेही आली. यातून मनोरंजन करून घेणं म्हणजे मॅच्युअर्ड हे मी लगेच आत्मसात केलं. ग्रेक्सीट हा प्रकार थोडाफार झेपायला सुरु झाला होताच तेवढ्यात कोणीतरी ब्रेक्सीट नावाचं पिल्लू पायात सोडलं. यामध्ये उलटं होतं. ब्रिटननं बाहेर पडायचं म्हणून दंगा सुरु केलेला.

आम्ही भूमिपुत्र, म्हणून आम्ही श्रेष्ठ. आमचा पैसा. आमचे जॉब्स. परप्रांतीय म्हणजे गुन्हेगारी, वायफळ खर्च. संस्कृतीचा ऱ्हास. असली ज्वाज्वल्य अभिमानाची भाषणं मी लंडन मध्ये ऐकली. युरोपिअन युनिअन मध्ये खूपच कचरा भरलाय आणि आपण तर खूप भारी आहोत असं म्हणून मग ब्रिटनची नेते मंडळी पेटून उठलेली मी पहिली. परत लोकांना मुबलक ओपिनियन वाटण्यात आली. त्यावर परत "वैचारिक" वादविवाद भरवण्यात आले. आणि मग काठावर का होईना चक्क ब्रेक्सिट व्हावं असं मत पास झालं की!! या वेळेस मलाही अधिकृत मतदान करता आलं. वोटिंग करायचं राहिलं असलं तरी ज्यांनी वोटिंग केलं ते कसे गाढव होते यावरही खल झाला. दुसऱ्या दिवशी लोकं चहाबरोबर खायचं बिस्कीट संपल्यासारखं सैरभैर झाले! आता कशावर शिरा ताणणार? कोणाकडे पुढचा प्लानच सापडेना. पेटून उठलेले नेते मंडळी चुनावी जुमला होता असं म्हणून गाशा गुंडाळून रिटायर होतो म्हणायला लागली! एकूण काय? तर पाचा प्रश्नांची ब्रेक्सीटची कहाणी साठ प्रश्न अनुत्तरीत ठेवून निष्फळ संपन्न होतीय की काय असं वाटलं.

या सगळ्यामध्ये मी तसा घर का ना घाटका. कधी प्रेक्षकांत बसून टाळ्या पिटल्या, तर कधी आपण इथलेच म्हणून अक्कल पाझळली. थोड्याच वेळात अमेरिकेच्या निवडणुकानी जोर पकडला. मग तर सगळंच बदललं. And then suddenly Brexit was no more the only comedy that happened on world stage in 2016! निवडणुकांच्या निकालांनी बऱ्याच लोकांना चकित केलं. तर बऱ्याच जणांना चिंतितही केलं. आता अर्धा देश ज्याच्या मागे उभा राहिला तो माणूस निवडून आला याची काय चिंता करायची म्हणा? आता अश्या माणसाच्या मागं उभं राहणाऱ्यांची संख्या अर्ध्या देशसंख्येएवढी होईपर्यंत समजलंच नाही याची चिंता करता येईल फार फार तर. पण तो आणखीनच वेगळा विषय.

माझा आणखी एक "बाहेरचा देश" बाहेरचा निघालाच नाही. ज्या "बाहेरच्या देशामुळं" जग सुंदर असणार होतं तो देश कुठला याचं उत्तर अधिकाधिक अवघड होत होतं.

Actually, "बाहेरचा देश" ही कल्पनाच खूप मजेशीर आहे असं मला वाटतं. आपलं दररोजच रहाटगाडगं नाकारून चार दिवस टुरिस्ट म्हणून भटकताना दिसलेल्या चकचकीत ग्लासचा हट्ट केल्यासारखं. आपल्याकडे निवडणुकांचे फड लागतात तेव्हा दिवसात तीन वेळा तिथल्या अजब कथांची गलबत येऊन थडकतात. आपण दुर्लक्ष केलं तरी त्यांचा कचरा अंगावर पडतच राहतो. त्यांचा आधी कंटाळा येतो. नंतर राग. आणि मग क्वचित डोकावणारा दूरचा डोंगर लय भारी वाटतो. तिकडच्या डोंगरावर राहणाऱ्यांची कहाणी वेगळी. त्यांचा कचरा वेगळा. तो आपल्या अंगावर पडत नाही. त्या कचऱ्याबद्दल आपल्याला अज्ञान. आणि त्या अज्ञानातल्या सुखकडची धाव म्हणजे हा "बाहेरच्या देशाचा" शोध. शेवटी कुठंही जा. या सगळ्याच्या गाभ्यामध्ये माणूसच. तो खाऊन खाऊन किती वेगळी माती खाणार?

एकूण काय मग? सगळी बोंबाबोंब असं म्हणायचं?

एखाद्या दिवशी आजूबाजूला सुरू असलेलं बघून खूप निगेटिव्ह वाटलं की हे असलं सुचतं. पण मलाही माहिती आहे की हे असं नसतं. नसावंच म्हणजे. भलतीकडं पाहिलं की भलतंच दिसतं. आपल्याकडं काहीतरी छान आहे. आपल्याला छान गोष्टींचा छंद आहे म्हणून वेगवेगळ्या छान जागा शोधणं हे असंही असत असेलच की. मग त्या जागा देशांच्यातल्या असोत किंवा मनातल्या. अशा कारणाने सापडत गेलेल्या बाहेरच्या प्रदेशाने जग सुंदर होतही असेल. नाही?

You change something because you want to go away from what you dislike is far different than going somewhere to find more of what you like. One is running away leaving things behind and other is going on a journey collecting things. But then I take a step back. I look at myself and try to find an answer. Have I collected things on my way or do I have only what I have right now... which also can become nothing anytime? Have I been an adventurist or have I been an escapist?

... And I struggle finding it out while the hunt for बाहेरचा देश continues nonetheless.

My Encounter With The Truth

मला आठवतंय, शाळेत असताना शेंबूड पुसायला येत नसला तरी आम्ही हिरीरीनं गांधी, सावरकर, टिळक, चवीला हवा असेल तर गोडसे आणि थेट हिटलर मध्ये स्पर्धा लावायचो! हौशी लोक त्यामध्ये आंबेडकर, भगतसिंग पासून थेट शिवाजी, आणि अकबर यानाही ओढायला कमी करायचे नाहीत. उगाचच मला अमुक अमुक आवडतो असं एकानं म्हणायचं आणि मग बाकीच्यांनी त्याची इज्जत काढायची. Identifying yourself with whom you hate most or whom you cannot stand if anyone else hates at all ची ही आपली पहिली पायाभरणी असावी. आमच्या शाळेत जेव्हा आम्ही ही स्पर्धा भरवायचो तेव्हा, मला अमुक आवडतो म्हणणाऱ्यांनाही फारशी अक्कल नसायची आणि त्यांना उलट बोलणाऱ्यानाही फारसं कळलेलं नसायचं. पुढे इतिहासाच्या पेपरमध्ये शिट्ट्या वाजल्या की कळायचं की कोणी किती पुड्या सोडलेल्या. पण मोठं झाल्यावर आत्ता कुठे काय परीक्षा बिरीक्षा? त्यामुळे बऱ्याचशा बाबतीत मी त्या अवस्थेतून फारसा बाहेर आलोय असं वाटत नाही अजूनही. पण आलं पाहिजे खरं.


हे आठवायचं कारण म्हणजे, आपल्या पुस्तकी कारकिर्दीची तब्बल तीन पुस्तकं संपल्यावर आपण थेट गांधीबाबांची ऑटोबायोग्राफीच उचलली. हय गय नाय काय! पण हा प्रकार जरा वेगळाच निघाला. तब्बल एकोणीस तास खपवल्यावर कळलं की आपल्याला किती कमी कळलेलं तेच जास्ती कळलंय! म्हणून यावर काहीतरी लिहावं असं बऱ्याचदा उचंबळून आलं तरी काय आणि कसं लिहावं हे झेपत नव्हतं. माहिती असलेलं किंवा माहिती आहेच असं वाटलेलं पुसून परत पाटी कोरी करायची कुवत किंवा हिम्मत यांच्यातल्या एकात कुठेतरी विकेट पडायची.


मोहनबाबूंच पुस्तक संपून आता काही महिने झाले. पुस्तकात मोहनचा बॅरिस्टर होऊन नंतर महात्मा झाला. पण तो होता होता आपल्याला मात्र दम लागला. पुस्तकाच्या शेवटी महात्मा म्हणलं गेल्याबद्दल त्यालाही छान नाही वाटलं. गांधी हा विषयच जरा विचित्र करून ठेवलाय आपण. नाही? जॉब्स आणि मलालाचं पुस्तक समोर असताना, तेव्हा तेव्हा नव्यानं समजलेल्या गोष्टींबद्दल गप्पा मारता यायच्या. हे मला इथं नाही करता आलं. थेट टोकाचीच चर्चा सुरु व्हायची इथे. गांधींबद्दल एकूणच वाद जास्ती आहे. मग गांधीवाद तर दूरच राहिला. एखाद्या माणसाला महात्माच करून टाकलं की त्याच्यावर चर्चा होण्याचा स्कोप संपत असावा. एकदम दाऊ पेक्षा होलिअर! (मला असं शिवाजी महाराजांच्या बद्दलपण वाटतं. माणसाला माणूस असण्याची मुभा संपवली की मग विषयच संपला. असो. आधीच न झेपलेला विषय सुरु आहे, त्यात महाराज आणून सोडले म्हणजे तर सगळाच गोंधळ उडायचा. तर आपण मोहन वरच परत येऊ.)


आता बघा, आपल्याला ज्ञात असलेल्या गांधीना चोरून जाऊन नॉन वेज खायचं, किंवा नॉन वेज हेच इंग्रजांच्या ताकदीचं रहस्य आहे असं म्हणून सगळ्या भारताला नॉन वेज खायला घालून ताकदवान करायचा छुपा प्लॅन बनवायचं स्वातंत्र्य आहे? किंवा जगाला मदत करता करता, आपल्या बायकोला मात्र कानाला धरून घराबाहेर निघून जा असं सूनवण्याचं स्वातंत्र्य आहे? या पुस्तकातल्या मोहनला ते आहे. म्हणून तो जड जातो. तो प्रत्येक टप्प्यावर स्वतःला बदलत, सुधरत आणि घडवत जातो. म्हणून त्याला जज पण करता येत नाही. तिथं आणखी अवघडल्यासारखं होतं.

अशी ही गोष्ट, गुजरातमधून, इंग्लंड, फ्रांस मधून, आफ्रिकेतून भारतात येऊन थडकते. आता मोहन इथून पुढे जो काही असणार आहे, जे काही करणार आहे, ते सगळं थेट लोकांच्या समोरच असणार आहे. त्यात वेगळं काय लिहायचं? असं म्हणून रजा घेते. मात्र तेव्हाचा मोहन, आणि आपण महात्मा म्हणून मिरवतो ते गांधी यांच्यात लई तफावत आढळते!

जॉब्सच्या पुस्तकासारखं हे पुस्तकही थोडंसं I'm not particularly proud of all the things I've done च्या नोट वर सुरु होतं. इथे मोहन म्हणतो की मी चुकत शिकत दुरुस्त करत इथवर आलोय. हे माझे प्रयोग. या माझ्या बरोबर चूक गोष्टी. तुम्हाला यातून शिकण्यासाठी. एखाद्या विद्यार्थ्याने शास्त्रीय प्रयोग केल्यासारखे हे माझे प्रयोग. तेवढंच माझं श्रेय. बाकी शास्त्र वैश्विकच. मी कायम स्वतःला तपासत जाईन आणि जिथे जिथे गरज आहे तिथे तिथे बदल करत जाईन. म्हणजे हे जे आज म्हणतोय ते उद्या रिवाईज व्हायला स्कोप. आणि तो असलाच पाहिजे. मलाही. आणि तुम्हालाही.

मोहनसाठी इंग्रज सरसकट बदनाम आणि वाईट होते असं वाटत नाही. म्हणजे ऑनसाईट जाऊन आलेल्याला जसे पाश्चिमात्य म्हणजे सरसकट संस्कृतीहीन वाटत नाहीत तसे. मोहनचा अभ्यास आणि वाचन एकदम बाप! मग ते धर्मग्रंथांचं असो, राजकीय असो किंवा ऐतिहासिक असो. वेगवेगळ्या थेरपीवरचा अभ्यासपण कडक. हायड्रो थेरपी, अर्थ थेरपी अशा नैसर्गिक उपचारावर खूप जाम विश्वास. पुस्तकामध्ये एक प्रसंग आहे ज्यात मोहन आपल्या तापानं फणफणलेल्या मुलाला या असल्या थेरपीने बरं करतो. तेव्हा अंगावर काटा येतो. मजा अशी आहे की असाच प्रकार जॉब्सच्या आयुष्यातही घडलेला. पण फरक असा की आपले आजार नॉन वेज न खाल्ल्याने, फलाहार केल्याने किंवा कोण्या हर्बल थेरपीनेच बरे होणार या हट्टापायी जॉब्सने आपला जीव गमावला. मोहनच्या प्रयोगामध्ये अशी कॅजुलटी होत नाही.


शेवटी मोहन पासून महात्मा पर्यंतचा प्रवास खडतर वाटतो. मोहनसाठी आणि त्याच्या अजूबाजूच्यांच्यासाठीसुद्धा. हा सगळा प्रवास मवाळ नक्कीच वाटत नाही. किंबहुना विलक्षण ताकदी शिवाय हे असं करणं अशक्यच असं वाटतं. आपल्या बायको आणि मुलांसाठी आपण काय करू शकलो आणि काय नाही याचं मोहनचं विश्लेषण आणि खंत दोनही मनाला लागतात. या पुस्तकातल्या बऱ्याच गोष्टी कशाच्या मागे दडतील इतक्या किरकोळ नाहीच वाटत, तरीही कुठं हरवल्या हेही कळत नाही.

असो. तर सुरुवातीला म्हणाल्या प्रमाणे अजूनही काय लिहायचं हे कळलं नाहीचय हे दिसलंच असेल. आजचे बरेचसे राजकीय किंवा सामाजिक पेच प्रसंग हे पुस्तक चाळताना परत परत आठवत राहतात. मी मागे हिंद स्वराज हे पॉकेटबुक वाचलेलं. त्यातल्या बऱ्याच मुद्द्यांची पार्श्वभूमी या पुस्तकात सापडते. गांधींना अभिप्रेत स्वराज आणि आपल्याला १५ ऑगस्ट १९४७ ला मिळालेलं स्वातंत्र्य हे फारच भिन्न वाटतात. आणि त्यानंतरही आपण फारसं त्याबद्दल काही केलंय असंही नाही दिसत. स्वावलंबी होण्यापासून, मग ते आपण स्वतः असो, आपलं घर असो, गाव असो, आपलं राज्य असो किंवा आपला देश असो, आपण एकूणच लांब चाललोय असं वाटतं. आणि याची खंत वाटू नये याची पुरेपूर काळजीही घेतोय. आणि हे फक्त भारत देशापुरतं सीमित नाहीए. अमेरिका आणि इग्लंडसारखे देशही याला अपवाद वाटत नाहीत. आणि म्हणून गांधी, त्यांचे विचार, त्यांच्या पद्धती हे more relevant than ever वाटले मला.


असो. शेवटी हा सगळा एक्को है कहानी पर बदले जमाना टाईप प्रकार आहे. जरा वेळ लागेल हे सगळं पचायला. दरम्यानच्या काळात लिओ टॉल्स्टॉयचं वॉर अँड पीस झालं. आता पुढचा पाडाव माईन काम्फ.

16 Lessons of Year '16

1. To get more work done, you really have to unlearn multitasking.

2. News are to be discovered manually. What is coming in ready-made on the platter is mostly like the fast food. It's neither good for health nor a reflection of anything.

3. Murphy is not about why things don't fall in place. It's about you getting thru despite many things not in place.

4. Travel. Converse. Write

5. Your feelings are to be reflected in your actions. Spitting it out of your mouth in an attractive manner is as good as posting it on social media. It doesn't count. If there is no action, then there is no feeling.

6. TV and films have no clue about child birth. You don't get surprised when you get the news confirmed, tummy can be barely visible until 5th month of pregnancy, and it doesn't end with a push. In fact the push starts after the delivery.

7. Never start writing with a title in mind.

8. Counting the dates of the events that hardly mattered in your life or would ever matter again as special ones or festivals is like spending tons of money in the wedding for the people who never mattered and perhaps won't ever matter later.

... and now because of what I just mention in #4, here is how I would like to extend #8 ... in my own special days calendar for year 2017 (suggestions are very much welcome).

January 8, Celebration of the birthday of a person who has been consistently pushing the boundaries of science as well as human persistence - Stephen Hawking.

April 2, Celebration of the day that got almost all of the India out on the streets with joy. The day that always reminds of what Sachin said, "Enjoy the game and chase your dreams. I had to wait for 22 years for one dream - World Cup". The day for the dreams. The day for the belief that dreams come true.

May, Meditation month remembering what Buddha achieved after 7 weeks of meditation in May, 528 BC.

July 31, Remembering the day that marks the first use of non-cooperation by Indian minority in Africa. It was soon called Satyagraha, or soul-force. Remembering the vision of Gandhi that got vanished in the books of history and the chapters of freedom. Celebration of the work that happened so far and reminder of the work that still needs to be happen. #peace

September 24, the day when a country, in its first interplanetary mission, set a space craft into an orbit around Mars successfully in most economical way. Mangalyaan.

October 13, the day when Ramanujan became the first Indian to be elected a Fellow of Trinity College, Cambridge. This one is for sheer love of Mathematics and the person whom maths just occurred.

December 23, the beginning of the Lok Biradari Prakalp in 1973. A salute to Dr. Prakash, Dr. Mandakini Amte and team that is working at Hemalkasa. Salute to this humanitarian, environmentalist, and activist team.

I wish to populate this list further and also attempt to observe these days in a special manner in coming year. Feel free to have your own version of it too and also feel free to wish me and each other as well on these days. Each one of these means special and connects to something significant that happened in 2016.

With that on a signing note, and 25 mins already into the new year, here is wishing you all wonderful people out there and your amazing dear ones, a happiest, healthiest and fantabulousest new year ahead!

ले के रहेंगे... आ जा दी

परवा अथेन्समधून परत येताना राडा झाला. तसा तिकडे जाण्यासाठी निघतानाच सुरु झालेला. फायनल बोर्डिंगच्या क्यूमध्ये उभं असताना फोननं हापुशी घातली! अथेन्समध्ये दंगा सुरु झाला अशी बातमी आली. टायमिंग असलं अफलातून की अगदी दोन मिनिटात विमानात बसणार होतो. ओबामा आला, लोकं चिडले, मोर्चे काढले, ओबामा त्याचं काम करून गेला, लोकं मात्र मारामाऱ्या करायला लागले. हे सगळं वाचून क्षणभर विचार केला की ब्वा जायचंय की नाही? पण मोर्चा बीर्चाचं आपल्याला काय कौतुक? आपण स्वतः मोर्चामध्ये सामील झालेली माणसं! म्हणून ठरवलं जाऊच या. काय हाय काय अन नाय काय? तोवर आपला नंबर पण आला लाईन मध्ये.

आपलं नशीब इतकं भारी की या दिवसाच्या दुसऱ्या दिवशी होता स्टुडंट्स डे. जरा कमी लोकशाही दिवसच असायचा. पण कोणीतरी याला स्टुडंट्स डे बनवलं. हा दिवस म्हणजे १९७३ ला ग्रीसच्या स्टुडंट लोकांनी युनिव्हर्सिटीच्या कट्ट्यावर येऊन आरोळी ठोकलेली, "ले के राहेंगे... आ जा दी!!" तो दिवस. घ्या आता. तरीपण हा विषय आपल्याला जरा विशेष होता. म्हणजे ग्रीसने जगाला लोकशाही दिली हे माहिती होतं पण तिथंही अजादीसाठी लढा दिलेला आणि तोही नुकताच ४० वगैरे वर्षांपूर्वी हे माहिती नव्हतं. तर असं झालेलं म्हणे तिकडं काहीतरी. येताना कॅब ड्रायवर बरोबर गप्पा मारताना त्यानं सांगितलं.

या ड्रायवरचं नाव थॉमस. तो म्हणाला की ८-१० वर्षं लष्करानं ताबा घेतलेला म्हणे यांचा. शेवटी स्टुडंटनी दंगा सुरु केला आणि फायनली मिळाली यांना लोकशाही. परत. दर वर्षी आता त्या दिवशी युनिव्हर्सिटी पासून ते अमेरिकन एम्बसीपर्यंत हे लोक रॅली काढतात. अमेरिकन एम्बसीचा संबंध काय झेपाला नाही. पण ठिके. अमेरिकेच्या नावानं किंवा अमेरिकेच्या नावपुढं ओरडायचा छंद युरोप मध्ये तसंही सहज सापडतो. बाकी रॅली म्हणजे किती शांततेत असते माहित्ये की आपल्याला. तर इकडंही असंच झालं. त्यामुळं सलग दुसऱ्या दिवशीही सेंट्रल अथेन्स बंद करावं लागलं.
थॉमस म्हणाला की "लोकं चिडलीत."
मी म्हणालो "कशासाठी? लोकशाही मिळाली न या दिवशी? की लोकांना लष्करच हवंय अजून?"
तर तो खुदकन हसून म्हणाला की "नाही. तसंही नाहीए. आम्ही ग्रीक आहे न? म्हणून काढत बसतो मोर्चे अधे मधे!! बऱ्याचदा आम्हालाही कळत नाही काय पॉईंट आहे ते."
पाहुण्यांच्या समोर हसत हसत घराची इज्जत काढणारं वात्रट पोर सगळ्यांच्याच घरी असतं म्हणा. असो. ज्याची जळते त्याला कळते. आपण बाहेरून येऊन ४ मिनिटांच्या संवादामध्ये रॅशनॅलिटीची काय अपेक्षा धरावी? थॉमसनं चिडण्याचं कारण म्हणून सरळ मला गणितच सांगितलं.
म्हणाला "हे बघ. तू आत्ता दहा युरो देशील. त्यातले बावीस टक्के टॅक्स आणि वर सव्वीस टक्के सरकारला कर्ज चुकवायला. आठठेचाळीस टक्के गेले इकडेच. बाकीच्यातले थोडे कॅबवाल्या कंपनीला द्यायचे ते मी अजून मोजतच नाहीए."
"बरेच झाले की हे. मग कसं करता मग मॅनेज?"
"भरत नाही टॅक्स." एकदम सोर्टेड.
"मग?"
"मग सरकार आणखी टॅक्स वाढवतं! त्यांना कर्ज चुकावायचंय." हाही समजूतदारपणा!

आता यावर काय बोलता? पण थॉमसची गोष्ट एवढ्यावर नाही संपली. आजसे बीस साल पहले वाला अँगल पण होता त्याच्याकडे. हमारी दोस्ती भूल गये टाईप राष्ट्रीय दुःख थॉमसनं प्रयत्नपूर्वक मनात जपलेलं. म्हणाला "काये. आमच्या पुढच्या पिढ्यांना पुरेल इतकं कर्ज करून ठेवलंय आमच्या सरकारनं. ते पैसे परत मिळवण्यासाठी जर्मनी वंगाळ नियम टाकतात आमच्यावर. आमचं सरकारपण मन खाली घालून ऐकतं सगळं. ते लोकांना आवडत नाही. मग लोकं ऐकत नाहीत. पण मुळात जर्मनीला आम्ही आवडतच नाही. हा इथं प्रॉब्लेम आहे!" थॉमसची दुखती नस पुढे होती. म्हणाला की, "जर्मनीचा दुसऱ्या महायुद्धामुळं ग्रीसवर राग आहे. तेव्हा जर्मनी हरलं ते ग्रीसमुळे! तरी आम्ही त्यांना खूप पैशाची मदत केलेली युद्धानंतर. पण आमचे लोक आपसात भांडत बसले. कोणी पैसेच परत मागितले नाहीत. आता जर्मनी आमची मदत विसरलंय. आता जेव्हा आमची पैसे परत करायची वेळ आली तेव्हा विसरायचं तर सोडाच, पण ते लोक त्यावर इंटरेस्ट पण लावतायत!!"

आम्ही विसरलो, तुम्हीही विसरा हे असलं फ्रेंडली सोल्युशन बेष्ट. तसंही आपल्याला नाही का वाटत की ज्यांच्याकडे पैसे आहेत त्यांनी ते कसे मोठ्या मनानं गरिबांना वाटून टाकावे. तसंच की हे थोड्या फार फरकानं. पण मी खरं तर इथपर्यंत पोचलोच नाही. आपली सुई त्याच्या पहिल्या वाक्यावरच अडखळली.

मी विचारलं, "दुसऱ्या महायुद्धात काय काय काय?" आपलं दुसरं महायुद्ध सुरु झालं पोलंड, ऑस्ट्रिया पासून, पुढे जर्मनी, इंग्लंड वगैरे. मग अमेरीका, रशिया आणि मग डायरेक्ट हिरोशिमा नागासाकीवर बॉम्ब. या सगळ्यात ग्रीसमुळं जर्मनी हरलं हे कुठं हुकलं कळेचना.

प्रत्येक देशाच्या, प्रत्येक गावाच्या आपल्या आपल्या वदंता असाव्यात. तिथल्या तिथल्या लोकांना रमायला आवडतील अशा. तुम्हाला पटो न पटो. तसंच थॉमससाठी एकदम सौ फी सदी सच होतं हे. आणि असेलही खरं. काय सांगा?

म्हणाला, "काय झालेलं? की जर्मनीला वाटलं आपण ग्रीसला असंच जिंकू. आणि मग पुढे जाऊ रशियाला जिंकू. पण ग्रीक लोकं भारी. त्यांनी टफ दिली जर्मनीला. हा असा इकडं डोंगर. जर्मनी त्या साइडला. ग्रीस या साईडला. ग्रीसकडं नव्हती फारशी शस्त्रास्त्र. हे लोकं पडले शेतकरी लोक. मग त्यांनी काय केलं? त्यांनी आणले ट्रॅक्टर. ते लावले डोंगराच्या बाजूला. आणि तेच सुरु करून ठेवले. पलीकडे जर्मन सैन्याला वाटलं रणगाडे आहेत. आणि यामुळं लांबली लढाई. खूप महिने सुरु राहिली. पुढे जर्मनीने ग्रीस काबीज केलंच. पण झालं असं की त्यांना रशियाकडं जायला झाला उशीर. समरच्या ऐवजी विंटर मध्ये जावं लागलं. थंडी कुठे झेपती तिकडची? मग तेव्हापासून जी उतरण लागली जर्मनीला ती थेट हरेपर्यंत. चर्चिलपण म्हणाला तेव्हा की Greeks don't fight like Heroes. Heroes fight like Greeks!" थॉमसला स्वतःलाच मजा आलेली गोष्ट सांगून.

"Wow! मला खरंच हे असलं काही माहिती नव्हतं. टू मच. पण मग तुम्ही पैसे का दिलात जर्मनीला?"
"शेजारधर्म म्हणून. त्यांना उभं राहायला गरज होती." पण अब वो ये सब भूल गये है - असला राग होता बिचाऱ्याचा. त्यात पुढे आता गोष्टीमध्ये लष्कर बिष्कर पण येणार होतं.
"पण आमचे लोक बसले कुठेतरी तिसारीकडंच अडकून. असलंच काहीतरी करत बसतात आमचे लोक. आता जर्मनी बघा विसरतंय का पैसे परत घ्यायला?"

तेवढ्यात आम्ही पोचलो आमच्या ठिकाणी. थॉमसची गोष्ट रंगात आलेली पण मग थांबवावी लागली. म्हणाला पैसे नको. गप्पा मारून मजा आली. तरीही मी आग्रहानं दिलेच आणि म्हणालो की यावाल्या पैशावरचा टॅक्स भर.

शेवटी कोणी कोणापासून कुठली आजादी मिळवली काय माहिती. आणि आजादी नसली तर सत्ता कोणाची हेही काय माहिती. शेवटी लोक त्यातच आपापलं काहीतरी शोधून काढतात. त्यातच त्यांना विरंगुळा सापडतो. त्यातच पुढचं पान उलटतात.

बैठे बैठे क्या करे? करना है कुछ काम!

बैठे बैठे क्या करे? करना है कुछ काम!
शुरू करे मीटिंग कोई, लेके सबका नाम!

चल ... तुझ्यावर "म" आलं... आता तू "म" पासून अपडेट दे.


ओके. मी ... मी ... मी ...! मी याव ... मी त्याव ...! मी इकडं ... मी तिकडं ... मी महान... सगळं मीच!
चल तुझ्यावर "च" आलं...

हं ... च ...... ओके. I got it!
चू**!... हा चू** ... तो पण चू**...! तसा जरा कमी तू पण चू**...! मीही महान असणार होतो ... पण सगळं जगच चू** !
चल आता तुझ्या य आलं ... चू**!

या या ... हो ... नक्कीच. या या या ... अगदीच. ऍबसोल्युटली. काय म्हणाल ते... या या या!

ठीके ठीके बास कर ... परत "य" च आलं होय?
ये .... वो ... ये उधार से वो... फिर उधर से किधर से कूछ तोभी और एक वो ... फिर सबंध नसला तरी किधर से तो ये वो ...
चल काही कळलं नाही तर सोडून दे..! तुझ्या वर "व". पुढं बोल.

व्हाय? हे सगळं का सुरुए? आपण इथे का जमालोय? याचा काय संबंध आहे? कोणाचा वेळ जात नव्हता म्हणून इथं बोलावलंय मला? व्हाय? व्हाय? व्हॉट? व्हॉट?

टाईम अप! काहीतरी सेन्सिबल बोलायलाय तो... चला ... इतकंपण स्ट्रेच नको करायला ... टाईम अप. मिटिंग ओवर. I think, this was very productive session. Let's continue having these sessions. I am sure we made some progress today. एक तास झाला. Perfect duration for the meeting. It shouldn't go beyond this. चला निघूया. लेट्स रिस्पेक्ट सगळ्यांचा टाईम.

म?
MOM.

"एक्सेल" इन द करिअर

साधुवाणी, अध्याय सातवा
मी कोण आहे, माझ्या जगण्याचा काय अर्थ आहे, हा इथं प्रश्नच नसतो
कारण इथला प्रत्येक जण कोणा ना कोणाच्यातरी एक्सेल शीट मधला एक सेल असतो
तो एक चौकोन म्हणजे ज्याला त्याला बहाल केलेली त्याची जागिर
आणि किती एक्सेल शीट मध्ये आपल्या जागिरी त्यावर आपला भाव ठरतो

आपण कोणाच्यातरी एक्सेल शीट मध्ये नांदतो
हे काळण्याला आपण इथं वयात येणं असं म्हणतो
ज्याला हे कळत नाही तो ज्युनिअर सॉफ्टवेअर इंजिनिअर किंवा असोसिएट मेम्बर ऑफ स्टाफच राहतो

एका सेल पासून ते अख्खा रो आपल्या नावाचा बनणं
म्हणजे पुढचा टप्पा असतो
या टप्प्यात कोणीही येऊन आपल्या नावावर बिलं फाडून जातो
आणि आपणही हळूच कोणावर तरी हात साफ करून घेतो
अंगावर पडलेल्या वाढीव जबाबदाऱ्या
मिळालेल्या, मिळवलेल्या की लादलेल्या असल्या प्रश्नांना आपण बगल द्यायला लागतो!

जो याच्यापुढे तगतो त्याला आख्खीच्या आख्खी एक शीट आपल्या नावावर करायची संधी मिळते!
आपल्यावर फडलेल्या बिलांना त्या शीटमधल्या कुठल्याही रो मध्ये घुसवायची मुभा मग असते
आपापल्या शिटवर अकर्षक रित्या जेवढे रो आपण मांडू शकतो, तेवढी आपली रँक जास्ती असते
कोणी बॉर्डर काढतो, कोणी रंग भरतो, तर कोणी सबटोटलही मारतो
ज्या शीटवर जास्ती फॉर्म्युले, त्या शीटवाल्याचा तीळ भर जास्ती दरारा असतो.

आणि ज्याच्या शिटमधले जितके जास्ती आकडे, शीटच्या बाहेर वापरले, त्याचा तितका जास्ती पगार असतो.

एखादी शीट स्पेशलही असू शकते.
स्वतःचा एकही आकडा नसताना, अख्खी एका नजरेत मावायला झूम लेव्हल ८० टक्के करायला लावते
सबटोटलच नाही तर इथं वीलूकअप आणि सम-इफ पण असतात
आणि व्हॅल्यू ऍडिशन म्हणून वरती चार पाच फिल्टर आणि दोन तीन सॉर्टपण लावले जातात.
एखादा फॉर्म्युला गंडला, किंवा कुठे एरर आला तर यांची झोप उडते
आणि यांच्या शीट मध्ये एकाहून जास्ती करन्सीची चिन्हं आली की यांची लाईफ बनते!

यासागळ्यांवर एक गॉड फादर बसलेला असतो
त्याच्या नावाचीच डायरेक्ट फाईल बनते
त्याच्या आतमध्ये खूपशा शीट्स असतात
त्याच्यापर्यंत पोचलं की म्या ब्रह्म पाह्यलाचं फिलिंग येतं
आपण जसं प्रत्येक पानाच्या डोक्यावर । गुरुदेव दत्त। लिहतो
तसं या फाईलच्या प्रत्येक शीट मध्ये "अवर ऑर्ग इज फ्लॅट" असं मुबलक टाकलेलं असतं

या इथवर पोचायच्या आधीच बऱ्याचदा आपलं आयुष्य संपलेलं असतं
मग आपल्याला वडीलधारे म्हणवून उपदेश घेण्यासाठी नव्या बॅचला आपल्याकडं पोचवलं जातं
चौकोनात कसं राहायचं आणि चौकोनात कसं वाढायचं याचं ज्ञान ग्रोथ स्ट्रॅटेजीची घुट्टी म्हणून आपण त्यांना देऊ करायचं असतं.
शेवटी आपलं जे काय बनेल, जे काय घडेल, त्याला कंट्रोल एस मारून, सक्सेस स्टोरी म्हणूनच सेव करायचं असतं.