Wild and Meditative

I wrote this when I was hallucinating in the passenger seat of the car, driving thru the Siberian wilderness, when I thought I saw people outside running at the same pace as of the vehicle, but inside the woods that surrounded us. Permafrost, the new concept I had just learnt in the trip, caused the trees to not remain straight and parallel to each other. It had already contributed to creating shapes. It was pitch dark, closer to the midnight and I didn't know that I was dehydrated.


Yeah. That actually happened. That beautiful mind stuff. Or simply mind blowing stuff, as I decided to call it, finally.

I got on the road at GMT+1 and reached GMT+11 within 20 days. A lot happened (as they say in my hometown... लै कल्ला केला). From being wild, to being meditative and then experiencing wild and meditative at the same time. It was all packed in there. This post is about the second part of the trip. इंटरवल के बाद वाला पार्ट.

You find yourself stripped down naked when out in the wilderness such as this. You come Rubaru with yourself without any layer in between. It's not a comfortable encounter at first but then you grow fond of it, to an extent that you may find it difficult to return back to the old self. My time out in the wild had its own rhythm. Hundreds of kilometres and several hours used to pass without anyone crossing by. There was always a river, within the eyesight or not, but almost always audible, the mountains, and generally straight muddy highways. The only way to keep going without any incident was to get the rhythm. Get back to the basic. Plan the food. Plan the water. Plan the fuel. That's it. Of course, I had no freaking clue of it. But then let's just say that I was in an awesome company.

For no reason at all, one day, I came across Nidhi. And then along came Satty. And Milind. And the Hulk. And WBB. Each one carrying own distinct personality, and also offering a tiny window for others to peep in. I met them all in person for the first time in the Yakutian cold in my t-shirt n trousers, just a few minutes after the airport staff told me that they haven't received luggage. Of course, right? And then it took only a few more days to become buddies who shared the chai, sutta, dava, daru, and a dip in the Indigirka river.

While all this was happenjngy, I didn't even realise when I silently welcomed my old pal. me. And said. Thanks for stopping by.

PS: perks of having an awesome company and a photographer in it, is that despite being so poor in saying things impromptu, you still get to feature in a stunning video, hogging all the limelight. Thank you to Milind. And indeed to team WBB for carving out an otherwise impossible journey that I could join in.

प्रिय तू

"आपण न... काही बाबतीत माठ होतो. म्हणून आपल्यात बायोलॉजी नव्हतीच. केमेस्ट्रीचा तास एव्हाना आता संपल्यात जमा आहे. उरलंय ते फक्त फिजिक्स. यात फोर्स इज प्रोपोर्शनल टू मास आणि ऑब्जेक्ट्स आर क्लोजर दॅन दे अॅपियर इन द मिरर. अठ्ठ्याण्णव मार्क्स काढलेले आपण यात! आठवतंय का? पण आता फेस येणारे."
.
.
.
.
असो.
तर ..
प्रिय तू,

तुला भेटून खूप दिवस झाले. मधेच कधीतरी, खूप आठवण येते तुझी. पोट भरून कडकडून भेटावं असं वाटतं. म्हणावं तर रद्दी सुरू आहे माझं सगळं. म्हणावं तर badass पण झालेली आहे मी. पण अशा badass रद्दी पणात सुद्धा एखाद् दिवशी घरी येऊन घडा घडा दिवसात काहीच झालं नाही त्यावर तासभर बडबडत बसावंस वाटतं. पण मग तसं झालेलं काहीच नसतं. आणि तू तरी कुठं असतोस?

आता मोठं झाल्यामुळं न, कोणाचीच गरज नाही खरंतर. नाहीतरी, मॅच्युअर्ड मॅच्युअर्ड च्या नावाखाली सगळं खपून जातंच की. आणि नाही म्हणलं तरी, भटकायला गेले की मला आपल्या गँग मधले एक आणि एक जण सापडतात. मग कशाला हवंय कोणी? कधी कोणी बाकड्यावर फोन चघळत असतो, कोणीतरी कॉफी पीत खिदळत असते, कोणी ट्रेनच्या फलाटावर, कोणी उबर मध्ये, आणि अगदीच रात्री बाहेर पडलं तरी कुठल्यातरी अनोळखी इमारतीमध्ये सुद्धा एखादी ओळखीची खिडकी सापडते. आणि मग त्यातून कोणीतरी हळूच डोकावून जातात.

आपण सगळेच कसले भारी होतो न? नग एकदम! दिसतातच राव हे यत्र तत्र सर्वत्र. कोणीही कुठंच गेलेलं नाही. म्हणूनच कदाचित. Otherwise ओक्के आहे मी. काय नाही कोणाची गरज खरंतर. पण च्यायला, या सगळ्यात तू कधीच येत नाहीस. मी न.. या सगळ्यांबरोबर गप्पा जरी मारल्या, तरी पण रागारागानं तुझा विषय काढत नाही. का काढावा? बाकी सगळे जरी इथून तिथून डोकावले, तरी मी तुला डोकं वर काढू देत नाही. तू पण जरा अवघड झालायस आजकाल. कारण तू चुकून डोकं वर काढलंस की मग थोडं टॅंजंट जायला होतं. सगळं कसं कोपलकल्पित आहे याची बाराखडी सुरू होते. Let's get real जरी खरं असलं तरी Let's get real in a worst possible way कशाला? आपला इथं खटका उडतो. तुझ्या मते जर सगळे माझ्याच मनाचे खेळ असतील तर त्यात तुझी लुडबुड कशाला? तू कुठं असतोस च्यामारी माझ्यात? त्यामुळं न, तुझं नसणं हेच तुझं रेप्युटेशन झालेलं आहे. त्याचा हा परिणाम. त्यापेक्षा नकोच न! खयली पुलाव तर खयाली पुलाव. त्यानं माझं पोट खरखुरं भरतं. तुझ्या real नं खोटी भूक ही भाग नाही! And Joeye doesn't share food. त्यामुळं न, तू जरा दूरच रहा माझ्या या पोटभरीपासून.

तुला ते _रविना, तुम रविना नही, करीना हो_ आठवतंय? मला आपला हा आणि त्याची ती दिसलेले परवा. मी बसमध्ये आणि ते दोघे रस्त्याच्या कडेला उभे होते. मग जाता जाता मी तुझी तक्रार केली त्यांच्याकडे. तक्रार म्हणजे काय अरे, तेच उगाच आपलं चार आण्याच्या कोंबडीला बारा आण्याचा फिलॉसॉफीकल मसाला! इतकी वर्षं झाली तरी तेच सुरू आहे बघ अजूनही. पण मग तू नाहीयेस या सगळ्यात याची तक्रार. तू कधी नव्हतास पण म्हणा तसा. पण तू असू शकशील, यावर इमले बांधलेले. किंवा तसा होतास पण की तू. नाही काय? तेच जरा taken for granted झालेलं. पण आता तू असू शकशील हा भागच संपला असं वाटायला लागलंय. म्हणजे हा आत्ता जसा तू आहेस, तो जर तू असणार असशील, तर तो तू, हा माझा तू नहीचेस की. मी पण ती नाही वगैरे सगळं आहेच. पण मग मी कुठल्या तरी दुसऱ्याच तू बरोबर आहे.

यावर _मै किसी और के साथ हूं देव_ आठवायचं सोडून, या दोघांना _रविना, तुम रविना नही, करीना हो_ हे आठवावं! आणि मग नंतर _तुम पहले तुम्हारा प्रॉब्लम नक्की करो, लड़की, पैसा के घर?_ हे आठवलं. नॉनसेन्स सगळे! तसंही आला माझा स्टॉप पुढं लगेच. आपली सगळी माकड मंडळी मला अजून माकड म्हणूनच दिसतात. त्यामुळं काही सिरीयस राहतच नाही जास्ती वेळ. म्हणून तर. ओक्के आहे मी. काय नाही कोणाची गरज खरंतर.

मी इतकी मोठी झाले तरी आपले सगळे लोक मला अजून तसेच नौटंकी भेटतात. म्हणून न मग प्रत्यक्षात येऊन कोणी आवर्जून भेटत बिटत नाही, त्याचं बरं वाटतं. ते ते सगळे त्यांच्या त्यांच्या बेस्ट आवृत्ती मध्ये असतानाचे साठवून ठेवलेत मी. ते तसेच ठीक आहेत खरंतर.

पण त्यात तू नहीयेस.

आपण न... काही बाबतीत माठ होतो. म्हणून आपल्यात बायोलॉजी नव्हतीच. केमेस्ट्रीचा तास एव्हाना आता संपल्यात जमा आहे. उरलंय ते फक्त फिजिक्स. यात फोर्स इज प्रोपोर्शनल टू मास आणि ऑब्जेक्ट्स आर क्लोजर दॅन दे अॅपियर इन द मिरर. अठ्ठ्याण्णव मार्क्स काढलेले आपण यात! आठवतंय का? पण आता फेस येणारे.
.
.
.
बाय द वे, फेस म्हणजे केमेस्ट्री मध्ये मोडायला हरकत नाही न?
.
.
झालं बघ सुरू परत. असो.
.
.
कळावे. म्हणजे कळलं असेलच तुला.
.
बाकी साष्टांग नमस्कार आहेच.
.
जा गेलास उडत.

Simple

I think...
it's simple to live
it's simple to love
if you walk a little
it's just about there


all what happens to you
or what's yet to happen
it'll fit inside nothing more than
a simple expression


it's not rare like a dimple
it's everywhere and it's ample
it's just the way you look at it
or thesaurus you can handle


little is simple, tiny is simple
dark is simple and bright is simple
Grand is simple, spectacular is simple
things that shook the world were essentially only simple


there is a world inside you
and you go thru a lot
but sit back n relax,
Even that's simply going to pass


to the core, in a folklore,
in a hymn, in a shlok,
that's what they meant,
to be wise and simple




... so what's the point of it if at all? And why now all this you simply ask?
why did it take twenty five lines, if it is so simple after all?


Maybe in your head it already is
and inside mine it is always like that


Maybe it's simply the distance between there and here
Maybe it's simply the distance between you and me
Maybe what's worlds apart, is simply a few words apart


Or maybe it's nothing at all


********


By the way, on a side note, I wish it becomes easier for all, you and I,
to simply illuminate all the spaces we've...
😊


Wishing a Happy, Healthy, Prosperous and a Simple Diwali, to you all!

Part 2: ओक्साना, खय्याम, आणि मिन्स्कचं बॉर्डर कंट्रोल ऑफिस

(Day 2, 9:something am)
"दिमित्री मित्रा, अपना साथ एवढाच. निघतो मी आता."
दिमित्रीनं आपला गुगल ट्रान्स्लेटर लावून अर्थ समजून घेतला. मग त्याने रशियन मध्ये उत्तर दिलं जे त्याच्या गुगल ने इंग्रजी मध्ये माला बोलून दाखवलं. "खरंच? इतक्यात?"
ही अशी आमची गमतीशीर चर्चा असणार होती. पण मग अब वो हो न सका. और ये आलम है.
"दे इकडं फोन. टाईप करतो. आता मोठं सांगायचंय...
तुला माहिती आहेच की काय काय ड्रामा सुरूय. आता आलो परत कधी, तर भेटू. किल्ल्या टेबलवर ठेवून जाईन."
तर मग, देऊन घेऊन, एवढंच मिन्स्क आलं वाट्याला... सध्या तरी. ओक्साना, खय्याम, आणि मिन्स्कचं बॉर्डर कंट्रोल ऑफिस.
.
.
.
.
.

(Day 2, 1:something am)
मला खय्याम म्हणाला, "कदाचित मी त्यांना टेररिस्ट वाटलो म्हणून मला थांबवून ठेवलं."
मी म्हणालो, "बाब्बो. मला वाटलेलं की माझ्यावर नजर ठेवायला म्हणून आलेला गार्ड आहेस तू. नंतर समान उचलून आणलास तेव्हा कळलं की तुला पण असच माझ्यासारखं धरलंय."
"तुला का धरलेलं?"
"आवडतं लोकांना. अधून मधून धरत असतात मला."
"मला खूप प्रश्न विचारत होते. तुला काय करत होते?"
"मला परत जा म्हणत होते. मग पाय मोकळे करायला, खाली वर, जरा पळापळ केली. हात झाडले आणि मग दोन तीन पर्याय पडले आकाशातून. म्हणजे, असं मला वाटतंय. आणि तात्पुरता सुटलो मग. आता रात्रीतून आणखी काहीतरी शोधायचं. तू काय केलास?"
"काही नाही. मला सोडलं नंतर असच. पण माझं सोड, तुझी जरा जास्ती screwed up स्टोरी आहे. तू काय करणारेस आता?"
.
.
.
.
.

(Day 1, 10:something pm, in the flight)
"ओक्साना चा अर्थ काय?"
"काय माहित? मला वाटतं की काही अर्थ नाही त्याला. ऐकायला छान वाटतं म्हणून ठेवलं असेल नाव असं"
"इंड्या मध्ये अर्थ बघून नाव ठेवतात. ... ... ..."
"बाब्बो, सोव्हिएट युनियन माहिती आहे न? तेव्हा असलं अर्थ, बिर्थ, जात, धर्म वगैरे काही प्रकार नसायचे प्रकार आमच्याकडे."
"हे माझं out of syllabus आहे. त्यावर आता काय बोलू? आता चाललोय मॉस्को मध्ये. पोचलो तर मग जरा थोडं ज्यादा कळेल. तशी पहिलीच वेळ कम्युनिस्ट देशात जायची."
"कळेल कळेल. कुठं जाणारेस?"
"हं. सध्या सायबेरिया पर्यंतच जाईन म्हणतोय या अमुक अमुक ठिकाणी. अजून कुठे जाऊ का?"
"अरे वा. तिथं तर माझं होम टाऊन आहे."
"मग तू मिन्स्कला काय करत्ये?"
"तसं मी सायबेरियामध्ये पण काहीच करत नाही. आम्ही सगळे सन्फ्रान्सिस्को मध्ये राहतो खूप वर्षं झाली. मिन्स्कला मित्रपरिवार म्हणून थोडे दिवस."
"मला वाटलं, तुला माहिती असेल इथलं. पुढे दोन तीन दिवस कुठं जायचं ते सांगितलं असतंस की."
.
.
.
.
.
.

(Day 1, 11:something pm, बॉर्डर कंट्रोल)
"Impossible आहे. हे नाही करता येणार तुला."
"मी निघण्यापूर्वी विचारलं होतं स्पष्टपणे विमानतळावर. सगळी कागदपत्रं दाखवलेली त्यांना. बाजूला थांबवून तपासून, मग सोडलं त्यांनी. ते कसं?"
"बाब्बो, माझा देश. हा त्याचा नियम. हा त्याचा कागद. हा सूर्य, हा जयद्रथ."
"पण ते ..."
"ते आणि तू. माझं हे असं आहे बघ. मॉस्कोला जायचं नाही. इथ थांब हवं तर. त्या साठी ही अशी नियमावली. थांबा. पाहा. आणि जा. तुझा प्रश्न आहे. मी फक्त माहिती देणार. सोडवायचं काम तुझं."
पुढे पाच मिनिटं त्यानं मला नियम समजावण्यात घालवले. झाली की आता मध्यरात्र. आवाज पण घुमत होता. अख्ख्या लॉबी मध्ये आणखी कोणीच नव्हतं. असली VIP ट्रीटमेंट असतेच की आपल्याला. पण ठीके. फोकस कर भाव. इकडं तिकडं नको बघू. शेवटी आशय असा होता. की तू जे ठरवलायस ते होणार नाही आहे. घरी जा. नाहीतर खूप पैसे खर्च कर. आणि मला त्यातलं काहीच करायचं नव्हतं.
"कोई नई काक्के, मै वापिस आऊंगा."
"आधी नीघ तरी इथून. त्याचं काय करतोस? हा दरवाजा. इधर मिन्स्क. पण तिकडे गेलास तर मॉस्को वगैरे विसर. उधर युरोप. तिकडे गेलास तर काय कुठेपण जा. माझं काही येत नाही. ते तू जाणे, तुझं तिकीट जाणे.
तेरेको इधर जाना है की उधर?"
.
.
.
.
.
.
(Day 1, 10:something pm in the flight)
ओक्साना म्हणाली, "फोन सुरु नाही माझा. सन्फ्रान्सिस्को वालं नेटवर्क चालत नाही इथं."
माझी शिप्पारस सुरूच होती. "चांगलं आहे की. हवाच कशाला फोन?"
"हो. फोन डिटॉक्स. बरोबर. पण तरीही मी एअरपोर्टवर बघणारे मिळतं का वायफाय. पण शक्यता कमीच. मला एकूणच मिन्स्कचं एअरपोर्ट आवडत नाही. चटकन बाहेर पडलं की विषय मिटला."
"शाब्बास. थांबशील थोडा वेळ फोन शिवाय. एवढं काय?"
"तू राहा. माझी काही हरकत नाही. मी बघते माझं मी."
"हो राहीचं. मला नकोच फोन खाली उतरल्यावर."
.
.
.
.
.
.
(Day 2, 2:something am in the Uber)
"भाऊ... all said n done. हे सगळं करायला, आपल्याला हवा फोन. शंभर फोन करायचेत. तुझ्याकडे सिम नाही. माझ्याकडे रोमिंग चालेना. भरवशाच्या म्हशीला टोणगा. जगात सगळीकडे रोमिंग चालतं माझं पण ते खाली स्टार मारून दोन चार देश दिलेले असतात जिथं रोमिंग चालत नाही आणि आपण म्हणतो, इथं कोण जाणारे तडफडायला? तर. त्याच देशात येऊन आता विकेट जाणारे कदाचित! वेलकम टू मिन्स्क!"
"मी ऐकलंय की, मिन्स्क म्हणजे, युरोपमधलं सर्वात स्वच्छ शहर. किंवा टॉप टेन मध्ये तरी आहे म्हणे."
"शाब्बास. आता अंधारात मला फक्त तारे दिसतायत. एकदम स्वच्छ."
"मला तर इथे दहा महिने राहायचंय. व्हेनिस मध्ये सुटसुटीत असतात गोष्टी. मला वाटलं तसंच इथेपण असेल. एअरपोर्ट वर सीम कार्ड मिळेल. मग झालं. पण उद्या होईल काहीतरी. तुझं जरा किचकट आहे."
"हं. असो. करू काहीतरी. अजून दांडी उडालेली नाहीए. जमलं तर भेटू उद्या सकाळी. कॉफी टाकू. बचेंगे तो और भी लडेंगे."
.
.
.
.
.

(Day 3, 2:something am, somewhere in the middle of warsaw)
.
.
.
.
.
चारू उगाच आगाऊ पणे म्हणाली, "तुमच्या दोघांची हेअर स्टाईल केवढी सेम आहे!".
मी: "माझी जराशी वेगळी आहे. नीट बघ. वर लागलंय मला मधोमध. खून भारी मांग आहे.आता पुढच्या वेळी भादरताना प्रॉब्लेम. सुदीपचं नाही आहे तसं."
सुदीप: "ये लडको के प्रोब्लेम्स, तुम क्या जानो चारुलता."
चारू: "चारू नाव आहे माझं."
मी: "सुदीप ला परत काहीतरी आठवलं. परत हसायला लागलाय मधेच."
मी: "वेटर काका. तुमच्याकडे कॅण्डल आहे का?"
वेटर: "वेडा आहेस का?"
मी: "ठीके, की. नाही आहे तर नाही आहे.
चारू: "सुदीप अजून हसतोय. एकटाच."
मी: "तू केक काप."
सुदीप: "Do you guys realise किती रँडम आहे हे सगळं! गेले ३-४ तास आपण कुठूनही कुठेही फिरतोय वॉर्साव मध्ये. चालत, पावसात, स्कुटर वरून, मग उबर काय? तो ड्रायवर काय? मधेच ते डेंजर रेस्टॉरंट काय? आणि आता हा केक."
मी: "नॉट जस्ट येनी केक. जग्गात भारी केक. तोही केवळ चारूसाठी बनलेला."
सुदीप: "Would you have believed 24 hours ago, that 3 strangers like us, who were grappling with their own plans, ज्यांचा आज आटा इथे एकत्र असायचा काहीही संबंध नव्हता, एकत्र तर सोड, एकूणच वॉर्साव मध्येच असायचा स्कोप नव्हता, are now here, singing Happy Birthday, in this god knows what cafe!"
चारू: "मला तर हा बर्थडे नक्की लक्षात राहील."
मी: "ठीके रे. केक खाने के लिए हम कहीभी जा सकते है. Btw, आता परत कसं जायचं? माझं कार्ड ब्लॉक झालंय! तुमचं सुरु आहे न?"
.
.
.
.
.

(Day 3, 1:something am, in warsaw)
"तू वॉर्साव ला काय करतोयस? तिथं कुठून पोचला?"
"अगं. तो आता मोठ्ठा किस्सा आहे. थोडक्यात सांगायचं तर, स्वस्त तिकीट मिळालं म्हणून आलो."
"तुझं पुढचं काय करणारेस? येतोयस न रशिया मध्ये?"
"मी जर मुलगी असतो, तर जरा त्यांनी बेटर ऐकलं असतं माझं. Now I will have to play harder."
"ते सांगूच नको. उग्गाच!"
"ठीके. ठीके. आलो की बोलूच. सांगेन तुला मग. आत्ता तिकडे चांद्रयान, आणि इकडे मी, एकाच वेळी लटकलोय. लिटरली एकाच वेळेला."
.
.
.
.
.

... and as always
पिच्चर अभी बाकी है मेरे दोस्त.

Part 1: नमनाला घडाभर तेल

I had seen umpteen stories of people who disappeared from radar just like that. Off the daily routine, out on the road, to do whatever they wanted to do or whatever they did not. And I always wondered how the heck does it happen? For someone who always traveled for work, the fundamental questions were unending... like who takes care of money, itinerary, bookings, and of course there are chores ? How? कौन होते है ये लोग? (Remember the opening monologue from RDB? Yes. That one. It started playing inside my head almost every time.) But then you see, social media is not something you take seriously. Do you?


Very soon, I literally started meeting these people! Like in the good old real social world. When I did half marathon, I met someone who traveled the world to participate in marathons. Pick a cause. Pick a run. #simple #मज्जानूलाईफ


The other year, I met someone who downsized the life style. Sold the house. went around the world. Learnt Yoga. Became a teacher.


I wrote to a couple of folks who did intercontinental roadtrip and guess what? They were real too. We ended up talking on phone.


... And the list went on.


And I wondered ऐसा उनमें क्या है जो मुझमे नहीं? Well, I definitely had one thing which they didn't... Questions. And then there was a करके देखो moment. Getting out of the Aristotle era of debating everything, and entering into the era of experimenting.


So there. For whatever it's worth. Stepping out on a solo trip, road trip, hostel trip, public transport trip or whatever you call it.


Follow me for the updates here.


https://www.instagram.com/deshkatha/


बीना followers वाला अकाउंट अच्छा नहीं लगता। When I become a social millionaire, I'd give you a shout-out. पक्का!

क्रमशः

"खूप जोराची लागलीय!" असं म्हणून ती बाहेर पडली. तरातरा चालत ट्रेन स्टेशन वर आली. एक स्टॉप पुढे गेली. पलीकडच्या प्लॅटफॉर्म वर जाऊन उगाच ट्रेन बदलली. आणखी एक स्टॉप गेली. आणि उतरली. पुढचे सगळे जिने चढून उतरून स्टेशनच्या बाहेर आली. रंगीत माणसं हुंगत, जवळचा एक छोटेखानी कॅफे हुडकून, तिथल्या एका खिडकी पाशी बस्ता टाकून बसली. एका मिनिटात उठली आणि काउंटरला जाऊन एक कॅपूचीनो मागवली. तिथल्या बॅरीस्ताने सवईनुसर लॉयल्टी कार्ड घेतेस का म्हणून विचारलं. तिनं ऑफ कोर्स मान हलवली. त्यानं शिक्का बीक्का मारून किती कॉफ्या रिचवल्या की मग एक कॉफी फुकट मिळणार वगैरे गणित सांगितलं. "मी लॉयल होण्यात एक्सपर्ट आहे" असं म्हणत तिनं परत मान हलवली आणि कार्ड उचललं.

सुमारे सहा महिन्यापूर्वी ऑफिसच्या कॅन्टीन मध्ये सारुक खान बनून प्रोजेक्ट मधल्या पोराटोरांना काय ऐकवलेलं ते आठवून मग स्वतःशीच हासूनही झालं.

.
.
.

"हवीतच कशाला ही कार्ड इतकी? If you are loyal to everyone, then you are loyal to no one. काय मोठा खजाना जमा होणारे हे दोन चार कॉफ्या फुकट मिळवून? एवढं तिकडं पैसे मिळवायचे आणि इकडे एक एक कॉफीची गणितं मांडायची? सरळ आपापली कॉफी घ्यावी आणि चालते व्हावे. कोणी सांगितलंय उगाच ते कार्ड शोधा, मग त्यावर शिक्का मारून घ्या. आणि तोवर आपल्या मागे उभे असलेल्यांची रांग पंगवा. त्यापेक्षा हे सगळं टाळलं तर किती लोकांचा किती वेळ वाचेल? आणि त्या कॉफीवाल्याला द्यायच्यात आहेत दर नऊ कॉफी विकल्यावर दहावी कॉफी फुकट, तर अशीच दे न म्हणावं समोर येणाऱ्याला! ज्याला अचानक अशी फुकट कॉफी मिळेल त्याला किती छान वाटेल सरप्राइज! येईल की पठ्ठ्या परत परत! वर कागदाची आणि शाईची बचत, ती वेगळी." असं म्हणत सगळी कार्ड कानाकोपऱ्यातून काढून कचऱ्यात स्वाहा केलेली. आणि ऑफ कोर्स, पोरं टोरं पण पांगलेली.
.
.

नंतर काही महिन्यात परत फ्रेश मध्ये कार्ड जमा करणं सुरू पण झालेलं. "अधे मध्ये उगाच हट्टाने क्रांतिकारी व्हायची भूक म्हणजेच बीइंग ह्युमन की!" ते ही असं पान पुसून.
अणि इथे झोपला तोच सारुक!

.
.
.

हे चक्र तिचं सुरू असायचं. आता परत एकदा कार्डांचा साठा त्यांचं अस्तित्व वेगळं जाणवेल इतका मोठा झालेला. तिनं एकदा सगळ्या पसाऱ्याकडे नजर टाकली. यावं कॅफे. त्याव कॅफे. याचं सँडविच. त्याचा बरिटो. कुठे डोनट. कुठे ज्यूस. मग झालच तर किराणा माल. घ्या. प्रत्येकाचं प्रॉमिस. कधीतरी, काहीतरी वस्तू फुकट द्यायचं. आणि ज्यामध्ये तिला काडीमात्रही रस नव्हता. तिच्या लेखी दर कार्डामागे एक वेगळीच गोष्ट फुकट मिळायची. आणि त्याची उत्कट तहान लागली, की ती "जोराची लागलीय" म्हणून असेल तिथून बाहेर पडायची.

तेवढ्यात कॉफी आली. तीही एव्हाना थोडी शांत झालेली. स्टेशनवरचा लाल जॅकेट मधला तिकीट वाला म्हातारा, एकमेकांच्या खोड्या काढणारं कपल, फोन मध्ये घुसलेली मुलगी, गलेलठ्ठ बॅग घेऊन रस्ता चुकलेला मुलगा, टुरिस्ट म्हणून आलेले काका काकू आणि त्यांना अक्कल शिकवणारं त्यांचं शेम्बड नातवंड. या सगळ्यांबरोबर झालेल्या अडीच तीन सेकंदाच्या नजरा नजरेत छोट्या छोट्या गप्पा मारून झालेल्या तिच्या. अभी के लिए वो काफी था. रिचार्ज डन. "कॉफी है... काफी है" असं स्वतःशीच म्हणत तिनं निवांत श्वास घेतला.

आजचं कार्ड आणि त्यावरचा शिक्का म्हणजे हे सगळं. असं पॅक करून तिनं कार्ड आतमध्ये ठेवलं. बाकी परत आहेच की, कॉन्फरन्स रूम. व्हाईट बोर्डिंग. मिनिट्स ऑफ द मिटिंग. क्लायंट. टीम. बॉस. ईमेल. कॅलेंडर इन्व्हाईट. आणि काय नि काय नि काय.

शाळा, कॉलेज, एमबीए, पचवत पचवत, प्रत्येक टप्प्यावर केलेल्या सेलेब्रेशन गणिक, झालेली ही आखीव रेखीव, शिस्तबद्ध प्रगती. या चाकोरीमध्ये अडकवून घेण्यासाठीची अखंड धडपड. आणि मग हीच धडपड जरा अति झाली की अचानक, भरगच्च कॉन्फरन्स मध्ये, किंवा अपने पराये घेऊन थाटलेल्या छोट्या मोठ्या मिटींग्स मध्ये, नेमून दिलेल्या चौकोनी जागेत, किंवा कुठेही, तिला वाटायचं की कोणाशी बोलणंच नाही झालं की य काळात? काहीही संबंध नसणारं, काहीही पॉईंट नसलेलं, कही से - कही को भी - आओ - बेवजह चले - वालं २ सेकंद ते २ तास अशा कुठल्याही मोजमापात बसू शकणारं.

कहा गए वो लोग वगैरे मेलोड्रॅमॅटिक व्हायच्या आधी मग, तेच बोलणं हुडकण्यासाठी मुँह उठाके बाहेर पडते. ही माझी माझी छोटीशी रोडट्रीप. सापडलं मला हवं ते की जाते परत. आणि मिळतं की इथे तिथेच काहीतरी.

.
.

गलेलठ्ठ बॅग घेऊन रस्ता चुकलेला मुलगा आता आपल्या रस्त्यावर जायला परत निघाला. जाताना तिला म्हणाला, "तुला एक सुचवू काय? म्हणजे आता हलकी झालीचेस तू. पण तरीही आपलं उगाच. तुझ्यामुळे फुकट मिळालेल्या कॉफीचं ऋण फेडायला म्हण."
तिनं मान हलवली. "एका अमेझिंग पॉईंटला आपण आटा आहोत. याचा विचका करू नको." हे आपलं मनातल्या मनात.
"तू ऍप वापरू शकतेस की. लॉयल्टी कार्ड गोळा करण्या पेक्षा?"

.
.

परीस्थितीचं गांभीर्य ओळखून त्यानं मौका-ए-वरदाद वरून पळ काढला. त्यालाही त्याच्या रोडट्रीप वर जायचं होतं. पुढचा पाडाव. प्राग.

Peace and Protest

She was 2-3 when she lost her father. His body was brought home in a coffin. And she wondered what kind of wooden box was that and how can her father be in it so peacefully despite so much of noise around him. She wondered if she touched his body perhaps he might wake up. She knew he died but she wasn't old enough to understand what death was. Her mother told her that the box is called as The Dream. She grew up believing that her dad went inside a Dream. But slowly enough, the feeling of someone took away her father grew inside her. After that, there were many days, when she believed that that day might be the day when her father might walk back in. But he never did. He was a martyr. He was शहीद.

By the age 5-6, all she managed to understand was her father died in a war with Pakistan. She quickly learnt to hate Pakistan. The hatred grew to such a level that one day in a market when she saw a women in burkha, she made connections in her mind and assumed that's the place she can take the revenge. For her, burkha equaled Muslim equaled Pakistan. And she picked up a knife from one of the shops and ran towards the lady to stab her!

She was just 5-6. Her mother was nearby and she caught her well in time before she did anything. Nobody else noticed.

Her mother gave her different channels to vent the rage. She focused in studies. She got into sports, played at international level. She played with Pakistani players too. Wondered but noticed they weren't much different than her. It took her time but she grew up to understand that her father died in a war with Pakistan. Pakistan didn't kill him, war did. After several years she said exactly that online and a but later than that, it brought so many trolls drawing knife and sword and what not and running towards her, with graphic details of what they wanted to do to her.

She was 20 something and they were not of age 5 or 6.

********************

Peace and Protest

#myIndianLife

Some parts of the stories stay with us,... and some of them haunt. 

Open

Do you know how it feels when you get pushed inside the train when you had no intentions of going anywhere?
Maybe you don't know. Maybe you do.
You are small. You are naive. You are new.
The train catches tremendous speed and you don't know what to expect.
You look outside the window.
You dare to stand in the open door.
You feel the gushy wind right on your face.
You wonder if it should blow your mind.
But mostly it doesn't.
You turn inside and there is nothing except you who is tumbing, who is getting tossed around, and who is getting bruised.
... and the people outside continue to envy what you got.
It is spectacular, it is embarassing, it is complete, it is you.
You are laughed at, you are questioned, you are ignored, but you are also made an icon.
You imagined getting off the train many times but never managed to do it.
You just stared outside every time.
You look at your scars and wonder if there was ever a life outside the train.
You went places which not many imagined to cross in one life time.
Though you hated it, it was the train that gave you everything.
The life as you call it, now has been spent more inside the train than outside of it.
Your life is the train.
You imagine, what if, it only had a purpose attached to it.
What if you found more reasons to justify why you are still on train.
Will it have made it more bearable? Or would it have been just the same?
You look for the reasons irrespective and you do find some.
It's never late but it never satisfies.
You keep going. Or is it the train, that keeps going?
Now the train has arrived at the stop.
You got to deboard very soon.
And suddenly you wonder, is that what you want to do now? Is it all over? Or do you have something more left in you?
May be you do. may be you do not. What if, you don't deboard!
... and perhaps it continues.

*****************



A few weeks ago, in San Diego, I got an opportunity to listen to Andre Agassi live. For someone so famous for being rebel, and sometimes rebel without a cause, it was a very humble person I found on the stage. His story was instantly gripping. And then of course, I googled to check ये कब हुआ? This is what I found.
https://www.amazon.co.uk/Open-Autobiography-Andre-Agassi/dp/0007281439

I am sure not everyone is so illeterate about the Tennis world as much as I was but then by the end of the book, it's not tennis that stays with you. It's something altogether very different.

बुक पढके आना. मग बाकी बोलू.


PS: BTW... What's the point of this post in the middle of the world cup and especially when Indian Cricket team just lost to England? But then, exactly that's the point.

क्रमशः

नदीच्या बाजूने, एक्सट्रा हॉट लाते आपल्या नेहमीच्या रियुजेबल कप मधून घेऊन, ती सरावाच्या रस्त्याने चालू लागली. हे वीकेंड टू विकेंड आयुष्य, त्याच्यामध्ये अखंड सुरु असलेली गिरणी, अमक्याच्या तमक्या aspiration साठी तमाम जनतेची सुरु असलेली पळापळ, हे सगळं नको असून अंगवळणी पडलेलं. आता त्याबद्दलच कितीवेळा न कुरकुर करणार? हे नाही तर दुसरं काय? असा मोदी नाही तर कोण? टाईप प्रश्न स्वतःच्या तोंडावर मारून, पूर्वी स्वतःला गप्प पण करायची ती. पण लवकरच हे नाही तर आणखीन सदतीस वेगवेगळ्या शहाण्या, वेड्या, आगळ्या, वेगळ्या, चमत्कारिक, राहून गेलेल्या आणि नव्याने सापडलेल्या अशा य गोष्टी तिनं स्वतःच शोधलेल्या. आता मग गप्प करायचे मार्ग कमी पडत चाललेलं. एवढं सगळं असून घोडं तटलंय कुठं हा प्रश्न कसा हाताळायचा यामध्ये थोडा काळ निघून गेला. कॉफीचे दोन चार घोट घशाखाली उतारलेही. एव्हाना त्याचीही सवय झालेली.

फिफ्टी फर्स्ट डेट्स मध्ये ड्रयू बैरीमोर ची प्रत्येक सकाळ जशी रिकॅप ने व्हायची तशी, हिची सहसा असली नदीकाठची कॉफीवाली वॉक सुद्धा असल्या रिकॅप ने सुरु व्हायची. फरक एवढाच, की, काहीवेळा ती हिला थोडीशी गिल्टकडे झुकलेली अशा अवस्थेत सोडून जायची. आता हे बदलायला हवं. असं तिच्या मनात यायचं. ती वाईल्ड मध्ये शेरील नाही का म्हणत, जर मागे जाऊन एखादी गोष्ट बदलायची संधी असेल तरीही मी काहीही एक बदलणार नाही. तसं हवं आपणपण असं तिला वाटायचं. अशा हळू हळू स्वतःशी गप्पा रंगवत तिची यात्रा सुरु झाली. स्वतःबरोबर आपणच इतकं खडूसपणे वागलो तर मग बाकीच्यांबद्दल का तक्रार करा? हे असलं तत्वज्ञान पचवायचा आटोकाट प्रयत्न करताना, हाताला येतील ते सिनेमे, वेब सिरीज, आणि टीव्ही शो ती मदतीला घ्यायची. यावेळी तिनं एन्डगेम मधला डायलॉग हाताशी घेतला. You judge people on the good things that they did, not the bad ones. म्हणजे आता मीही स्वतःला स्वतः केलेल्या खूप भारी गोष्टी आठवून छान फील करावलं पाहिजे. सिम्पल! हे असंच स्वतःला ऐकवताना, तिलाच खुद्कन हसू आलं. मागच्या वेळी हा डायलॉग एन्डगेम मध्ये नाहीचे असं एकाने चॅलेंज केल्यावर कशी मजा झालेली हे ही आठवलं. पण तिचं ठरलेलं कधीच की तिच्यासाठी हा डायलॉग एन्डगेम मध्येच आहे.

कोफी आता थंड झाली. तुझं कोफी पिणं हे म्हणजे पंचवार्षिक योजने सारखं आहे, असं तिला सांगणाऱ्या लोकांना तीही उलट सांगत असे की, एका घोटात प्यायची असेल तर मग पाणीच प्यावं न? तेही आठवलं. सगळे आपलेच प्रश्न, सगळी आपलीच उत्तरं. तिच्या वॉकी मध्ये सगळे हजेरी लावून जायचे. थोडं पुढं जाऊन ती बाजूच्या बाकड्यावर बसली. हा इथे मायक्रोवेव्ह असता तर लगेच जरा गरम करून घेतली असती कोफी. असा विचारही तिला चाटून गेला. प्रत्येक कॅफे मध्ये कसे कोणताही लॅपटॉप किंवा फोन चार्ज करायचे चार्जिंग पॉईंट्स असतात, तसे कुठलीही कॉफी कुठेही थंड पडली, की ताबडतोब जरा गरम करून द्यायसाठी, रस्त्यातल्या कोणत्याही कॅफे रेस्टॉरंट मध्ये सोया असावी, अशी तिची क्रांतिकारी कल्पना परत एकदा आठवून परत तिलाच मजा अली. आजूबाजूला नजर टाकून मग, तिनं स्वतःला विचारलं की, तर मग आता मॅडम? आता तरी बूड हलवणार की परत आहेच पुढच्या वेळी, इसी समय, इसी जगह, इसी बात को लेकर फिर मिलेंगे?

यावेळी फोन करायला कोणीतरी हवं असा तिचा कायमचा हट्ट. असं कसं आपण इथवर पोचलो की कोणीच सापडू नये अशावेळी भंकस करायला? केवढे सारे आपले खास लोक, पण या बॅक स्टोरी च्या अनुषंगाने बोलणारे त्यात कोणीच कसं नाही? की आपली बॅकस्टोरी च बोअरिंग आहे? अचानक तिला तिची आज्जी आकाशातून खवचटपणे बोलतेय असं वाटलं, "एवढं शिकलीस तर कोण लग्न करणार तुझ्याशी? बसशील मग एकटीच!" कधी काळी आपल्याला छान कॉफी चे घोट घेताना आज्जी आठवेल, हे तिला स्वप्नातही वाटलेलं नव्हतं. पण हुजूर... हर किसीका वक्त आता है! तर आज्जीचा का नाही? बोल बये. तुही बोलून घे. तुझ्याकडे स्वर्गात फोन असता तर तुझ्याशीच बोलले असते आत्ता! असं म्हणून, तिनं आणखी एक घोट घेतला. एकमेकांचं अजिबात समजत नसलेल्या माणसाशी तर खूपच सुरेख आणि मोकळ्या मानाने गप्पा होऊ शकतात यावर तिचा जाम विश्वास. मग तो फ्लाईट मध्ये शेजारी घोरत पडलेला माणूस असो, शालूची कुत्री असो, किंवा कानठळ्या बसणारं म्युजिक असलेल्या पब मधली मित्रमैत्रिणींची गॅंग असो.

जरा उगाचच सॅड केलं की आपण हे असा विचार करून तिनं आजूबाजूला खरंच कोणीतरी कॉफी गरम करून देईल का वाली नजर टाकली. हा समोरून एक उंचापुरा, डार्क, हँडसम, गप्पीष्ट, हुशार, मुलगा आला, म्हणाला, मी हे इथेच राहतो बाजूला. अजिबात माईंड करू नको. माझ्याकडे खूप सारे मायक्रोवेव्ह आहेत. ये इकडे, तुला तर चक्क नवीन कॉफीच देईन. तुझी कॉफी ठेव इथेच. कबुतरांना होईल!

naaaaaah. तिनं मान हलवली. इतकी कशी गचाळ creativity आपली! म्हणूनच आपल्याला असं कधीच कुठं कोणी भेटत नसावं! You got to frame it in your mind, and then allow it to manifest! असलं बिन मिठाचं MBA मधे रटलेलं वाक्य तिला आठवलं. अंगावर झुरळ पडल्यासारखं तिनं ते झटकून दिलं आणि सरळ उठलीच. झाली की रात्र खूप. जाऊ आता परत. असं म्हणत, राहिलेल्या कॉफीचा आणखी एक घोट घेतला. शेवटी और कोई हो ना हो ये कॉफी साथ रहेगी. थंड का असेना. मी हिलाच गरम समजून पिणार असलं लॉयल वाक्य म्हणून तिनं स्वतःला पण पुसलं.

बघता बघता, गुंतण्यासाठी सगळ्यांनीच आपापले कोष निवडलेले. तिला वाटायचं की, आपण सोडून कदाचित कोणच इतका विचार करत नसावं! कदाचित सगळ्यांचं पुढं जाऊन होणारही असेल की फुलपाखरू! मग आपलं कधी ठरणार की आपला कोष बनलाय म्हणायचा, की कधी बनणार नाहीचे म्हणायचं?

त्याची बरीच गणितं अनुत्तरित होती. तरीही गाडी म्हणाल तर फुल्ल स्पीड मध्ये! खरचटलेले खांदे, पण बंद पडलेलं GPS. हा समोर असला तरी याचा पत्ता काय कोणाला लागणार? बाबा आजम च्या काळात तिची आणि त्याची जमलेली गट्टी, आता ट्रेजर हंटिंग साठी वापरता येईल अशा अवस्थेत होती. म्हणजे होती हे जरी नक्की असलं तरी कुठल्या माळ्यावर अडकलीय हे दोघांनाही माहिती नव्हतं! आता स्वतःला शोधायचं की माळे साफ करत फिरायचं हा जरा अवघडच ट्रेड ऑफ की. कधीतरी बसू भंकस करत, आणि सापडेल परत एकदा, अशी तिची बिनबुडाची अपेक्षा. खूप सारे मायक्रोवेव्ह असलेल्या माणसासारखी. तिनं त्याला फोन लावलाच. विषय थोडीच लागावा आपल्याला बोलायला? पण मग २ - ३ मिनिटात नवं काही सापडेच ना. यावेळी तिनं ठरवलेलं की, बोलूच. पण बोलणं सुरु झाल्यावर तिळाचे कळलं नाही की, exactly काय बोलायचं होतं? त्यापेक्षा chatting च बरं! त्याच्या दृष्टीनं त्याला फोन आला, त्याने घेतला, हिनं काही आपलं सांगितलं नाही तर, त्यानं आपलं पाल्हाळ सुरु केलं. लाजतो कशाला? मैत्रीण न आपलीच! जाऊ दे. पुढच्या वेळी ठीक करू, असा विचार करून तिनं थातुर मातुर कारण सांगून फोन बंद केला. हे असले, संवाद तिला, खूप कुठेतरी आतमध्ये लागायचे. परत एकदा तसंच थोडंसं अस्वस्थ वाटल्यावर, हे कसे नाही लागले पाहिजेत आपल्याला, यासाठी पुरवण्या शोधायला तिनं सुरुवात केली. कुठला सिनेमा बिनेमा चटकन आठवेना. मग, युट्युब आठवलं. कुठेतरी, काहीतरी सापडेल, त्यातून आपण अनालॉजी काढूच. मग जरा बरं वाटेल. असल्या थेयऱ्या काढून, तिनं पर्समधून फोन उपासाला. कानात हेडफोन्स खुपसून, काहीतरी सुरु केलं.

याला फोन नकोच करायला हवा होता. मागचे य संवाद असेच अधांतरी. एखादा कुठला तरी आपला क्लिक झाला असावा. तरीही का आपण असं हावरटासारखं करतो? actually चेटकिणीसारखंच आपण त्याच्या डोक्यावर बसतो. हे असलं काहीतरी गिल्ट म्युजिक बॅकग्राऊंडला सुरुच! पुढचा घोट घ्यायला जाणार तर कॉफी संपलेली. चला छान झालं. म्हणून तिनं कप फोल्ड करून, पर्स मध्ये टाकला, आज काल नसतंच काहीही बघण्यासारखं युट्युब वर. आपणच काहीतरी बनवलं पाहिजे, असा स्वतःशीच निश्चय करून, आपल्या सदतीस गोष्टींमध्ये, अडतिसावी आणखी एक गोष्ट जोडून, तिनं फोनपण बंद केला आणि पर्स च्या बर्म्युडा ट्रिअँगल मध्ये टाकला. उद्या सकाळी उठेन, एक धासू आयडिया येईल, मग आपण त्यावर फुल ऑन काम कारेन. एकदम चारो ओर रोशनी होईल. इधर उधर से टाळ्या बिळया. एखादा टेड टॉक आपणही देऊ, आजचा हा दिवस ही त्यात सांगू, की कशा अवस्थेत होते मी, हा टर्निंग पॉईंट यायच्या आधी. वगैरे वगैरे.

पण मग जरा वेळ थांबून तिनं विचार केला. तसं फार वाईटही कुठं चाललंय? पैसे मिळतात, कामपण बरं सुरु आहे. खायला प्यायला भरपूर आहे. फिरायला मिळतं. छ्या! हे कसं आपल्या स्टोरीमध्ये बसणार? अचानक रॉकस्टारच्या रणवीरची कैफियत तिला आठवली. आपल्या लाईफमध्ये सॉलिड प्रॉब्लेम नाहीये. म्हणून सॉलिड मोठ्ठ काही होत नाहीये! हेच कारण असणारे. नाहीतर..... आपण रॅशनल विचार करतोय, हाच आपला खरा शत्रू!

आता उद्या सकाळी उठून कॅन्सर वगैरे झाला तरच काहीतरी होऊ शकेल आपलं. नाहीतर पुढच्या वेळी आहेच परत येरे माझ्या मागल्या!

naaaaah. आपल्या creativity चं खरंच काहीतरी केलं पाहिजे. मे बी पुढच्या वीकेंडला आता, असं म्हणून तिनं शेवटी चादर ओढलीच.

I looked different

"I look different. To make my life easier, and to have me accepted everywhere, they coined a term for me, "differently abled". My parents, reacted to that label every time someone attached it to me, in a way you react when a fly sits on your face. They told me, if I had any limitations to my ability, it'll be me, who will decide that. A right, I must not offer anyone on a platter. Yet, it took me some time to understand it.

As a kid, I noticed noise more than embracing silence. I think it's only natural to not notice silence until you notice its absence terribly for the first time. Happens. People looked at me with sympathy in their eyes when I didn't need it. However, to be honest, I knew it before it happened. My parents had prepared me already. They told me that I will get it as a freebie and I must not take it.

But then, there came a time, when somewhere inside my mind, I'd look back at people with sympathy. Because I was the one with purpose in life. And I was crushing it. Any obstacle, any dream, I was virtually on steroids to beat it, to achieve it, to conquer it. I was out there, turning stones into milestones. I had a purpose in life. And they, out there, hardly had any, I read. They looked at me, and I turned to them and said inside my head, "joke is on you!". As a teen, it was my little idiosyncrasy. What's in my head, doesn't show on my face, because I look different, you see. But there was someone who could see it. Of course, my parents!

Just when I thought, I got it all figured, they always showed up. As much as it was important not to have anyone, not even myself, looking down upon myself, it was also important not to look down on anyone else. Simple. Maybe not. As a teen, I struggled to get it for a long time. What do they know how life is for a "differently abled" teen, I asked my parents. And there. They just made their point without even saying anything.

I didn't know when I had started using that "different" term for describing myself inside my head! What they always meant was that I allowed myself just to be. They didn't want anyone else, to define it for me before I did. They aren't around anymore. And some times, it scares me. I know, it shouldn't. They believed in me even when I didn't know what the word "believe" meant. But then, you see, even your Spider-Man got scared by the end of The Endgame. Didn't he?"

"So... You did watch the Endgame! "

"So... Is that what you took away from the whole conversation?"

"I had absolutely no idea, that this how our conversation will end up. But really, if I did, I would've recorded it. Would you mind if I post it along with our photo?"

"Why do you need a photo? because I look different? or because you are on Instagram? Or because our conversation isn't good enough?"

"..."

"Messing with you. Come on!"

"So I can take a photo...."

"No. :)"

"..."

"I am not photogenic. You see. And how many of your photos you have on social media? They tell me, it's a psychological disorder."

"Okay. You got me there. I have my own issues which I haven't figured out yet, about posting my own photos. So let's not go there."

"Hmm... so you have your own idiosyncrasies, you got to deal with. Huh?"

"Don't mess with me. Get lost now."

"It was great talking to you."

"I know. Everyone says that."

"Get lost"

"It was great listening to the journey of a clueless kid, becoming an arrogant teen, and turning into ... quite a humble adult... Or should I say, witty person?"

"It's your story, boy. Do you always need so much spoon feeding"

............


.... And that's exactly why working from cafes can be injurious to the stereotypes.

नामधेयानि किं फलम्

मला लहानपणी महाभारत बघताना असा प्रश्न पडायचा की घटोत्कच किंवा हिडिंबा अशी नावं ठेवायची वेळ यावी म्हणजे exactly काय झालं असेल या बाळांच्या बारशात. आत्या रुसली म्हणायचं की यांनी चुकीच्या भाषेत नाव ठेवलं? तसं म्हणलं तर मला हरिवंशराय हे नावही लहान बाळाकडं बघून कसं काय सुचलं असेल असा प्रश्न पडायचा. घटोत्कचच्या काळात अर्जुन आणि हवंच तर भीम वगैरे नावं होतीच की चलती मध्ये. हरिवंशराय यांच्या काळात तर खूपच सुटसुटीत पर्याय होते. उचलायचं एखादं नाव. त्या काळी एकसारखी नावं असल्याचा प्रॉब्लेम पण कुठं असायचा?

आपण शाळेत शिकलेला इतिहास आठवून बघा. एकाच काळात एकच नावाची दोन माणसं होती असं आठवतंय? आपल्या बालमनाला याचं खूप आश्चर्य वाटायचं ब्वा याचं! (असल्या प्रश्नांवर लक्ष घातलं म्हणूनच काय तर बालमनाची इतिहासाच्या पेपर मध्ये हलाखीची परिस्थिती असायची!) तसं म्हणाल तर अजोबांवरून नाव ठेवायचं असले प्रकार असले तरीही असा एकही धडा आठवत नाही जिथे तू रोहित म्हणजे पाटलांचा की भोसल्यांचा असला प्रश्न कोणीही कोणालाही कुठेही विचारलेला असेल. आमच्या काळी शिवाजी किंवा टिळक घडला नाही याचं कदाचित हे कारण असावं. पिढी सगळी उधारीचं नावं घाऊक मध्ये घेऊन त्यामुळं तयार झालेला आयडेंटिटी क्रायसीस सोडवत बसली. (आता हे असं घडल्याचा कुठलाही पुरावा कुठेही उपलब्ध नसला तरीही न कचरता, अधिकारवाणीने हे नमूद करण्याचं माझं धडास पाहता माझे इतिहासाचे मार्क्स किती होते याचा अंदाज आलाच असेल. असो.). तिकडे युरोपमध्ये असायचे आठवतंय? पाहिला हेनरी, तिसरा जेम्स आणि पाचवा जॉर्ज असले पब्लिक. पण एकाच शाळेत पहिल्या बाकावर जोशांचा पाहिला क्लाइव्ह, दुसऱ्या बाकावर कुलकर्ण्यांचा तिसरा क्लाइव्ह आणि तिसऱ्या बाकावर पाटलांचा पाचवा क्लाइव्ह असलं कुठंही कधीही झालं नाही. हे कसं काय जमवलं असेल? युद्ध, मारकाट, आणि कट कारस्थान बरोबर, हे असलं पण सांगायला हवं इतिहासात.

आडनावांच्या बाबतीतले प्रश्न थोडेसे वेगळे. आमच्या शाळेत कुलकर्णी, जोशी आणि पाटील लोकांची अख्खी रांग असायची परीक्षेच्या वेळी. आमच्या शाळेत असं तर मग राम कृष्ण सीता पासून ते गांधी टिळक हिटलर यांच्या शाळेत कसं असेल हा प्रश्न ऑब्व्हियस आहेच की. मग वाटायचं की कापड मील जशा बंद पडल्या तसं नवी आडनावं बनवायचा कारखाना पण बंद पडला असावा. हे आडनावांचं दुकान कधीतरी कोणीतरी सुरू केलंच असेल की. मग ती प्रथा मोहंजदाडो हडप्पा सारखी हरवली की कोणी मोडीत काढली ते शोधून काढलं पाहिजे असं माझ्या क्रांतिकारी मनाला वाटायचं. हगवणे, नलावडे, टर्नर, फिटर, किंवा अशी असंख्य आडनावं पाहता, it's clear that we are victims less creative developers. (तसं म्हणाल तर शिवाजी महाराज आणि मी जर नसतो तर भोसले हे आडनाव सुद्धा या यादीमध्ये आलंच असतं.)

आता शोध घ्यायचाच म्हणाल तर, आपल्याकडे चंद्रगुप्त मौर्य होता म्हणजे त्या काळच्या आधीसुद्धा आडनावाची फॅक्टरी सुरू होती. आता कोणी म्हणेल कृष्ण पण यादव होता पण मग अर्जुन, भीष्म आणि धृतराष्ट्र यांची आडनाव विचारली की विकेट उडते. कदाचित कुठेतरी स्टार्ट अप असावी ही आडनावं विकणारी. कृष्णाने घेतला किक स्टार्टर वरून आडनाव. बाकीचे लोक थांबले असावेत, कंपनी स्टेबल होईपर्यंत. (कोणाला माहिती नाही म्हणजे सगळ्यांनी आपापल्या परीने कल्पना विलास करायचा, हे तर आपलं सध्याचं फॅड आहेच की. मग का सोडा?)

एकूण मुद्दा असा की, कुठं सब स्टॅंडर्ड माल वापरायची सक्ती तर कुठं उगाच अवघड करून ठेवलेली गणितं. वस्तूंचा पुनर्वापर करावा याचं आपण शंभर टक्के समर्थन करतो. अनावश्यक नव्या गोष्टी नको बनवायला वगैरे ठीक आहे. पण नाव आणि आडनाव यांच्या बाबतीत हे सर्वप्रथम लागू करायची काय गरज होती? कॅप्टन फॅंटास्टिक मध्ये बेन नं आपल्या मुलाचं नाव बोडवान ठेवलेलं असतं. या नावाचा अर्थ म्हणजे हाच की माझा मुलगा हे त्याचं उत्तर. हे स्पष्टीकरण किती बेस्ट आणि सफिशिअंट आहे! (Of course, माझ्या मुलाचं नाव ठेवताना it was neither best nor sufficient पण तो विषय वेगळा). कुठल्याही नावाचा आणखी कुठला फळ, फुल, गाव असला अर्थ असायलाच कशाला पाहिजे? म्हणजे नाव सोनुबई असल्या म्हणींचा जन्मच होणार नाही. आपापली भारी भारी नावं बनवायची सुद्धा एखादी प्रथा प्रचलित असावी. त्यात वावगं किंवा नवल वाटू नये. आपल्या आवडीची आणि आपण तयार केलेली खूप नावं असावीत. एखाद्या घरातल्या वडीलधाऱ्या माणसांना सगळी वंशावळ बघून कोणा कोणाची नावं कशी कशी आणि का बनवली याच्या गोष्टी आठवून नॉस्टॅल्जिक वाटावं. In fact, अगदी चायनीज किंवा जापनीज मुळाक्षर कशी असतात तसा नावं आणि आडनावांचा पसारा असावा. हवा तसा पुनर्वापर आणि हवे तितके नवे उत्पादन. शेवटी "नामधेयानि किं फलम्" असं शेक्सपिअर म्हणालाच की. त्यामुळं एकच प्रकारच्या नावावर किती अडकून पडायचं? प्रत्येक पिढीचे आपापले फॅड. तशी वेगवेगळी नावं. हसत खेळत राहायला जमलं की झालं. तुम्हे मैंने दिल में जगह दी है असं कितीही उर बडवून सांगितलं, तरी दिल आणि नाव यांचा अर्थाअर्थी काहीही संबंध नसतो. शेवटी जगण्यासाठी ऑक्सीजन हवा. बीना नावाचं ही जगता येतंच.



तळटीप: इथवर आलाय म्हणजे तुम्हाला मजा आलीय असं मी सोयीस्कर पणे म्हणेन. आता एक सिक्रेट. तसं मला हे विविधावह धर्म, जाती, त्यांच्या आपापल्या असंख्य चूक, बरोबर, अनाकलनीय आणि अस्पृश्य छटा यांच्याबद्दल लिहायचं होतं. आता बाकीचे संदर्भ आपले आपण लावून घ्यावे. जास्ती स्पष्ट झालो तर मग "नाम बताऊंगा तो लोग मजहब ढूंढ ने लगते है" त्यातला प्रकार झाला असता. त्यामुळं कोणा एकाला धरा किंवा एकाला सोडा असला प्रकारच नको. सगळेच एका माळेचे मणी. बाकी आपला मुद्दा सुखरूप मांडून झालाय.
You are welcome.

अपन कुछ और भी हो सकता है

आपण आहोत त्याच्यापेक्षा काहीतरी वेगळे असू शकतो ही जाणीव एकाच वेळी थोडीशी रिबेलियस आणि थोडीशी अस्वस्थ करणारी आहे. जितके मोठे होऊ, तितकी जास्त. तिशीकडून चाळीशीकडे कूच करता करता मला वाटेत भेटलेलं हे "अपन कुछ और भी हो सकता है" वालं पिल्लू आता भलतंच मोठं झालंय. आता त्याला दत्तक द्यायचं की आपणच वाढवायचं हा, असा पूर्णपणे अनपेक्षित असंही म्हणता येणार नाही, पण तरीही जरा सोचने लायक प्रश्न पडलेला आहे. त्या निमित्तानं हे थोडंसं.

Follow Your Dreams वर रकानेच्या रकाने आणि सिनेमे खपले असले तरी झालं ड्रीम फॉलो करून मग आता पुढं काय, यावर सहज असा फारसा मसाला नाही सापडत! आता झाला मुराद रॅप सिंगर, इक्बाल पण खूप क्रिकेट खेळाला, सीड फोटोग्राफर बनला, किंवा भुवननं तिगूना लगान माफ करवला. मग ३-४ वर्षं झाली. आत कीक मिळेना तीच. पुढं? आता तेच करत बसणार (भुवनला बिचाऱ्याला तो ऑप्शन नाहीए म्हणा!) की दुसरं ड्रीम बघणं झेपणार? हातातलं सोडणार की सगळ्याच दगडांवर पाय ठेवणार? असं वाटत असेलच की. नसेल मसाला तर "खुद लिखो खुदकी कहानी" हेही ठीक आहेच. पण तरीही सगळेच सुपरमॅन आणि स्पायडर मॅन असते, तर मग डीसी आणि मार्वल ने काय करायचं हे असंही आहे.

तर.
आज आपण जसे असू, ते आत्तापर्यंत जे केलं, जे दिवे लावले, त्या सगळ्याचा परिपाक म्हणू. आपण हिरो असलेला प्रत्येकाचा आपापला सिनेमा असतोच की मन की गेहराईयोंमे. मग त्यात कुठेतरी action packed सुरुवात असते, कधीतरी खचाखच मेलोड्रामा असतो, तोंडी लावायला कुठेतरी थ्रील ठासून भरलेलं असतं. त्याचबरोबर मधेच आपण निर्माण केलेल्या आणि आपल्याला देऊ केलेल्या जबाबदाऱ्या, आणि त्यांच्या खाली दबून राहायचा आपलाच अनाकलनीय हट्ट यांनीही स्क्रिप्ट मध्ये घुसखोरी केलेली असते. या सगळ्याचा एक क्लायमॅक्स असतो. मग जिंकतो कुठंतरी आपण. तिथं मजा होते कदाचित. आता संपला की सिनेमा आपला, अशा कुठल्याश्या अनुत्साही मोडवर जाऊन "सेटल" होऊ पाहते गोष्ट. प्रेक्षक असतो तर उठून गेलो असतो. इथे तो स्कोप नाही हे आधी कोणी सांगत नाही राव. काही काळानंतर समोरचं चित्र बदलत नाही. पण सवय होऊन जात असावी जे सुरू आहे त्यात रमायची. त्यातच काहीतरी लुटूपुटूचं शोधून काढायची.

आणि मग चुकून वाटेत राहून गेलेल्या, करून बघूया वाटलेल्या पण कधीच न केलेल्या, किंवा कधी काळी फुलप्रुफ प्लान बनवू म्हणून राखून ठेवलेल्या आणि म्हणून धूळ खात पडलेल्या गोष्टी बंड पुकारतात. अचानक out of nowhere, "पिच्चर अभी बाकी है मेरे दोस्त" अशी डरकाळी फोडत जाग येते. ती जाणीव म्हणजे ही "आपण आणखीही काहीतरी असायचं होतं" याची झालेली आठवण. अशी डरकाळी फोडल्या नंतर "काही नाही", "काय कुठं?" असं म्हणत वारदात से काढलेला पळ किंवा आता मला तर जादुई चिराग मिळालाय! मी त्यांचं काहीतरी करेनच, तुम्ही तुमचं बघा म्हणून जगाला दाखवलेला ठेंगा, या दोनही गोष्टी तितक्याशा सहज नक्कीच नाहीत. किंबहुना या दोन्ही पेक्षा काहीतरी वेगळंच होत असावं पुढं.

आपापलं छान सगळं हुडकून, एकदम सेट्ट आयुष्य लावलेले पण आहेतच की. आणि त्यांचा आपल्याला जाहीर हेवा वाटतोच. पण हे पुढंच लिहिलेलं सगळं अस्थिर आत्म्यांच्या बाबतीत आहे. लहान असताना, मन किया, मोड़ लिया, मन किया, बैठ गए, करणारं मन, मोठं झाल्यावर हेच करायला इतकं अनॅलिटीकल कसं होत असेल हा एक प्रश्न आहेच? शेवटी य विचार आणि कृती शून्य. म्हणून एकूणच ही "आणखीही काहीतरी असायचं होतं" जाणीव एकाच वेळी थोडीशी रिबेलियस आणि थोडीशी अस्वस्थ करणारी आहे.

Follow Your Dream करताना कुतूहल असतं सगळ्याच बाबतीत. त्यातूनच बरेचसे नमस्कार चमत्कार घडतात. पण, नंतर बरीच वर्षं खपून कर मैदान फतेह झाल्यावर, तेच कुतूहल राहिलंय का? हा प्रश्न विचारायला मन कचरतं. म्हणजे अब तुम मुझे पहले जैसा प्यार नहीं करते सारखं ऑकवर्ड होतं. पण समजा, जर खरंच संपलं असेल कुतूहल, तर सब कुछ दाव पे म्हणून नवा फासा टाकणं कितपत सोपं आहे? नुकतंच संपवलेल्या एका पुस्तकात होतं असं. माणसाचं आयुष्य वाढलं, आणि पूर्वीच्या मूलभूत गरजांच्या साठीची धडपड कमी झाली, म्हणून आता जो ज्यादाचा वेळ काढायचाय, त्यात काय करायचं त्याचं as a species च आपल्याला अजून मोजमाप लागायचं आहे. पूर्वी आयुष्यभर करायच्या असायच्या अशा गोष्टी आता अर्ध्या आयुष्यात करून संपल्या तर नवल नाही. आणि हे असंच असतं म्हणे दर पिढीचं.

पण मग त्यातूनही शोधायचं तर काही उदाहरणं सापडतात बरं का!

आपला स्टीव जॉब्स घ्या. चांगलं अॅपल बनवला. पण तिथून ढुंगणावर लाथ मारून बाहेर काढल्यावर त्याने animation film कडं लक्ष वळवला की. म्हणजे ढुंगणावर लाथ मरायचीच वाट बघायची का आपण? हा आपला माझा प्रश्न. प्रत्येक जण थोडीच भाग्यवान असेल असं बना बनाया असताना पिछवाड़े पे लाथ मिळायला की जेणे करून तुम्ही आता आणखी काय करू यामध्ये लक्ष घालाल!

किंवा स्टारबक्स वाल्या बाबाचं उदाहरण घ्या. हलाखीच्या परिस्थिती मधून आला, खूप अभ्यास केला. Vice president झाला कुठेतरी. "सेट्टल" व्हायची मूलभूत गरज आता भागलेली. पण मग त्याच्या कंपनीमध्ये कॉफी विकायला येणाऱ्या दोन लोकांना बघितला. भला इनकी खुशी मेरे खुशीसे ज्यादा कैसे? या प्रश्नाला उत्तर सापडेना. दिला मग सगळं सोडून आणि टाकला परत फासा. आणि मग बाकीचं सर्वज्ञ आहेच. आपला प्रश्न असाय की, आम्हाला कॉफी विकणारे लोक इतके उत्साही नाहीत, म्हणून आम्ही दुसरं काही चापापून बघायचं राहणार का?

आणखीही भन्नाट गोष्ट शारदा बापटची ऐकली. आहे ते इलेक्ट्रॉनिक्स मध्ये छान सुरु होतं. मग डॉक्टर होऊन बघितलं. ते करता करता मग पायलट पण झाली. आता कॉम्प्युटर आणि हेल्थकेअर मध्ये काहीतरी करतेय. मधेच पियानो वादन शिकली. फक्त करून बघूया हे ब्रीद पकडलं आणि मग बाई थांबल्याच नाहीत.

आता शोधायचं तर मिळतात खरी उदाहरणं. मेहनत लागते पण. पण शेवटी प्रश्न तिथेच आहे. "अपन कुछ और भी हो सकता है" वालं हे मोठं झालेलं पिल्लू दत्तक द्यायचं की आपणच वाढवायचं? पूर्वीच्या काळी "बेटा, ये मेरा सपना अब तू पुरा कर" हे allowed होतं. कारण लोकांची आयुष्यच संपायची. What's your excuse?

असं आपलं मला वाटतं बाबा. म्हणजे अजून बूड हलवून काही केलेलं नसलं तरी, मग बसल्या बसल्या आणखी कोणाच्या बुडाला बत्ती लागते का बघू म्हणून हे जरा लिहून काढलं.

(PS: On a lighter note, स्वदेसच्या मोहन भार्गवने almost करून दाखवलेलं हे. पण आता आपण नासा मध्ये थोडीच काम करतोय? हे असं excuse ठेवू तुरतास. बाकी Bollywood, not having addressed something, is indeed a rare thing!)

मोदी की राहुल?

२०१९ च्या निवडणुकांमध्ये भाजपाला मत द्या किंवा काँग्रेसला मत द्या किंवा मोदीनी अमुक केलं म्हणून त्यांनाच निवडून द्या किंवा म्हणून त्यांना निवडून देऊ नका किंवा राहुल गांधी ने असं केलं म्हणून निवडून द्या किंवा निवडून देऊ नका वगैरे चर्चा जरा हास्यास्पद नाहीत काय?

एकतर तुम्ही आम्ही घंटा पंतप्रधान पदासाठी मत देत नाही. आपली संसदीय लोकशाही आहे असं आपण नागरिक शास्त्रात शिकलोय. याचा अर्थ, आपण आपापल्या भागातून कार्यरत असलेल्या लोकांपैकी MP ना निवडायचं आणि मग त्यांनी पुढे जाऊन पंतप्रधान निवडायचा हे असं आहे आपलं. अमेरिकेत प्रेसीडेंशिअल डेमोक्रसी आहे. तिथे थेट ट्रम्प किंवा हिलरीला मतं देतात लोक. कधी कधी मला वाटतं, तिथल्या पक्षांसाठी कार्यरत लोक किंवा कंपन्या किंवा त्यांचे छक्के पंजे यांचं आपण अंधानुकरण केल्यामुळे हे असं चुकीचं गणित सोडवत बसलो असू आपण.

आपण ज्या भागातून मत देणार आहोत, तिथं कोणत्या MP ने किती काम केलंय याची माहिती आपल्याला असणं अनिवार्य आहे. प्रत्येक MP कडे आपल्या भागात वापरण्यासाठी आपापला फंड असतो. त्याची बाकडी बांधली की रस्ते, हे तपासणे हे आपलं काम. तुमचा माझा प्रभाग वेगळा म्हणून माझं मत माझ्या भागात काम केलेल्याला हे प्रमाण असावं. कोण माणूस आहे, त्याने राजकारणात आणि राजकारणाबाहेर काय काम केलंय, या सगळ्याची माहिती आपण शोधली पाहिजे. मतदाता म्हणून आपण इतके जागरूक आहोत आणि ही माहिती आधार म्हणून वापरतोय हे मोठ्या संख्येने दिसून आलं तर त्या त्या पक्षाचे लोकही आपापले उमेदवार निवडताना याची काळजी घेतील. नाही का? एक म्होरक्या भारी घ्या. बाकी जाऊ दे न व... यामुळं आपल्याला अभिप्रेत अशी आपल्या देशाची प्रगती होणार नाही हे नक्की.

या पार्श्वभूमीवर थेट भाजपा की काँग्रेस? मोदी की राहुल? असा विचार करणं आणि विचारत राहणं म्हणजे स्थानिक पातळीवर झालेलं किंवा न झालेलं काम याच्याकडे दुर्लक्ष करणं किंवा करायला लावणं. आपण तर करूच नये पण राजकीय पक्षांनी किंवा न्युज वाल्यांनी किंवा त्यांच्या IT सेल नी पण कायम याच प्रश्नांचा भडिमार करणे म्हणजे तद्दन फालतूपणा आहे आणि जाणीवपुर्वक केलेली दिशाभूल आहे. नाही का?

मग पार्टीचा काहीच संबंध नाही? असं असायचंही कारण नाही. पण जेवढं महत्व आत्ता पार्टीना दिलं जातंय ते चिंताजनक आहे. आपला देश आहे त्याहून अधिकाधिक प्रगत व्हायचा असेल तर संसदेमध्ये निवडून जाणारे सगळेच्या सगळे ५४३ लोक उत्तमच असले पाहिजेत. असाच हट्ट आपण सर्वानी धरला पाहिजे. यामुळं मत मागणाऱ्यांचं आणि मत देणाऱ्यांचं काम वाढणार आहे. पण वाढू दे की! आता इतकी मोठी लोकशाही चालवायची असेल तर हे अपेक्षित नाही का? उगाच सोशल मीडिया वर कुस्तीचे फड लावून थोडीच होणारे? Information is for the seekers.

त्या त्या पार्टीचा आपापला agenda असतोच. ज्याच्याशी आपण सहमत किंवा असहमत असू शकतो. पण तो एक मुद्दा असावा आपल्यासाठी. एकमेव नव्हे. उदाहरणार्थ २०१४ च्या निवडणुकांच्या वेळी मी राजकारणामध्ये गुन्हेगारी या विषयाचा अभ्यास करत होतो आणि म्हणून माझ्यासाठी no criminal case हा खूप महत्वाचा मुद्दा होता. ५४३ पैकी कोणीही गुन्हेगार नसावा ही मला तेव्हा मूलभूत मागणी वाटली. दुर्दैवाने या एकाच निकषाच्या आधारावर माझ्या प्रभागात माझ्यासाठी केवळ १ किंवा २ च उमेदवार उरले. यावेळी तसं नसावं अशी अशा आहे. या बरोबर बाकीचेही बरेच निकष लावता यावेत हीही अपेक्षा आहे. आपल्यात या निकषांवर चर्चा व्हावी.

एकूणच आपल्यातल्या चर्चांचे सूर बदलले पाहिजेत. राष्ट्र आहे, घटना आहे, कायदे आहेत. पण ते अमलात आणणारे लोक नसतील तर ते घेऊन काय करणार?

भाड्याची मशाल

Being part of the governance आणि being a political commentator या दोन गोष्टी खूप वेगळ्या आहेत. नुसतंच political commentator असणं याचा petriotic असण्याशी सबंध नाही. Governance मध्ये भाग घेणं म्हणजे निवडणुकाच लढवणं असं नाही. थोडक्यात फरक असा की एकात तोंडची वाफ दवडायची आणि एकात बुड हलवायचं. या दोनही गोष्टी करायची विधी आणि प्रमाण हललं की केविलवाणी अवस्था होते. मग पुलवामानंतर कोणी काय केलंच पाहिजे हे शीरा फुगवून सांगायला जमलं तरी घराबाहेरच्या रस्त्यावरचा खड्डा पलिकेबरोबर पाठपुरावा करून बुजवयचं जमत नाही. चमचाभर बुड हलवलं म्हणून खंडीभर वाफ दवडायला मुभा नाही. खंडीभर वाफ दवडली हा बुड हलवायला पर्याय नाही. म्हणून वाफ दवडायचीच नाही का? अमक्याचा तमाका करतो तेव्हा कसं चालतं? असे पोटतिडीकीने प्रश्न पडले तर खालील दोन पैकी एक उत्तर स्वतः स्वतःसाठी निवडून दुसऱ्यांचा त्रास वाचवायचा. पहिलं उत्तर म्हणजे रावसाहेबनी म्हणल्याप्रमाणे मूळव्याध होतंय का नाही बघ! हे. आणि दुसरं म्हणजे शांतेच कार्टं मध्ये होतं तसं, आपला पगार किती? आपण बोलतो किती? हे. दुसऱ्यानं घाण केली की आपण करायलाच हवी या मूलभूत अवस्थेतून आपण सुमारे पन्नास साठ हजार वर्षांपूर्वी गच्छंति केलेली आहे. ही एकदाची मनाशी गाठ बांधून घ्यावी.


त्याही पुढे, आत्ताच काही शे वर्षांपूर्वी आपण एकमेकावर एककल्ली मतांचा भडिमार करून, निरुत्तर करून, आपापला मुद्दा सिद्ध करायची सवय पण सोडलेली आहे. आता प्रयोग करून, अभ्यास करून, तज्ञ बनून आपापला मुद्दा अधिकारवाणीने मांडायचा, इथवर आपण पोचलेलो आहोत. या मधल्या पायऱ्या वगळून आपला मुद्दा किंवा भाड्याचा मुद्दा, प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष पणे मांडणं आणि कळत नकळत तोच प्रमाण माना असा हट्ट धरणं हे अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य नाही. कोणावरही, कशावरही, कसंही, कुठंही, काहीही बोलणं याचाही अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याशी संबंध नाही. आपली बोलण्याची कुवत हे बोलण्याच्या लायकीचं प्रमाण नाही. स्थलकालपरत्वे एकाच गोष्टीच्या वेगवेगळ्या छटा असू शकतात. त्या असू द्याव्यात. मतभेद असू शकतात. तेही असू द्यावेत. मतं चूक असू शकतात. आपण शिकलेल्या गोष्टीही चूक असू शकतात. आणि चूक सुधारता येऊ शकते. याची आपल्याला जाण असणं आणि याचा दुसऱ्याला वाव असू देणं याला प्रगती म्हणतात. हे न करू देण्याला हट्ट म्हणतात. आणि त्या हट्टाची परिणीती अधोगतीत होते.


आपण आपापल्या क्षेत्रात अभ्यास करावा. मेहनत घ्यावी. खूप प्रगती करावी. आपण आपल्या क्षेत्रातले छोटे मोठे प्रश्न सोडवावेत. हे कौतुकास्पद आहे. हे नियमित आणि प्रामाणिकपणे केलं की आजूबाजूचा प्रत्येक जण सुद्धा त्याच्या त्याच्या क्षेत्रात मेहनत घेतोय यावर विश्वास बसेल. आपल्या आजूबाजूला बरेच प्रश्न आहेत असं वाटलं तरी त्यावर तोडगा काढायला ती ती तज्ञ मंडळी कार्यरत आहेत, हे मान्य करणंही सोपं जाईल.


माकडाचा माणूस झाला. तेव्हा त्याच्याकडे पर्याय नव्हता. पण आता आपलं परत माकड होऊ न द्यायचा पर्याय आपल्याकडे आहे. आपल्यासारखा दुसरा दिसत नाही, वागत नाही, बोलत नाही, किंवा विचार करत नाही हे काळजीचं किंवा पिसाळण्याचं कारण नाही. या विविध गोष्टी आपल्यात सामील करून घेत आणि आपण या विविध गोष्टींमध्ये सामील होत आपण इथवर पोचलेले आहोत. हे चालू द्यावे. या विविधतेला आपला वैरी न करता, आपली ओळख होऊ द्यावी.


तेव्हा मोजकं बोलू आणि शांतीत क्रांती करू. दर दोन आठवड्यांनी वेगवेगळ्या कारणांनी पेटून उठलो तर राख होऊन जाऊ. त्यापेक्षा ज्योत म्हणून तेवत राहण्याचा प्रयत्न करू. (आता मग ज्योतच का? मशाल का नाही? असं वाटलं तर लगेच मशाल बनून टाका. कोणाच्या अनुमतीची वाट बघू नका. पण मग दर दोन दिवसांनी वेगवेगळ्या कारणांनी भडकू पण नका. नाहीतर लोक भाड्याची मशाल म्हणतील. मग आम्ही पेटून उठायचंच नाही का? असा प्रश्न पडला तर पहिल्या परिच्छेदात याची संभाव्य उत्तरं दिलेली आहेत.)


तसंही अवघड प्रसंगी समजूतदार पणा जास्ती हवा. Let's be one less problem to worry about.

पार्टीशन

संध्याकाळी थोडासा वेळ काढून बर्लिन वॉल मेमोरियलला धडकून आलो. खूपच तुटपुंजी माहिती आहे मला या वॉलबद्दल. कदाचित त्यामुळं कुतूहल बरंच आहे. असलेलं पार्टिशन इथल्या लोकांनी म्हणे काढून टाकलं आणि दोन तुकड्यांचा परत एक देश केला. ही कल्पनाच भारी वाटली एकूण. त्यामुळं खास जायचं होतं इथं. पण मी पोचतो ते बंद झालेलं. मग बाहेरून जे दिसलं ते बघून परत आलो. तिथं राहिलेले अवशेष, ग्राफिटी, आणि त्याभोवती घुटमळणाऱ्या सहलीसाठी आलेल्या टोळक्या असं एवढंच चित्र बघायला मिळालं.

दुसऱ्या महायुद्धनंतर अमेरिका आणि रशियामध्ये सुरू असलेल्या शीतयुद्धाचे पडसाद बर्लिनमध्ये ठळकपणे उमटले म्हणे. त्याचंच एक प्रतीक म्हणजे ही भिंत. लोकांना communist ईस्ट जर्मनी कडून capitalist वेस्ट जर्मनी कडे जायला मिळू नये म्हणून बांधलेली. नाना प्रकारे लोकांनी ही भिंत पार करायचा प्रयत्न केला. कोणी भुयारं खणली. कोणी विमानं उडवली, कोणी फुग्यातून गेले. या प्रयत्नात बरेच लोक यशस्वी झाले, तर काही लोक मारलेही गेले. प्रत्येक अशा प्रयत्नानंतर भिंत आणखीच दणकट करण्यात आली. भिंतीच्या बाजूला बंदुकी, landmines आणि वॉच टॉवर या गोष्टी येत गेल्या. हे सुरू असताना, वेस्ट जर्मनीची म्हणे बरीच प्रगती होत राहिली. आणि ईस्ट जर्मनी त्या मानाने गरिब राहिली. याच्या पार्श्वभूमीवर रशिया आणि अमेरिका यांचा शतरंज सुरूच होता. काही दशकं हे असंच सुरू राहिलं आणि मग १९८९ ला म्हणे भिंत पाडून शेवटी दोन देशांचा परत एक देश झाला. हा असा काहीसा इथला इतिहास आहे.

एकूणच पार्टीशनच्या फार उल्लेखनीय गोष्टी आपल्याला ज्ञात नसल्यानं याचं कौतुक जास्ती वाटलं. आणि हे पार्टीशन तर भीषण महायुद्धा नंतरचं. म्हणून खरं सांगायचं तर परिस्थितीचा अंदाजही नीटसा करता आला नाही. पण तसं म्हणलं तर युरोप मध्ये अशी बरीच ठिकाणं सर्रास आढळतात की जिथं आज बेल्जियन चॉकलेट घालून बनवलेला फ्रेंच क्रेप विकणारा पोलिश माणूस बर्लिनच्या रस्त्यावर उभा असेल. पहिलं आणि दुसरं महायुद्ध आठवलं तर याच देशाची माणसं एकमेकाला बेचिराख करायला निघालेली. या महायुद्धांच्या खलनायकांचा कायमच खूप उदो उदो होतो. मग ते चर्चिल असो, हिटलर असो किंवा मुसोलिनी असो. पण सध्याचं हे चित्र पाहून मला राहून राहून प्रश्न पडतो की इतक्या पराकोटीच्या रक्तपातानंतर, हे आजचं चित्र उभं करणारे नायक कोण असावेत? आणि तेही एका देशात नाही तर युरोपच्या इतक्या सगळ्या देशात एकाचवेळी कार्यरत असणारे. आम्हीच श्रेष्ठ, आम्हीच बरोबर होतो आणि आम्ही सोडून बाकी सगळ्यांचा द्वेष करा हे सुलभ तत्वज्ञान मागे सोडायला जित आणि जेते या दोघांनाही कोणी परावृत्त केलं असेल? सध्याच्या युरोपमध्ये एकमेकाचे हेवेदावे नाहीत असं नाही. फ्रेंच लोकांच्या स्वभावावर ताशेरे ओढले जातात. आर्थिक दृष्ट्या कमकुवत ग्रीस आणि इटलीची चेष्टा होते. पण जुनी उणी दुणी नव्या पिढीला संस्कार म्हणून देऊ केलेली आढळत नाहीत. किंवा मला तरी आढळली नाहीत.

हे कसं झालं असेल?

ता.क. केल्याने देशाटन वाला भाग आहे हा जरा. जसा हा प्रश्न सापडला तसंच आणखी जरा फिरलो की कदाचित त्याचं उत्तरही सापडेल अशी आशा आहे. बाकी इतिहासाचा अभ्यास इतिहासाच्या परीक्षा संपल्यानंतर इतका भारी वाटायला लागला हे गूढ जरा मजेशीर आहे.

The First Wingman

wingman | wɪŋmən | noun


- a man who helps or supports another man; a friend or close associate.
- a pilot whose aircraft is positioned behind and outside the leading aircraft in a formation.

मैत्रेयच्या डेकेअर मध्ये दहा बारा नुकतीच चालायला शिकलेली पोरं आहेत. दिवसाचे काही तास एकत्र घालवतात, मजा करतात, and then their mums come and take them home. That's it. As simple as that. तिथली लॉरिन म्हणाली मला की ती आता मुलाचे प्रोग्रेस रिपोर्ट पाठवणार. दर महिन्याला असेसमेंट करणार. त्यात माईलस्टोन दाखवणार. उदाहरणार्थ, आज एकावर एक ब्लॉक ठेवला. मग पुढचा टप्पा म्हणजे असे ७ - ८ ब्लॉक ठेवायला येणे. वगैरे वगैरे. And I was like, ठीके बे. Whatever works for you guys. तसंही प्रत्येक पोरांचं एवढं लक्ष देऊन बघायचं आणि ट्रॅक करायचं म्हणजे इथेच आधी कौतुक आहे. बाकी, I'm sure, kids will figure out even if you don't monitor. लॉरिन बाई म्हणाल्या, बेटा, दो हफ्ता रुक. तू खुद आयेगा मुझे पूछने की, what we are doing with your kid! मग तेव्हा आम्हाला काहीतर मोजमाप हवं की. हे असले किस्से आजकाल बरेच सुरू असतात. आणि त्यातच अधेमधे मला माझ्या लहानपणीच्या काही गोष्टी आठवतात. मी लहान असताना सगळं याहून खूपच वेगळं जरी असलं तरी आता आपण बापाच्या character मध्ये घुसलेलो असल्यानं, नाही म्हणलं तरी जरा वेगळा point of view आलायच की. आणि मग म्हणून उजळणी. किंवा कदाचित far fetched analogy.


शाळेमध्ये क्लूलेस असण्याबद्दल क्लूलेस असल्यापासून ते कॉलेजमध्ये क्लूलेस असण्याचाच माज करेपर्यंतचा सुमारे १५-१६ वर्षाचा हा काळ. याला तूरतास लहानपण म्हणू. या काळात एक गोष्ट कायम व्हायची. आमचे पिताश्री मध्येच कुठूनही प्रकट व्हायचे आणि माझ्याबद्दल एखादा मुद्दा आला की लोकांना बेधडक सांगायचे, की करणार की माझा मुलगा. अगदीच. त्याला आवडतच हो. त्याला सवय आहे मेहनत करायची. वगैरे वगैरे. त्यांचे मित्र असोत. माझे मित्र असोत. शाळा कॉलेज असो. किंवा काहीवेळा दुकानचं गिऱ्हाईक असो. माझा विषय निघाला, की हा माणूस सुरूच व्हायचा. And I was like, what is he talking about? Is he really talking about me? आपण कसे आहोत हे मला झेपायच्या आधीपासून या माणसाला झेपलेलं. And unapologetically, he was playing it everywhere. त्यामुळं कुठंही गेलो की आपली आधीपासून हवा असायची. स्टेज तयार. And I was figuring out whether to enjoy the attention I got or to be worried about it.


हा जो काय त्यांचा विश्वास होता, तो कुठून आला, त्याचं आत्ता खूपच कौतुक वाटतंय ब्वा. मला नाही वाटत, की बाप म्हणून हे सगळं मी करू शकेन माझ्या पोराबद्दल. Maybe I've grown more cynical or critical or obsessed with political correctness of language. किंवा एकूणच कदाचित जरा आळशी बाप असेन मी. आमची जनरेशनच म्हणायचं होतं. पण उगाच बाकीच्या बापलोकाना कशाला ओढा? तसं तुमचं अमाचं सेमच असणार असतं पण तरी कशाला? तरीही तसं आढळल्यास सत्य घटनांवर आधारित आहे लेख, असं म्हणू नंतर. तर असो.


मला आठवतंय, मला गणित आवडतं हे कदाचित मला माझ्या बाबांकडून कळलं असावं. मग लगेच गणिताचे वेगवेगळे शिक्षक शोधणं, त्यांच्याकडून वारंवार फीडबॅक घेत राहायचं, हे त्यांचं सुरूच असायचं. आत्ता मी विचार केला तर वाटतं की कोल्हापूर सारख्या छोट्या शहरात कितीसे आणि काय पर्याय असणार होते? आत्ताच्या मला त्यांच्या जागी ठेवलं तर कदाचित या इथंच विषय संपवला असता मी. चौथी पाचवीच्या मुलाच्या बाबतीत काय फीडबॅक घ्यायचा? असं म्हणून. पण त्यांनी शोधले ब्वा कोण कोण लोक त्या त्या वेळी. Somehow त्यांचं हे अविरत सुरूच होतं. मध्येच मला त्यांच्याकडून कळलं की मला खगोलशास्त्र पण आवडतं. आणि आम्ही मग थेट शिवाजी विद्यापीठात दुर्बीण लाऊन धूमकेतू बघायला पोचलेलो. कधी नक्षत्र बघितली. कधी तारे हुडकले. कधी थेट जयंत नारळीकरांना पण जाऊन भेटून आलो. हे सगळं मी इंजिनिअर होईपर्यंत अजिबात मंदावलं नही. And to my surprise, I really had a liking towards maths n astronomy. Or maybe I developed it. But whatever it was, I find myself cherishing it today as well. आता शास्त्रज्ञ का नाही झाला आणि इंजिनीयरच का? हा वेगळा विषय.


तसंही मेरा बेटा इंजिनिअर होगा - असं नव्हतं हे. म्हणजे असं मला आत्ता तरी वाटतंय. कारण मी पुस्तकं वाचावी, इंग्रजी वर्तमान पत्र वाचावी, हे त्यांचे प्रयत्न मी माझ्या उत्स्फूर्त प्रतिसादाने कधीच धाब्यावर बसवलेले. आणि नंतर त्यांनीही त्याचा कधी हट्ट करण्यात फार एनर्जी नाही घालवली. वाचन आणि माझं जे काय वाकडं होतं ते इंजिनिअरिंग होईपर्यंत काय सरळ नाही झालं. पण बाबांना गणित वगैरे सारख्या ज्या काही माझ्या नसा सापडलेल्या त्या काही त्यांनी अजिबात सोडल्या नाहीत. मी विसरलो असेन एखाद वेळेस, पण त्यांची बॅटिंग सुरूच असायची.


मला आत्ता असं वाटतं की खूप वेळा, किंवा almost सगळ्याच वेळा, उलट व्हायचं. त्यांच्या कॉन्फिडन्स मुळे मला कॉन्फिडन्स आलेला असायचा. इतकं आता म्हणातोच आहे हा माणूस तर मग जमणारच असेल की आपल्याला. कधी कधी वाटतं की त्यामुळंच पण जमलं असेल. काय घ्या. आणि जमलं नाही तरी फारसं वाईट नाही वाटायचं कारण मग नंतर जमेलच हे असं कुठेतरी मनात असायचंच. कारण नाही जमणार असं नव्हतंच न ठरलेलं.


आत्ता नुकतीच पस्तिशी पार केली. आणि अचानक य प्रश्न पडले. उगाचच मिड लाईफ क्रायसिसच्या नावानं किरकिर. आता काय करायचं पुढे? करू शकू का आपण? आपण खरंच भारी आहोत का? कोणाला विचारायचं का? की नाहीच कोण विचारायला? लहानमोठं काहीही करताना जो उत्साह पूर्वी असायचा, त्याच्या जागी आता इतक्या शंका कुठून आल्या? काहीही झालं तरी जमणार की आपल्याला, फार फार तर आज नाही तर उद्या. हा वाला कंफर्ट झोन कुठं हरवला? मग वाटतं की, What's changed? I'm still the same guy. मग?
आणि मग वाटतं की maybe my wingman moved on, and I never did.
Maybe being clueless was far better than getting a clue about it. And that's not the best feeling at all.


मजा अशी आहे की मला आठवतच नाही की माझे आईबाबा पण कधीतरी तिशीत किंवा चाळिशीत होते. I'm sure the kind of nonsense that bothers me, must have bothered them also. But as a child, I never saw it in them. लहान पोरं असतातच स्वतःमध्ये गुंग. I'm sure मी जरा जास्तीच असेन. तरीही थोड्याशा पुसट आठवणी आहेत. अगदीच नाही असं नाही. मला दहावीत ७८ पॉइंट काहीतरी टक्के पडलेले. माझ्या लेखी ते कमी किंवा जास्त असे व्हायचे होते. पण बाबांच्या मनाला आधीच खूप लागलेले. आणि हे का? ते मला तेव्हा अजिबात झेपलं नव्हतं. अदल्या दिवशी जाऊन निकाल बघून यायची एक काय ती अगाऊ प्रथा तेव्हा असायची. त्यांनी तसाच अगोदर निकाल काढून आणलेला. वाड्याच्या चौकात खाली आम्ही दोघेच पायरीवर बसलेलो तेव्हा त्यांनी मला सांगितला. म्हणाले, की आपण रिवेरिफिकेशनला तर टाकूच पण बाकी लोकांना सांगू की आपल्याला ८५% पडलेत! आता इथं बऱ्याच गोष्टी एकत्र होत होत्या. एकतर नको म्हणालो असताना माझा निकाल आधी का काढला, या विषयावर उगाच ड्रामा करायचा माझा पवित्रा होता. पण कहानी का ये ८५% वाला ट्विस्ट खूपच नया था. मुद्दलात मला ७८% मध्ये असं काय वाईट आहे हे कळलं नव्हतं. रिवेरिफिकेशन मुळे त्यात फारसा काही फरक पडेल असंही वाटत नव्हतं. आपल्याला आपली लेवल असते की माहीत. तसंही इतिहास भूगोल जीवशास्त्र वगैरे प्रकरणं झेपायचा स्कोपच नव्हता. आणि नेहमी सारखं यावेळी नाही तर परत बारावीत पडणारच होते मार्क, हे होतंच. पण इथं काहीतरी वेगळंच बिनसलेलं. आणि ते झेपायला मी खूपच लहान होतो. आपल्या या ७८ टक्क्यांनी बाबांना काहीतरी unusual झालंय याचं वाईट वाटलेलं हे नक्की. Like it's not the same man. Or maybe he's changing. असं काहीतरी. आता म्हणून पुढं एकदम त्वेषानं अभ्यास केला इतकं काही melodramatic झालं नाही. पण तरी मनात राहिलं ते. इतिहास भूगोल नावाची भुतं गायब झाली आणि बारावीला थेट बोर्डातच नंबर लागल्यावर अमाचे पिताश्री परत फॉर्मात आले. पण दहावीच्या वेळेपासूनच कदाचित त्यांची wingman च्या character मधून स्लोली एक्झिट सुरू झालेली. किंवा Wingman ची स्वतःची ह्युमन बाजू बाहेर येत होती.


पुढं कॉलेज, इंजिनिअरिंग, जॉब वगैरे झालं. आणि आमचे रोल बदलले. म्हणजे बदलणं अपेक्षित होतं. मला वाटतं मोठं होण्याचा आळस करत करत मी इथवर ताणलं. पण आता स्वतः बाप झाल्यावर हे अजून कसं टाळू हा पण प्रश्न अलाच की. तसं सवयीप्रमाणं आतमधून येणारा पहिला आवाज हाच आहे की, करणार की आपण. आज धडपडलो तर उद्या करूच. जमणार तर आहेच. आवाज क्षीण वाटतो पण आजकाल एवढंच.


पण मग there's a fresh new leaf on the block now. And there are plenty of stories to be told. आमच्या काळी असं नव्हतं वाला angle असला, तरी आपल्या काळासारखं भारी कसं असावं हे आपल्याच हातात आहे हे दुर्लक्षित करायचा स्कोप पण नाहीये. त्यामुळं काहीतरी शक्कल लढवतच राहू. तब तक this one is for the old time sake. This one is to the first wingman, we all ever had.


Happy Father's Day. (म्हणजे कधीतरी असेलच की, त्याला in advance असं म्हणू)



PS: By the way, आता मी बाप आहे म्हणून बापाबद्दल हे सगळं. आई झालो असतो तर आईबद्दल लिहिलं असतं. तेही इक्वेशन जरा नव्यानं कळलंय. पण आईला तसंही जास्ती भाव मिळतोच, म्हणून ते फिर कभी.

भटकंती

माझ्या पहिल्या विमान प्रवासाच्या आता खूपच अंधुक आठवणी आहेत. तब्बल १४ वर्ष होत आली त्याला. सेऊलला एका क्लायंट कडं जायचं होतं. आधी जो माणूस जाणार असं ठरलेलं, त्याचं लग्न ठरलं. तर मग त्याच्या ऐवजी म्हणून माझी वर्दी लागलेली. पुढे माझ्या कोरियन कलिगना मला हे अडतीसशे वेळा सांगावं लागलेलं की अहो आमच्याकडं २५ म्हणजे खूप लवकर नसतं. म्हणजे एखाद वेळेस, याला खूप उशिरा म्हणू शकतील पण लवकर नक्कीच नाही. Cultural Differences हो आणि काय? पण त्यांना कायमच याचं अप्रूप वाटायचं आणि हा विषय नाही म्हणाल तरी दर दोन चार दिवसांनी निघायचाच. एक परदेशातून इसम आला आपल्याकडे म्हणून जरा माझं कौतुक होईल अशी अपेक्षा होती माझी. झालं पण थोडं कौतुक, पण त्या पेक्षा त्या दुसऱ्या पोराचं कसं काय इतक्यात लग्नाचं ठरलं याचं कुतूहल जास्ती होतं. असो म्हणजे. कुणाचं कशात, तर कुणाचं कशात. तसं बघितलं तर, दुसऱ्या परदेशवारीला पण आधीचा गडी शेवटच्या क्षणी गळाला म्हणून मला धरलेला. त्यावेळी सुनामी हे कारण होतं. आणि माझं अजून ठरायचं होतं की सूनामीला घाबरायच असतं की नसतं. अशा या सगळ्यात पहिल्या दोन तीन छोट्या छोट्या वाऱ्या होऊन गेल्या.

सगळच नव्यानं कळत होतं. जे काही होतंय ते असच असावं दरवेळी हा समज. विमानप्रवासाबद्दल काही मतं नव्हती, काही अपेक्षाही नव्हत्या. सगळ्याचच कुतूहल आणि कौतुक. आता इतक्या वर्षांनी आणि इतक्या adventurous trips नंतर त्या पहिल्या ट्रीप मधली मजा कळतीये. तर झालेलं असं. म्हणजे अंधुकच आठवतंय पण तरीही झालेलं हे असं. शेवटच्या घटकेला माणूस बदलल्याने, माझा विसा बीसा करायचं जरा लेटच सुरू झालेलं. तिकडे क्लायंटने बोंब मारायला सुरू केलेली. तिथे आधी असलेला माणूस त्यांना पसंत नव्हता. प्लस बदली येणारा जो होता तो आता येणार नव्हता होता. तेही क्लायंटच्या मते जेन्युअन नसलेल्या कारणामुळे. त्यामुळे "निवांत करूया", हा पर्याय आमच्याकडे नव्हताच. पटापट कागदपत्रं द्या, विसा काढा, आणि पळा. हे असणार होतं. यातली घाई मला फारशी तेव्हा माहिती नव्हती. माझे खूप बेसिक मध्ये वांदे सुरू होते. म्हणजे पासपोर्टवर एक ECNR (का ECR) चा शिक्का असतो. तो माझ्या पासपोर्ट वर नव्हता म्हणे. त्याचं काहीतरी सुरू होतं. Emigration Check Not Required याच्या पुढं विसाच्या फॉर्मवर yes किंवा no यातलं एक लिहायचं होतं. आता हे काय लिहायचं हे समजून घ्यायला मला का कोणास ठाऊक पण य वर्षं लागली. पासपोर्ट वर शिक्का आहे, म्हणून check ची गरज नाही म्हणून no लिहायचं की शिक्का आहे म्हणून yes लिहायचं? या प्रश्नानं मला का कोणास ठाऊक ३ - ४ वेळातरी छळलं. मीही हा प्रश्न खूप विचार करून दरवेळी रिकामा सोडायचो. किंवा कधी yes, कधी no असं लिहायचो. तेव्हा मुंबई एअरपोर्टला पण एक फॉर्म भरून घ्यायचे तुम्ही उडायच्या आधी. त्यातही हा प्रश्न असायचाच. म्हणजे झालं की आता, माणूस आला न आत दारापर्यंत. अजूनही का छळतायत असं वाटायचं. असो. पहिल्या वेळी तर या प्रश्नानं उगाचच धांदल उडालेली. त्या ECNR असल्या का नसल्या मुळे मला चार ज्यादा कागदपत्रं जोडावी लागणार होती. त्यात आणि मध्येच शोधाशोध पण सुरू होती की कोरियाला जाताना ECNR चा संबंध असतो का नाही. म्हणजे प्रश्नच invalid होतो का बघायचा उगाच केविलवाणा प्रयत्न.

शेवटी ते सगळं केलं. Travel desk नावाचा एक गूढ विभाग होता कंपनी मध्ये की ज्याच्याशी आधी कधीही संपर्क आलेला नव्हता. त्यांच्याबरोबर हा सगळा रोमान्स सुरू होता. त्यांनी या प्रोसेस मध्ये आधीच तिकीटही काढलेलं. जायची तारीख वगैरे सगळं आलेलं. लोकांचे प्रवास विषयक, कोरिया विषयक खास सल्ले देणं ही सुरू झालेलं. तेव्हा ऑलिंपिक मध्ये कुत्र्यांचं मांस खायला दिल्याबद्दल खूप हल्ला झालेला. त्यासाठी आणखी चार सल्ले मिळालेले. चुकून नॉर्थ कोरिया कडे कसं जाऊ नको, हेही सांगून झालेलं. एकानं तर सांगितलेलं की चपात्या फ्रीज करून घेऊन जा सगळ्या दिवसाच्या. ते ऐकून अमाच्या मातोश्रींनीही हिरीरीने तब्बल पन्नास वगैरे चपात्या फ्रीज करून दिलेल्या. पण मुळात मुद्दा असा होता की, माझ्याकडं अजून व्हिसा आलेलाच नव्हता. आणि तो नसणं ही गोष्ट पॅनिक व्हायची आहे, हे मला माहितीही नव्हतं. वीकेंड आलेला का कुठला सण बिण होता तेव्हा. मुंबईचा एजंट होता आणि त्यानं माझा पासपोर्ट पाठवलेलाच नव्हता. पाठवूच शकणार नाही असं होतं कदाचित. मला आता समान घेऊन मुंबईला जाताना मध्येच उतरून एजंट हुडकून, पासपोर्ट घेऊन पुढं एअरपोर्टला जायचं होतं. आणि या सगळ्यामध्ये कुठलीच गोष्ट कोणालाही odd वाटलीच नव्हती! म्हणजे तसं आत्तातरी आठवत नाही आहे. आज विचार करतो, तर वाटतं की च्यामारी, काय थ्रील होतं. मीस केलं आपण. जरा कल्पना असती तर आणखी मजा आली असती! असो पण आता काय. तीही काय कमी मजा नव्हती.

बीना पासपोर्टची अमाची स्वारी केके ट्रॅव्हल च्या मदतीने शेवटी कोथरुड डेपोवरून निघाली. पुढे मध्येच अंधेरीला उतरलो. एजंटच्या कोपाच्यातल्या हापिसात जाऊन पासपोर्ट घेतला. तोपर्यंत त्या केके च्या ड्रायव्हर ला थांबायला थोडीच वेळ? त्याने बाकीच्या लोकांना एअरपोर्ट वर पोचवलं, आणि परत मला घ्यायला त्याच ठिकाणी परत आला. हे असं सगळं प्लॅनिंग runtime ला करून सहिसलामत मी जाऊ शकेन यावर किंचितही शंका न वाटल्याबद्दल मला माझंच कौतुक वाटतं काहीवेळा. म्हणजे आत्ताची गोष्ट वेगळी आहे, पण एक पंधरा वर्षापूर्वी, तेही पहिल्याच वेळी, नक्कीच सवय नव्हती की अशी! तर हा केके चां ड्रायव्हर आला ठरल्याप्रमाणे. मुंबई तेव्हा फारशी माहिती नसली तरी मीही पोचलो ठरलेल्या ठिकाणी. पासपोर्ट घेऊन तेही. या बाबाने मला पोचवला बरोबर आणि फर्स्ट टाईम आपण मुंबई एअरपोर्ट च्या आतमध्ये शिरलो. पुढचा स्टॉप आता साऊथ कोरिया. प्रवासात पुढे खूप गमजा झाल्या. कधी बच्चन दिसला, कधी हृतिक. कधी एअरपोर्ट वर आल्यावर तिकीटच चुकीचं आहे असं कळलं. तर कित्येकदा शेवटचा म्हणून बोर्ड केलं.

हे सगळं आता आज अठवण्याचं कारण काय? आता तीही एक मजा आहेच की. उगाच थोडीच आठवतं काही? आजचा दिनक्रम मजेशीर होता. दिवसातली शेवटची मीटिंग साडे चारला, तिथून मग पळत पासपोर्ट घ्यायला. शेंगन व्हिसा नव्हता का संपला मागच्या आठवड्यात? आपण लगेच नव्यासाठी ऍप्लिकेशन पण टाकलेलं की. तेही व्हिसा संपायच्या २४ तास अगोदर. म्हणजे इतक्या लवकर ऍप्लिकेशन तयार केलं याचं तेव्हा कौतुक पण जास्ती होतं. आता तो पासपोर्ट रेडी आहे याचं वेळेत ईमेल येणं अपेक्षित होतं. ते आलंच नाही हे सोडा. पण vfs च्या नावानं ओरडणं सोडून, आपण आधीच चातुर्यानं वेळेत ते हुडकून काढलं या प्राईड मध्ये शुक्रवारी पासपोर्ट घ्यायचं राहिलं. आता आज सोमवार. आजच तर उडायचा दिवस. मीटिंग संपवून, पीक टायमाला पळत जाऊन, पासपोर्ट घेऊन, तेही व्हिसा मिळालाच असेल असा विश्वास उराशी बाळगून लगेच तिथूनच पुढे हिथरो! आणि हे सगळं करून फ्लाईट उडायचा आधी हे आपल्या फेसबुक अॅप नसलेल्या फोन वरून फेसबुक वर पोस्ट पण! :)

१४ वर्ष झाली आज असं हवेत प्रवास करून. ३१ ऑगस्ट २००४ ला लागलेला पहिला शिक्का आणि त्याचा हा पहिला किस्सा. आता आजचा हा कितवा काय माहिती, पण फार काही बदललंय असं वाटत नाही. म्हणजे, शेवटी आपल्याला फ्लाईट मिळतेच. यामध्ये फार काही बदललंय असं वाटत नाही.

तुम्ही सुद्धा?

आपल्यावर जेव्हा ब्रिटीश लोकं राज्य करत होते, तेव्हाची गोष्ट आहे. भारत म्हणजे आपल्या हक्काचं कुरण आहे आणि इथं आपल्याला चरायलाच पाठवलंय म्हणून अपचन होईपर्यंत खात बसायला आलेली एक मोठीच्या मोठी ब्रिटीश लोकांची जमात होती. एक न दोन. केवढे किस्से आहेत असे.

इकडं लोकं भुकेनं मरतायत पण तिकडं युद्धात कमी पडू नये म्हणून अन्न धान्य पडून कुजलं तरी चालेल तरीपण साठवायला घेऊन जाणारे महाभाग इथे होऊन गेले. भारतातली समाजव्यवस्था, धर्मव्यवस्था किंवा बेसिक मध्ये भाषाच घ्या न? हे सगळं इतकं spectacularly न कळून सुद्धा, आम्हीच धडे शिकवणार सगळ्यांना हे त्यांचं ब्रीद. आपलंच घोडं दामटा पुढं! यांनी मनाला येईल तशा रेघोट्या मारून धार्मिक फरक गडद करून टाकले. कारण यांच्याकडे म्हणे इतके धर्म होतेच कुठे? इतक्या भाषा कळल्या नाहीत म्हणून यांच्या एका महाभागानं ठरवलं की भारतातल्या भाषांत काही दम नाही! आणि मग दिलं इंग्रजी ठासून. आणि एवढं पुरेसं वाटलं नाही म्हणून यावर पाठ्यपुस्तकं बनवून जे जे संस्कृतीमधलं मुळापासूनच उपटून टाकता येईल ते उपटून टाकलं. राहिलेलं गढूळ केलं.

आता मेख अशी आहे, की हे सगळं एकतर खूप अतिरंजित वर्णन वाटू शकेल किंवा खूपच प्रक्षोभक वाटू शकेल. तुम्ही कोण आहात आणि कुठल्या काळात आहात यावर अवलंबून आहे ते. तुम्ही जर त्या काळात, इंग्लंड मधले रहिवाशी असाल, तर तुम्हाला हे सगळं खूप वेगळ्याच प्रकारे माहिती असेल. म्हणजे कदाचित तुम्ही ऐकलं असेल की, अमक्या जनरल ने किंवा तमक्या वॉईसरॉयने, इंग्लंडच्या राणीसाठी, किंवा एम्पायर वरचा सूर्य मावळू नये म्हणून मोलाचं योगदान दिलं. म्हणजे बघा की, आपापल्या परगण्यातून, त्यातल्या त्यात काय मदत होईल ते शोधून काढून, ती मदत कायम करत राहणं म्हणजे किती देशभक्तीचं. त्यात त्या परगण्यातले लोक अडाणी, मागासलेले, काही प्रांतातले लोक तर थेट जीवावर उठणारे असतील तर आणखीनच जिकिरीचं काम. घरदार सोडून इतक्या लांब राहून आपल्या देशासाठी काहीतरी करणं म्हणजे किती महान! हे लोक जेव्हा मायदेशी परत येतील, रिटायर होऊन म्हणा, किंवा सुट्टीला म्हणा, तुम्ही तर पट्टी काढून गिफ्ट घेऊन द्याल त्यांना? नाही? देशभक्तीच की ती शेवटी! जनरल डायरला नाही तुम्ही बक्षीस दिलं जालियानवाला नंतर?

तुम्ही भारतामधले असाल आणि तेही आत्ताच्या काळातले तर तुम्हाला हे सगळं outrageous वाटेल. किंवा तातडीनं tweet करावंसं पण वाटेल. किंवा कॉंग्रेसनं याबद्दल कसं काहीच केलं नाही किंवा demonetisation कसं यालाच आळा बसवायला होतं असं काहीतरी त्वेषानं whatsapp वर टाकालही. पण माझा मुद्दाच वेगळा आहे.

त्या त्या काळात इंग्लंड मध्येही असे लोक होते की जे म्हणाले, की अरे महापुरुषांनो, हे जे काय चालवलाय हे वाईट आहे, हे चूक आहे. आपण तिकडे राज्य करतो म्हणजे आपल्याला माणुसकी सोडून वागायचा अधिकार नाही! माणसाला माणसासारखं वागवायला काय हरकत आहे? किती ज्यूस काढणार म्हणजे? पण झालं असं की हे म्हणणाऱ्या लोकांना फारसा भाव नाही मिळाला. ते प्रगतीच्या आडे येणारे लोक म्हणून ओळखले गेले. ब्रिटनच्या सूर्याला ग्रहण लावणारे म्हणून यांना बाकी लोकांनी मापात काढलं. आपल्या राज्याच्या विरुद्ध कसं काय बोलू शकता? ऐतं बसून खायला मिळतंय हे सैन्यामूळं, त्यांच्यावर तुम्ही टीका कशी करणार? वगैरे वगैरे.

हे जरा उगाचच सेम नाही वाटतंय?

पण आता काळ बदलला की! आता आपण सगळेच खूप पुढे आलोय. शिकलोय. शहाणे झालोय. नाही काय? प्रस्थापितांना प्रश्न विचारणं म्हणजे देशद्रोह नाही किंबहुना आपल्याच हिताचं आहे हे माहिती आहे आपल्याला. आपण त्यांना in-check नाही ठेवणार तर आणखी कोण ठेवणार? सरकारनं चोख वागायचं यामध्ये आपला सहभाग हो ला हो म्हणणं आणि नाही म्हणणाऱ्याला ठो करणं हा नक्कीच नसतो हे कळलंय की आपल्याला. आता ब्रिटिश नाहीत, पण मग कॉंग्रेस असो, भाजपा असो, किंवा आणि कोणीही निवडून आलेले असो, सत्तेत असलेल्याची भक्ती करणं म्हणजे देशभक्ती असं आपल्याला सत्ताधारी सांगू शकत नाहीत. नाही का?

आता हे उपहासात्मक वाटलं असेल तर काळजी करण्यासारखं आहे. कारण जुना काळ होता, कशाचा कशाला पत्ता नसायचा. इंग्रजांच खपून गेलं. सत्ताधारी असतील किंवा सत्ताधाऱ्यांचे भक्त असतील. दशकं उलटली सगळ्यांना सगळं कळायला. साहेब होता म्हणून इतकं तरी झालं नाहीतर आपलं काही खरं नव्हतं असं म्हणणारे कमी थोडीच होते? तुमचा आमचा काळ निराळा आहे. पुढची पिढी आपल्याहून खूप शहाणी आहे, आणि माहिती तंत्रज्ञानाचा वरदहस्त त्यांच्यावर आहे. त्यांना खूप वेळ नाही लागणार समजायला. लवकरच आपली पोरं किंवा नातवंडं आपल्याला विचारतील, की seriously? तुम्ही सुद्धा?


असो, प्रसून जोशीनं सत्यमेव जयतेसाठी लिहिलेलं गाणं ऐकतोय आत्ता योगायोगाने.

मुझे खुद को भी है टटोलना
कहीं है कमी तो है बोलना
कहीं दाग हैं तो छुपायें क्यों
हम सच से नज़रें हटायें क्यों


PS: most of the references to the British empire and what they did to India are influenced by the book Inglorious Empire.

दिल धुंडता है

More I dived into the history, more amazing stories I discovered. To top it, if there was an awesome story teller then it indeed became a treat. My latest book, Cosmos by Carl Sagan, is one such treat. In first few hours into it, it takes us thru the journey of human discoveries about the things floating in the sky. Our affection and ability of finding explanations to the heavenly bodies is amusing and commendable at the same time.

There is a story about Comets. While people had just started figuring out what a planet is and what a star is, suddenly an object with a tail appeared in the sky for a few days and disappeared. As a species, we all have this obsessive Compulsive disorder. We can't live with a unknown. So there. Everyone attached a meaning to this random object in the sky. These objects were not like the falling stars that appeared for a few seconds and vanished. These objects stayed for a few days making the suspense grow even further. Religious people attached a godly meaning to it. They found either a blessings or a curse in these objects. A few connected them to the calamity on the princes or kings. A few decided to make them the source of all the spirits. A few also called them the sperms of the universe. Everyone was super sure about how their explanation was right! बंदो का कॉन्फिडन्स देखो. बेसिक वाल्या गोष्टी सुधरत नव्हत्या तरी जे नवं दिसेल त्याला काहीतरी थेरी होतीच तैय्यार! काहीतरी करून कसंतरी करून connect all the dots and complete the circle. मग तुमची थेरी पॉप्युलर. These stories of our ancestors reminded me again of how philosphy and science parted their ways.

During the Aristotle days, we used debates to settle down the discoveries. Scientific postulates were debated in the room until one of the sides was reduced to absurdity. For example, we debated if sun is at the centre of the planetary system or if earth is at the centre of the universe. It wasn't a popular option to take a bunch readings at night and deduce the truth. (You see where we inherited our fascination of debating certain important issues in a news room?). But it wasn't too long before a group of misfits, stepped out to really find out what happens out there. This "too long" was a few hundreds of years and a few tortured and behaeded early scientists (well, "आमच्या भावना दुखावल्या" brigade isn't a new thing anyway. We had them from the past). Finally debates continued to be a tool fkr philosophical and religious matters and science took the experimentation route. Make no mistake, even this pre-experimentation era imagination was quite commendable. We discovered many things in this process.

Coming back to the comets.
It took us so many years to finally understand how comets work. There is also a theory about Venus where one said, it used to be a comet and then got converted into a planet. पब्लिक सोडत नाही एकूणच. Some of these theories may sound funny today but if we imagine the time a few thousands of years ago, these thoughts were no short of grand disruptions and for sure made a huge contribution to new discoveries. या सगळ्यात एक केप्लर नावाच्या बाबाची गोष्ट कमाल वाटली मला. त्याच्या काळी टीवी आणि फोन नसल्यामुळे म्हणा किंवा एकूणच काही नसल्यामुळे, दररोज प्राईम टाईम ला आकाशा कडं बघायची सवय समस्त जनतेला होती. तेव्हा तिथे बारीक होणाऱ्या हालचाली पण सहसा सगळ्यांना माहिती असत. "तू खुर्चीमधून उठला म्हणून विकेट पडली" वगैरे किस्से तेव्हाही असायचेच. म्हणजे तो तारा कुठेतरी हलला आणि इकडे पाऊस पडला. वगैरे. यापैकी काही गोष्टी खूप बरोबर पण होत्या. समुद्राची भारती ओहोटी आणि चंद्राच्या जागा यांचा संबंध आपल्याला ज्ञात आहेच की. पण मग जरा जास्तीच लाडात येऊन आता या ग्रह ताऱ्यांच्या जागेचा लोकांच्या वागण्या बोलण्यावर पण परिणाम होतो पर्यंत मजल गेली लोकांची. Astrology has been a popular topic since then. या astrology आणि astronomy च्या intersection मध्ये सापडलेला पहिला इसम म्हणजे कदाचित केप्लर. हा भाऊ astrology करता करता, खरी खुरी readings पण घ्यायचा. गणितं सोडवायचा. वर science ficiton पण लिहायचा. कदाचित One of the first science fiction writers. Now you can imagine the chaos he caused. You get real and then extend the imaginations to a whole new level taking an artistic liberty! समोरच्याला कळलंच नाही पाहिजे की ही जी काय पुडी सोडलाय ही काय आहे?

I find this urge to find the truth and also satisfy your creative buds at the same time amusing, that too on the backdrop of plenty of new discoveries, religious and philosophical debates and what not. The tone of many of these stories from past is often how everyone obviously discarded what we today take for granted. May it be the planetary motions, or be it the falling stars. At times I feel, there must be many things around us today as well which perhaps we have discarded but who knows they might emerge as the fundamental theories of universe tomorrow. Best thing about Science is that it is a self-correcting affair. Old theories get overwritten and that is okay. There is an acknowledgement of pushing the boundaries.

एकूण काय? शोधत राहा. अजून कोणालाच काहीच सापडलेलं नाही आहे.

Fuck You

"Fuck You" is perhaps the most fucked up term by popular fucking standards. It is fucking amusing when it is used for abusing someone. People may have sexual fantasies. But this one actually means to be in bed with someone you dislike with your pants down! Now that's fucking hell if that is going to be with your boss, your colleague, your customer, your vendor, your in-laws, cricket team, your ex's ex, the plumber, the dead phone, the minister, the airline and the list goes on.


Theoretically "Fuck You" is the next step of "Love You". But who goes by the fucking book? Ideally, when you love something so much, then you say "fuck you". This can be understandable if at all. But the phrase is so fucked up right now, that despite representing such an universal act, it defined as having sexual intercourse with somebody as well as damaging and ruining somebody. How can these two be even related? There is a separate word for forced sexual intercourse with someone. That word is definitely is not Fuck.

Such a lovely fucking word "fuck" is. Just getting ruined day by day by its popular misuse.

... or maybe secretly it is spreading love between the haters who actually could have said or wished for far worse but then settle for getting intimate with each other. Now that is fucking ray of hope.